|
101. “Янги Ўзбекистон-янгича дунёқараш” мамлакатимизда учинчи Ренессанс пойдеворининг яратилиши
Узоқўтмишдаёқўзбекхалқинингилғормутафаккирлариолибборгантадқиқотлар, уларнингамалгаоширганкашфиётларижаҳон, умуминсониятфанивамаданиятининголтинхазинасиниташкилэтади. Билимлархазинасиниочганбуюкаждодларимизнингномларибутундунёдамашҳур.
Хасрарабёзувчисинингёзишича, “Боғдоддабироролимёкишоирйўқки, унингХоразмданўқувчиси, шогирдибўлмаса”. Янабирарабдонишманди “АндалусияданБоғдодгайўлгачиқишдашунинггувоҳибўлдимки, Боғдоддаараболимларинингсониваилмийсалоҳиятикўпбўлишигақарамай, марказийосиёликларфаннингтурлийуналишларивафалсафийфикрлашбобидаарабларқуёшинингботишигаолибкелди”, дейди. НемисолимиГенрихЗутернингтадқиқиотларитуфайлиБоғдодакадемиясидафаолиятолибборганолимларрўйхатианиқланди. 515 данортиқушбуматематикҳамдаастрономларўзасарлариниарабтилидаёзганлигисабаблифандаарабмиллатигамансуболимлардебкелинди. Зутернингқайдетишича, нисбаларига “туғилганжойларига” кўра, аслидауларнингкўпчилигимарказийосиёликлардир.
Боғдоддаматематика, астрономия, табиийфанлар , шунингдек, фалсафатушунчасигатегишлифанларҳақидагапкетганда, айтишмумкинки, фанларнингбуйўналишларибўйичаҳамХуросонваМоварауннаҳрданчиққанмутафаккирларилмийсалоҳиятинингюксаклигибиланажралибтурарэди. Буборадауларнингилмийтехникаасбобларинияратишқобилиятинингюқорибўлганлигиниҳамқайдетишлозим. Илм-фанда “Ренессанс” дегантушунча, атамаборлигибарчамизгамаълум. Буатама “Уйғонишдаври” дебҳамюритилади. Буатама “янгиланиш” деганмаънонианглатиб, дастлабИталиядагимаданий-маьнавийюксалишганисбатанқўлланилган, униўртаасртурғунлигиданянгидавргаўтишбосқичидеббаҳолаганлар. Мутахассисларнингфикрича, бубосқичЕвропадаучасосийбосқични: илкбосқичниХIV асрда, етукликбосқичиниХV аср, охирлабқолгансўнггибосқичини ХVI асрдабосибўтди.
Бужараёнда, ижодийқудратватафаккуркучининамойишэтадиганулуғворбадиийасарлар, салобатлибиноларяратилди, илм-фанривожланди. ИталиядашоирПетраркаваДанте, рассомЖотто, адибвамутафаккирларБокаччо, Тассо Ренессансғояларинингжарчисибўлибмайдонгачиқдилар. Кейинчалик Микеланжело, Рафаел, Шекспир, Сервантес Европанинг турли мамлакатларида давом эттирдилар. Аммо Ренессанс фақат Европа ҳодисаси емас. Дунё маданиятини яхлит олиб ўрганган олимларнинг ишлари шуни кўрсатадики, Осиё марказида жойлашган Моварауннаҳр, Хуросон ва Эронда Италияга қараганда бир неча аср олдин IХ-ХII асрлар улкан маданий кўтарилиш юз берган, илм-фан фалсафа, адабиёт кучли ривожланиб, илғор инсонпарварлик ғоялари жамият фикрини банд этган, ақлий ва ижодий фаоллик гуркираган. Бу давр дунё илмида А.Метс таъбири билан айтганда, “Мусулмон Ренессанси ”, Н.И.Конрад таъбири билан айтилганда, “Шарқ Уйғониши ” каби номлар билан аталиб келинаётган, Шарқ Ренессансида ҳам Европа Уйғониш даврининг асосоий белгилари мавжуд: жўшқин ижодий фаолият, улкан бунёдкорлик ишларининг амалга оширилгани, ақлни ҳайратга солувчи бемисл асарларнинг яратилгани шундан далолат беради. Шарқ Уйғониш даври ҳам улуғ алломалар, қомусий билим соҳиблари, машҳур мутафаккирларни етиштирди.
Аниқ фанлар соҳасида Муҳаммад Хоразмий, Абу Бакр-Розий, Абу Райҳон Беруний, Аҳмад ал-Фарғоний, Умар Хайём, Мирзо Улуғбек оламшумул кашфиётлар қилдилар. Абу Наср Форобий, Абу Али Ибн Сино, Ибн Рушдларнинг асарлари тафаккур хазинасини бойитди, олам, одам ва жамият яхлитликда тадқиқ этилиб, янги қонуниятлар очилди, ақлий билим уфқлари кенгайди, фозил жамият ва комил инсон назарияси чуқур ишлаб чиқилди. Шеъриятда Навоий, Жомий, Ҳофиз Шерозий, Низомий Ганжавий Жалолиддин Румий каби даҳо ижодкорлар етишиб, ўлмас асарлар яратдилар, ишқ-муҳаббат, қаҳрамонлик, озодлик ва езгуликни куйладилар. Бу даврда нафақат илм-фан, балки ўз номи билан барча соҳаларда янгиланишлар, эврилишлар юз берди. Миниатюра, рассомчиликда Камолиддин Беҳзод расмлари янги ижодий йўналишга асос солди.
