1a-rasm 1b-rasm

Tekislovchi filtrlar.
To‘g‘riIangan tok yoki kuchlanish amplitudasining pulslanishi ular
spektrida o‘zgarmas tashkil etuvchi bilan bir qatorda karrali chastotaga ega
bo‘lgan o‘zgaruvchan tashkil etuvchilar mavjudligidan kelib chiqadi.
Bunga ishonch hosil qilish uchun to‘g‘rilangan kuchlanishni Fur’e qatoriga
yoyish kerak. Masaian, ikkita yarim davr davrli to‘g‘rilash sxemasining
chiqish kuchlanishi quyidagicha ifodalanadi:
U₂ U_m- U_mcos2ωt- U_m cos4ωt-...
U_m - transformatoming ikkilamchi chulg‘amidagi kuchlanishning
amplitudasi.

RASM

0 ‘zgarmas tashkil etuvchi tok (kuchlanish) ni eng sodda holda ajratib
olish uchun nagruzka qarshiligiga parallel tarzda kondensator ulanishini
10
ko‘rdik. Lekin ko‘p hollarda bu yo yetarli bo‘lmaydi, yoki butunlay
yaroqsiz bo‘ladi. Shuning uchun o‘zgarmas tashkil etuvchirii ajratib
olishda maxsus zanjirlar - tekislovchi filtrltyrdan foydalaniladi. Ularning
vazifasi tok yoki kuchlanishning o‘zgaruvchan tashkil etuvchilarini yutib
qolishdan iborat. Lekin ular iloji boricha crzgarmas tashkil etuvchi tok
yoki kuchlanish "miqdiqripi r fefnaytinfiaSig^ :kerak. Shining uchun
tekislovchi filtrlar asosan reaktiv qarshilikli elenientlar - induktivlik
g‘altagi va kondensatorlar asosida tuziladi. йЩИ
Elementlarining ulanishiga qarab tekislovchi filtrlar - “Г- simon” va
“П-simon” bo‘ladi. Ularning sxemasi 5-rasmda ko‘rsatiIgan. fkkala holda
ham induktivlik g‘altagi - drossel (Dr) dan tokning o‘zgarmas tashkil
etuvchisi kam qarshilikka uchragan holda o‘tadi. Kondensatorlar
o‘zgarmas tokni o‘tkazmaydi. Natijada Rn qarshilikda o‘zgarmas
kuchlanish hosil bo‘ladi. Uning o‘zgarishciz qolishi uchun tokning
o‘zgaruvchan taslikil etuvchisi droSselda yutilib, Ranagruzkada kuchlanish
tushuvini hosil qilmasligi kerak. Bu hoi drosselning qarshiligi kondensator
qarshiligidan juda katta bo‘lganda sodir bo‘ladi:
ω_nL>> va R_n>>

Bunda, ω_n - o‘zgaruvchan tashkil ctuvchilarning eng kichik chastotasi. Bu shart bajarilganda o‘zgaruvchan tashkil etuvchilar asosan induktivlik

g‘altagida eng ko‘p potensial tushuvini hosil qiladi va uning juda oz qismi kondensatorga to‘g‘ri keladi. Demak, tekislovchi filtr o‘zgaruvchan tashkil , etuychilarga nisbatan
kuchlanish boMgichi vazifasini bajarar ekan.
“П-simon” filtrlaming .ishlashi “Г-simon” filtrlarnikidan
farq qiladi. Lekin, qulaylik uchun uni ikki bosqichli filtrlash deb qarash
mumkin. Birinchi bosqichda C\ kondensator nagruzka rezistoriga parallel ulangan kondensator (2-rasm) kabi ishlasa, ikkinchi bosqich - “Г-simon” filtmi tashkil etadi. Shuning uchun (2a) tengsizlik quyidagicha ifodalanishi
kerak:
ω_nL>>
Demak, “П-simon” filtrlar “Г-simon” filtrlarga qaraganda
sifatliroqdir. Lekin to‘g‘riIagich elementida tokning keskin o‘zgarishlari
kuzatiladigan boMsa, “П-simon” filtrdan foydalanish mumkin emas.
Chunki Ci sig‘im tokni o‘tkazib yuboradi. Bunday hollarda faqat “Гsimon” filtr ishlatiladi.

Yuqori kuchlanishli (4-5kV dan ortiq) qurilmalarda va ayrim kichik
kuchlanishli qurilmalarda drossel o‘rniga qarshilik ishlatiladi. Shunda
to‘g‘ri!agich sxemasi soddalashib, uning og‘irligi kamayadi.

3.Boshqa
Umuman olganda har bir kuchaytirgich uchta asosiy qismga ega:
1. Boshqamvchi (kuchaytiruvchi) inersion bo‘lmagan element;
2. 0 ‘zgarmas tok manbai;
3. Nagruzka (iste’molchi).
Qolgan barcha qismlar yordamchidir. Bunda nagruzka kuchayib
chiqqan signalni ajratib olish uchun, yordamchi qismlar
kuchaytirgichning u yoki bu ish rejimini hosil qilish uchun xizmat kiladi,
Boshqamvchi element turiga qarab kuchaytirgichlar lampaviy yoki
yarimo‘tkazgichli (tranzistorli) bo‘ladi. Nagruzka qarshiligining turiga
qarab esa, aperiodik yoki tanlovchi kuchaytirgichlarga ajraladi.
Tanlovchi kuchaytirgichlarda nagruzka vazifasini tebranish konturlari
bajaradi. Agar u yakka tebranish konturidan iborat bo‘lsa kuchaytirgich
rezonans kuchaytirgich deb, bog‘langan tebranish konturidan iborat bo‘lsa, u o‘zgarmas polosali kuchaytirgich deb ataladi.
Rezonans kuchaytirgichlarda signallar spektridan bitta yoki juda
kichik chastota diapazoniga to‘g‘ri keladigan tebranishlar kuchaytirib
beriladi. Bu xususiyat uning chastota tanlash xususiyati deb ataladi.
O‘zgarmas polosali kuchaytirgichlar deyarli to‘g‘ri to'rtburchak
shakliga yaqin o‘tkazish polosasiga ega. Shuning uchun ular signal
spektridagi tebranishlaming ma’lum chastota oralig‘ini kuchaytirib beradi.
Aperiodik kuchaytirgichlarda nagruzka vazifasini rezonans
xususiyatiga ega bo‘lmagan elementlar, drossel, transformator va .

boshqalar bajaradi. Shunga ko‘ra ular nagruzkaning turiga mos nomlar

bilan yuritiladi. Masalan, qarshiliklarda tuzilgan kuchaytirgich, drosselli
kuchaytirgich va boshqalar.Qarshiliklarda tuzilgan kuchaytirgichlar yana
reostat kuchaytirgichi, RС-kuchaytirgich yoki sig‘im bog‘Ianishli
kuchaytirgich deb ham ataladi.
Kuchaytiriladigan signal chastotasining absolut qiymatiga qarab
kuchaytirgichlar past chastotali, yuqori chastotali va o‘zgarmas tok
kuchaytirgichi kabi turlarga bo‘linadi.
Past chastotali kuchaytirgichlar tovush diapazonidagi tebranishlaming
f_q-f_yu ishchi chastota oralig‘ini bir me’yorda kuchaytirish uchun xizmat
qiladi, ya’ni ulaming asosiy hislati f_y/f_q chastota nisbatining yetarlicha
katta bo‘lishidir. Bunday kuchaytirgichlar aperiodik kuchaytirgichlarga
misol bo‘la oladi.
O‘zgarmas tok, aniqrog‘i, sust o'zgaruvchi tok yoki kuchlanish
kuchaytirgichlari past chastotali kuchaytirgichlaming bir turi bo‘lib, ularda
kuchaytiriladigan signal chastotasi nolga yaqin bo‘ladi. Kuchaytirgichlar
yana o'tkazish polosasining kengligiga, signalning shakli va boshqa
belgilarga qarab ham turlarga ajratilishi mumkin.
Umuman olganda hamma kuchaytirgichlar signalning quwatini
oshirish uchun xizmat kiladi, ya’ni barcha tur kuchaytirgichlar quwat
kuchaytirgichlaridir. Lekin ko‘p hollarda kuchaytirgichning ishini baholash
uchun uning chiqishidagi tok yoki kuchlanishning qiymati katta
ahamiyatga ega bo‘ladi. Shuning uchun ular shartli ravishda kuchlanish,
tok va quwat kuchaytirgichlariga bo‘linadi.
Quwat kuchaytirgichlari kuchaytirish bosqichining oxirgi pog‘onasiga
to‘g‘ri keladi. Shuning uchun ular yana oxirgi kaskad, chiqish kaskadi kabi nomlar bilan ham ataladi.