2-ma‘ruza. Mashinasozlikda ishlab chiqarish turlari Reja

2.1. Jadval 
Turli ishlab chiqarishlar uchun bir yilda 
tayyorlanuvchi bir hil nomdagi va tip o’lchamdagi detallar soni 
Ishlab chiqarish 
turi 
Og’ir mashina 
sozlikning yirik 
mahsulotiari 
O’rtacha 
o’lchamdagi 
mahsulotlar 
Mayda 
mahsulotlar 
Yakka 
Mayda seriyali 
O’rta seriyali 
Yirik seriyali 
Ommaviy (yalpi) 
< 5 
- 100 
- 300 
-1000 
1000 
< 10 
10 - 200 
200 - 500 
500- 5000 
5000 
< 100 
100- 500 
500 - 5000 
5000 - 50000 
50000 
 
 
2. Ishlab chiqarish turlarining texnologik tavsifi. Ishlab chiqarish turini 
aniqlash 
 
Seriyalab ishlab chiqarishning asosiy tavsiflaridan biri, bu, har bitta ishchi 
joyga zagotovkalar partiyalab keltirilishi va shu partiya zagotovkalarga sozlangan 
dastgohlarda ishlov berilishi hisoblanadi. Ishni tashkil qilish usuli patokli ham 
patoksiz bo’lishi mumkin. Mayda seriyalab ishlab chiqarishda ko’pincha yakka 
ishlab chiqarishdagi kabi patoksiz ish tashkil qilish usuli qo’llaniladi. 
Seriyalab va yirik seriyalab ishlab chiqarishlarda esa doimiy ravishda potokli 
ish tashkil etiladi. Seriyalab ishlab chiqarishda asosan dastgohlar sehlarda 
zagotovkalarga ishlov berish texnologik marshruti bo’yicha joylashtiriladi. 

---

Universal dastgohlar bilan bir qatorda, maxsus-agregat dastgohlari, sonli-dasturli 
boshqariluvchi dastgohlar, yarimavtomatlar va avtomatlar, ishlov beruvchi 
markazlar, moslashuvchan ishlab chiqarish tizimlari, moslashuvchan avtomatik 
ishlab chiqarish va boshqalar qo’llaniladi. Universal moslamalar bilan bir qatorda 
maxsus yig’ib-buzuluvchan va qayta boshqa tur detal uchun yig’iluvchan 
moslamalar qo’llaniladi. 
Standart va maxsus keskich asboblar ishlatiladi. Zagotovkalar ko’pincha 
mahsus quyma, sovuq va issiq shtamplangan, bosim ostida quyilgan, maxsus 
qoliplarga mashinalarda quyilgan, qobiq qoliplarga quyilgan va boshqa usullarda 
tayyorlangan bo’lishi mumkin. Ishchilarning malakasi yakka ishlab chiqarishga 
qaraganda pastroq bo’ladi. Кo’pincha malakali sozlovchi ishchilar ishlaydi va 
dastgohlarni asosiy ishchilarga sozlab beradi. 
Yirik seriyalab ishlab chiqarish mahsulot ishlab chiqarish hajmi bo’yicha 
ommaviy ishlab chiqarishga yaqin bo’lib, potokli ish tashkil qilinadi, dastgohlar 
texnologik marshrut-rejasi bo’yicha joylashtiriladi. Bu erda ham ishchilar malakasi 
past bo’lib, ko’pchilik ishchi joylarda uzoq muddatda qaytariluvchi bitta, ikkita 
detallarni tayyorlash amalsini bajarish biriktirilgan bo’ladi. Amallar bog’lanish 
koeffisienti 2 - 10 oralig’ida bo’ladi. 
Mahsulotlarni katta hajmda chiqarishni tavsiflovchi, uzoq muddatda 
uzluksiz tayyorlanishini yoki taьmirlanishini ta’minlovchi ishlab chiqarishga 
ommaviy (ko’plab) ishlab chiqarish deb aytiladi. Ommaviy ishlab chiqarishning 
asosiy tavsiflaridan biri, bu bitta ishchiga bitta amalni bajarishni uzoq muddatga 
bog’lab qo’yilganligidadir. 
Ommaviy ishlab chiqarishda amallar bog’lanish koeffisienti К
bk
= 1 ga yaqin 
bo’ladi. Ommaviy ishlab chiqarish undan tashqari quyidagi o’ziga xos 
xususiyatlarga ega: asbob-uskunalarning joylashishi, amallar bajarilishining ketma-
ketligiga qarab joylashtiriladi; yuqori unumdorlikga ega bo’lgan asbob-uskunalar, 
maxsus dastgohlar, keskich asboblar va moslamalar qo’llaniladi; zagotovkalarni 
potokli liniyalar bo’ylab o’tkazish uchun transport vositalaridan va konveyerlardan 
keng foydalaniladi; texnik nazorat qilishni mexanizasiyalash va avtomatlashtirish 
va boshqalar. Detallarning talab etilgan o’lcham aniqligi avtomatik ravishda 
sozlangan dastgohlarda olinadi. 
Ommaviy ishlab chiqarishda zagotovkalarni shakllari ishchi chizmada 
berilgan detal shakli va o’lchamlariga juda ham yaqin qilib, yuqori unumdorlikka 
ega bo’lgan zagotovkalar olish usullaridan foydalaniladi. 
Zagotovkalar ishlanuvchi yuzalariga talabga mos ravishda mexanik ishlov 
berish uchun qo’shimlar qoldiriladi, ishlov berilmaydigan yuzalari esa ko’pincha 
zagotovka olish usullaridan kelib chiqqanligicha qoldiriladi. Ishchilarning malakasi 
seriyali ishlab chiqarishga qaraganda ham past bo’ladi, chunki u, oylab-yillab 

---

takrorlanuvchi bitta amalni bajaradi, biroq ommaviy ishlab chiqarishda ko’pincha 
yuqori malakali sozlovchi-ishchilar, texnik-injener operatorlar ishlaydilar. 
Ommaviq ishlab chiqarishlarda tehnologik xujjatlar mukammal ishlab 
chiqiladi, tehnik meyorlar esa batafsil hisoblanib aloxida sinab ko’rilgandan 
keyingina amaliyotga tatbiq qilinadi.