2 -мавзу. Пул маблағларива валюта операциялар иҳисоби

7. Банк кредитлари ва қарзга олинган маблағларни ҳисобга олиш

Bozor iqtisodiyoti sharoitida bank krediti korxonalarning qarzga oladigan mablag’larining muhim manbai bo’lib hisoblanadi. Bozor munosabatlarini tartibga soluvchi qonunlar ta’sirida ko’p tarmoqli davlat va tijorat banklari shakllanib, ular korxonalarning tashkiliy - huquqiy shakllaridan qat’iy nazar hisob - kitob, kassa muomalalarini amalga oshirish bo’yicha xizmat qiladi.

Korxonalarning banklar bilan olib boriladigan kredit - hisoblashish munosabatlari ixtiyoriy asosda bo’lib, ikkila tomonlarning manfaatdorligi asosida tuziladi. Kreditlar xo’jalik hisobida turgan, mustaqil balansi va o’z aylanma mablag’lariga ega bo’lgan korxonalarga, odatda, yiriklashtirilgan kredit obyektlari uchun beriladi.
Hisob - kitob munosabatlari tamoyillari va talablarini inobatga olgan holda obyektlar uchun kredit berishdan subyektga, aniq yuridik va jismoniy shaxsga yoki iqtisodiy va ijtimoiy dasturlar majmuini kreditlashga o’tish amalga oshirilmoqda.
Banklar amaldagi qonunchilikda nazarda tutilgan va tomonlar bilan kelishilgan holda kreditni qaytarib berish, muddatlilik, to’lovlik va ta’minlanganlik tamoyillariga qat’iy amal qilib beradi. Banklar faoliyatining huquqiy asosini qonuniy va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida tartibga solinadi.
Kredit berish va uni qaytarish bilan bog’liq bo’lgan barcha masalalar bank qoidalari va bank bilan kredit oluvchi korxonalar o’rtasida tuzilgan shartnomalar asosida tartibga solinadi. Тuzilgan kredit shartnomalarda quyidagilar kelishib olinadi: kredit berish obyekti va kreditning muddati, kredit berish sharti, uni berish va qaytarish tartibi, majburiyatlarni ta’minlash sharti, foiz stavkalari, ularni to’lash tartibi, kredit berish va qaytarish bo’yicha tomonlarning majburiyatlari, huquqlari va mas’uliyati, hujjatlar ro’yxati va ularni topshirish muddatlari va boshqa shartlar.
Kredit olishda korxonalar bankka asoslangan ariza va unga quyidagi hujjatlarni ilova qilib kreditni qaytarilishini ta’minlanishini tasdiqlovchi ta’sis va boshqa hujjatlar topshiradi.
Shartnoma tuzilmasdan bank korxonaning to’lash qobilyatini sinchiklab tekshiradi. Buning uchun bank korxonadan olgan hujjatlardan va hisobotlardan foydalanadi, kerak bo’lsa joylarda oldindan tekshiruv o’tkaziladi. Agar bu hujjatlarning barchasi talabga javob bersa, bank xodimlari korxonaga kredit berishga qaror qiladi. Keyinchalik, xo’jalik yurituvchi subyekt kredit olgandan so’ng kreditni to’liq qaytargunga qadar kredit shartnomasida ko’rsatilgan tartib va muddatlarda bankka buxgalteriya hisoboti va korxonaning xo’jalik - moliyaviy faoliyati ustidan nazorat qilish uchun zarur bo’lgan boshqa hujjatlarni topshirib turadi.

Muddatiga qarab bank kreditlari qisqa muddatli va uzoq muddatli bo’ladi. Kreditning muddatliligi uning qaytarish muddati bilan belgilanadi. Chunonchi, qisqa muddatli kredit bir yildan kam muddatga beriladi, masalan, yuklangan tovarlar uchun beriladigan kredit muddati haqiqiy tovaraylanish muddatiga teng, lekin 30 kundan oshmasligi kerak.