2. Balet san’atining tarixiy taraqqiyoti Xo‘sh, «Balet san’ati qachon va qanday paydo boidi?»

libretto deb ataladi. Opera tomoshasi bir necha bo`lim (parda)dan iborat bo`ladi. 

29 

Har bir parda sahnalar va ko`rinsihlardan iborat. Opera musiqa nomerlardan iborat. 
Nomerlar besh xil bo`ladi. 
Yakka nomerlar (ariya, monolog, qo`shiq, romans va x.k.). 
Ansabml nomerlari (duet, trio, kvartet, kvintet x.k.). 
Xor nomerlari. 
Raqs nomerlari. 
Orkestr nomerlari. 
Opera tomoshasi orkestr ijro etadigan kuy uvertyura bilan boshlanadi. 
Uvertyura musiqasi operaning mazmunini aks ettiradi. Opera asari mazmuniga 
qarab kulgili yoki fojeali bo`ladi. Buni uvertyurani eshitish payqash mumkin. 
Birinchi opera 1594 yilda Italiyaning Florensiya shahrida yaratildi. Uning muallifi 
kompozitor J.Peri va shoir O.Rinuchinni edilar. Qadimgi grek tragediyasi opera 
asarining yaratilishiga asos bo`ldi. Qadimgi grek tratediyasida musiqa ham 
ishlatilar edi. Peri musiqaning rolini oshirgan holda teatr asarini yaratish mumkin, 
degan fikrni ilgari surdi. Italida kuylash san`ati nihoyatda rivojlangani uchun yangi 
asarda barcha voqealar, dialoglar kuylash vositasi orqali tomoshabinga 
yetkaziladigan bo`ldi. Shu tariqa 1594 – yilda qadimge grek afsonaso asosida olk 
“Dafna” operasi yaratildi. Bu operaning musiqasi bizgacha yetib kelmagan. 1600 – 
yilda shu mualiflar tomonidan “Evridika” nomli opera yaratildi. Bu asar musiqasi 
bizgacha yetib kelgan. Florensiyada yaratilgan opera janri asta – sekin Italiyaning 
boshqa shaharlarida ham rivojlandi. Rim, Venetsiya, Mantuya, Neopol 
shaharlarida opera san`ati jeda tez sur`atlarda rivojlandi. Opera teatrlari qurildi. 
Opera janri yangi vositalar bilan boyitildi va mukammallashtirildi. Keyinchalik 
opera boshqa Yevropa mamlakatlariga ham tarqaldi. 
Opera qahramonlarini tasvirlashga xos musiqiy ifodaviy vositalarning 
mazmunli va shaxsiy xarakterli vazifasi Dargomijskiyning fikricha «xarakterlarni 
musiqiy tasvirlash»ni tashkil etadi. Nutq qahramonlar xarakterini, ularning ichki va 
tashqi olami ko’rinishini hosil qilsa, operada vokal partiya qahramonlarning his-
tuyg’ularini ifodalaydi. Obrazning ichki mohiyatini intonasion muhit ochib beradi.

30 

Operaning to’rtinchi ko’rinishidagi Karmen va Xozening duet sahnasi ham 
diqqatga sazovor. U qahramonlarning ikkovi uchun ham fojiali yakunlangan 
so’nggi uchrashuvni o’zida namoyon etadi. Xoze Karmenni haliyam sevadi va 
uning sevgisini qaytarishga harakat qiladi. Xozening qalbidagi dramasi chuqur his-
tuyg’ular bilan boyitilgan sahnada ochib berilgan. Uning hayajonli va kuychan