Бундан ташқари мусиқа ва санъат ҳам ривожланиб, гуллади. Шарқда ҳам худди Европадагидек Ренессанс икки босқичда амалга ошди. Мутахассисларнинг фикрига қараганда, Биринчи давр бу IХ-ХII асрларга тўғри келса, иккинчи давр еса ХIV-ХV асрларга тўғри келади. Бу даврда юқорида таъкидлаганимдек, аждодларимиз яратган илмий асарлар, ижодий ишлар, нафақат, Марказий Осиёда, балки жаҳонда юксак қадрланган. Келинг, шу фикрларимни исботи сифатида бир-иккита мисол келтираман. Имом-Бухорий бобомиз 11 ёшида устози ад-Дохилийнинг илмидаги хатоликни тузатган, Соҳибқирон бобомиз Амир Темур еса Марказлашган давлат барпо етган, унинг набираси шоҳ ва олим Мирзо Улуғбек еса 1018 юлдузнинг самодаги ўрнини аниқлаган, буюк мутафаккир, шоирларнинг султони Алишер Навоий бобомиз еса олти ёшида шеърлар ёза бошлаган, шоҳ ва шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобур еса ўн икки ёшида тахтга ўтирган. Бундай мисолларни истаганингизча келтиришим мумкин. Буларни бекорга келтирганим йўқ. Кейинги пайтларда биз “Учинчи Ренессанс ” деган жумлани кўп келтиряпмиз. Ва бу жумла мамлакатимиз тарих зарварақларида кун тартибига чиққан. Хўш, биз юқорида биринчи ва иккинчи Ренессанс қачон ва қай тартибда бўлганлиги ҳақида озгина тўхталиб ўтдик. Муҳтарам Президентимиз Ш.М.Мирзиёев 2019-йил сентабрь ойида Тошкентда Президент мактабининг очилиши муносабати билан ўқувчиларнинг ота-оналари, илм-фан арбоблари билан ўтказилган учрашув вақтида Ўзбекистонда учинчи Ренессанс даври бошланганини таькидлаган еди.
Президентимиз 1-октябрь – Ўқитувчи ва мураббийлар кунига бағишланган тантанали маросимдаги нутқида Учинчи Ренессанс тушунчасига яна тўхталиб, бунга аниқлик киритди. “Биз кенг кўламли демократик ўзгаришлар, жумладан, таълим ислоҳотлари орқали Ўзбекистонда янги уйғониш даври, яьни Учинчи Ренессанс пойдеворини яратишни ўзимизга асосий мақсад қилиб белгиладик. Бу ҳақда гапирар эканмиз, аввало, учинчи Ренессанснинг мазмун-моҳиятини ҳар биримиз, бутун жамиятимиз чуқур англаб олиши керак. Тарихга назар солсак, Буюк Ипак йўлининг чорраҳасида жойлашган она заминимиз азалдан юксак цивилизация ва маданият ўчоқларидан бири бўлганини кўрамиз. Халқимизнинг бой илмий маданий мероси, тошга муҳрланган қадимий ёзувлар, бебаҳо меьморий обидалар, нодир қўлёзмалар, турли осори атиқалар давлатчилик тарихимизнинг уч минг йиллик теран илдизларидан далолат беради”, дейди муҳтарам Президентимиз. Давлатимиз раҳбари байрам нутқида Аристотелнинг “Ватан тақдирини ёшлар тарбияси ҳал қилади”, деган фикрларини келтириб ўтади. Аждодларимиз ҳар икки Ренессанс даврида жаҳоннинг энг илғор, тараққий этган халқлари қаторида бўлгани барчамизга сир эмас. Мана шу буюкликка улар осонликча эришишмаган. Аввало, улар жаҳолатга берилмаган, ўз вақтини доим самарали ўтказишган. Ўз идроки, куч-қуввати ва азму қудратини фақат илм олишга сарфлаган. Маърифат соҳасида уларнинг “илиги тўқ бўлган”. Шу машаққатлар ва заҳматлар орқали дунё инсониятининг им-фанига, таъбир жоиз бўлса, турмуш шароитининг яхшиланишига, оғирини енгил қилишга улкан-улкан ҳисса қўшган. Буни бутун инсоният тан олади ва эътироф етади, деб бемалол айта оламан. Ўзбекистонда Президентимиз томонларидан Учинчи Ренессансга пойдевор қўйила бошланди.
103. Давлат ва жамият қурилишини такомиллаштириш (“2017-2021 йй. Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Харакатлар стратегияси” асосида)
Do'stlaringiz bilan baham: |
