Aktivlanish energiyasi kDj mol yoki eV hisobida ifodalanadi.
Uning son qiymati aktiv
molekular bilan dastlabki moddalar o’rtacha energiya qiymatlari orasidagi ayrimaga teng.
Reaksiyaning aktivlanish energiyasi qancha katta bo’lsa reaksiya shunchalik sokin boradi.
Aktivlanish energiyasi reaksiyada ishtrok etadigan moddalarning tabiatiga bog’liq:
A) agar reaksiyada ishtrok etadigan ikkala modda ham molekulalardan tashkil topgan
bo’lsa, bunday reaksiya uchun aktivlanish energiyasi 80-250 kDj mol chamasi bo’ladi.
B) agar reaksiyaga kirishayotgan moddalarning ikkalasi qarama-qarshi zaryadli ionlar
bo’lsa, aktivlnaish energiyasi 0-18 kDj mol bo’ladi.
V) erkin radikalar ishtrokida boradigan reaksiyalarda aktivlanish energiyasi 0-9 kDj
mol bo’ladi.
Muvozanat konstantasi va uning mohiyati. Vodorod yoddan vodorod yoddi hosil
bo’lish reaksiyasini N
2
+J
2
=2HJ ning tezligi reaksiya
uchun olingan moddalar
konsentratsiyalari ko’paytmasiga proporsional bo’ladi:
2
2
H
I
k
Bu yerda k-to’g’ri reaksiyaning tezlik konstantasi, [H],[J] vodorod va yodning moyar
konsentratsiyasi. Vodorod yodidning hosil bo’lishi bilan teskari jarayon boshlanadi; uning
tezligi vodorod yodid konsentratsiyasiga proporsionaldir.
=k [HJ], bu yerda k-teskari
reaksiyaning tzlik konstantasi [HJ]-vodorod yodidning molyar konsentratsiyasi. Vaqt o’tishi
bilan kamayib, ortiib boradi; muvozanat vaqtida to’g’ri va teskari
jaryonlarning tezligi
tenglashadi. U holda
=
bo’lib sistema kimyoviy muvozanat holatiga keladi. Demak,
kimyoviy muvozanat harakat to’xtamaydi, chunki bu holat bir-biriga qarama-qarshi
borayotgan ikki jarayon tezliklarini tenglashish holatidir:
=
bo’lsa
2
2
1
I
H
k
;
2
2
2
HI
k
;
2
2
2
2
1
I
H
HI
k
k
;
K
k
k
2
1
:
Bu tenglama [H], [J] va [HJ] reaksiyada ishtirok etayotgan
moddalarning muvozanat
konsetarasiyasi (ya`ni H va J nig reaksiyaga kirishmay qolgan konsentratsiyalari bo’lsa, HJ
ning muvozanat haror topganida hosil bo’lgan konsetrasiyasidir.) quyida ifoda:
2
2
2
I
H
HI
K
qiymati muvozanat konstantasi nomi bilan yuritiladi. Demak, N
2
+ J
2
= 2HJ
muvozanat konstantasi; bilan ifodalanib, bu tenglama ayni sistema uchun massalar ta’siri
qonunini aks ettiradi. Agar sistemada aA+bV=sS+dD tenglamasi
bilan tasvirlanadigan
muvozanat holati haror topsa, uning konstantasi tenglamasi bilan ifodalanadi. Bu ifoda
massalar ta`siri qonunining umuiy ko’rinishi bo’ilb, quyidagicha tariflanadi.
"Kiyoviy muvozanat davomida reaksiya mahsulotlari kosentrasiyalari ko’paytmasiga
nisbati o’zgarmas haroratda doimiy kattalikdir.
K ning qiymati reaksiyaga kirishuvchi moddalarning tabiati va haroratiga bog’liq,
lekin
aralashmadagi moddalarning konsenrasiyasi, bosimi, begona qo’shimchalar ishtirok etish-
etmasligiga bog’liq emas. Katalizator faqat muvozanat holatining qaror topishini tezlashtirish
mumkin, lekin reaksiyaning unumini oshira olmaydi. K ning qiymati qanchalik katta bo’lsa,
reaksiya shunchalik ko’p unum beradi. Shu sabali K ni bilish kimyo va kimyoviy texnalogiya
uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega.
Bir-birida 7 sirt chegaralari bilan ajralgan moddalar sistemasi geterogen sistema deb ataladi.
Geterogen sistemalarda bo’ladigan reaksiyalarning muvozanat konstantalarini ko’rib
chiqamiz. Geterogen sistemalardagi kimyoviy muvozanat uchun massalar ta’siri
qonunini
tatbiq etishda qo’shimcha kiritishga to’g’ri keladi: suyuq va qattiq fazalardagi moddalarning
gaz fazadagi parsial bosimlari o’zgarmas qiymatlar muvozanat konstantasi ifodasiga
kiritilmaydi. Geterogen sistemada faqat gazsimon qisimning parsial bosimgina (yoki
eritma
konsentratsiyasigina muvozanat konstanta ifodasiga yoziladi.). Misol tariqasida ohaktosh
(kalsiy karbonat) ning parchalanishni ko’rib chiqamiz. Ohaktosh CaCO
2
berk
idishda
qizdirilsa:
CaCO
3
= CaO + CO
2
Reaksiya sodir bo’lib, muvozanat haror topadi. Agar bu reaksiya gaz fazada gomogen
reaksiya sifatida sodir bo’lsa edi, uning muvozanat konstantasi quyidagi tenglama bilan
ifodalanar edi.
3
2
CaCO
CO
CaO
K
Lekin geterogen sistemali kalsiy oksid va kalsiy karbonat bug’larining bosimi (Ra SO)
ayni haroratda o’zgarmas kattaliklar bo’lgani uchun, ularning nisbatini o’zgarmas qiymat
bilan almashtirishimiz mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: