2-ma’ruza: Muqobil energiya manbalari

---

 

8 

2-MA’RUZA: Muqobil energiya manbalari. 

 

REJA: 

2.1. Energiya - barcha narsalarga asosdir 

2.2. Energiya manbalarining tasnifi 

2.3. Qayta tiklanadigan energiya manbalarining samaradorligi 

2.4. О‘zbekistonda  alternativ energetika 

 

2.1. Energiya - barcha narsalarga asosdir 

 

Energiya

  (grek. 

energeia

  -  harakat,  faoliyat)  –  materiyaning  har  xil  harakatlari 

shakllarining  umumiy  miqdoriy  о‘lchovidir  (uni  о‘lchash  mumkin).  Energiya  mexanik, 

issiqlik,  kimyoviy,  elektromagnit,  gravitatsiyali,  yadroviy  va  boshqa  turlarga  bо‘linadi. 

Energiyaning  saqlanish  fundamental  qonuniyatiga  asosan  (bundan  abadiy  dvigatelni  yaratib 

bо‘lmaydigan  shart  kelib  chiqadi),  energiya  tushunchasi  tabiatdagi  barcha  hodisalarni  bir 

butun qilib bog‘laydi. Energiya faqat bir turdan  boshqa turga aylanishi mumkin. Bunda uning 

umumiy miqdori о‘zgarmaydi.  

Energiya

 - barcha narsalarga asosdir. Turli xil shakllardagi fizikaviy harakatlarga har 

xil  kо‘rinishdagi  energiya  turlari  mos  keladi.  Masalan,  mexanik  energiya  mexanik 

harakatning  (kinetik  energiyasi)  va  mexanik  о‘zaro  ta’sirning  (potensiyal  energiyasi) 

meyoridir,  issiqlik  energiyasi  issiqlik  harakati  va  issiqlikning  о‘zaro  ta’sirlari  meyoridir, 

elektromagnit  energiyasi  esa  elektromagnit  harakat  va  elektromagnit  о‘zaro  ta’sirlarning 

meyoridir.  

Har  qanday  moddiy  jism  energiyaga  egadir.  Energiya  –  bu  bugungi  kо‘pgina 

muhokama qilinadigan tushunchalardan biri emas. О‘zining asosiy fizikaviy (keng ma’noda – 

tabiiy-ilmiy)  mazmunidan  tashqari,  u  kо‘psonli  iqtisodiy,  texnikaviy,  siyosiy  va  boshqa 

jihatlarga ham ega. 

Sivilizatsiyaning hozirgi zamonini va kelajagini muhokama qilishda, birinchi navbatda 

energiya  tushunchasi  kelib  chiqadi.  Odamzodning  iqtisodiyoti,  fani  va  madaniyati  biz 

tomondan foydalanilayotgan energiya manbalariga bog‘liqdir. Jamiyat uchun hal qilinadigan 

ekologik  muammolar  tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri  energetik  muommalar  bilan  bog‘liq  bо‘ladi.  Har 

qanday  turdagi  energiyaning  tanqisligi  о‘zidan  qimmat  tushadi.  Ulkan  moliyaviy  xarajatlar 

bilan hisoblashmasdan, insoniyat energiyani olishning yangi yо‘llarini izlayapti. 

Energiya

  –  bu  materiya  harakatining  skalyar  tavsiflardan  biridir.  Har  bir  shakldagi 

materiyaga  о‘zining  kо‘rinishidagi  energiyasi  mos  keladi.  Moddiy  dunyoning  asosiy 

qonunlari  materiyaning  va  energiyaning  saqlanish  qonunlari  bо‘lib  hisoblanadilar. 

Energetikada energiyaning saqlash qonuni – termodinamikaning  I-chi qonunidir.  

         Jismning umumiy energiyasi miqdori: 

                       E = m c

2

 = E

ич

+Е

тш

+Е

о

 = Е

кин

+Е

пот

+Е

о 

;                   (2.1) 

bu yerda 

YE 

– jismdagi energiyaning tо‘la zaxirasi, J; 

m

 – jism massasi, kg;  

             

s

 – yorug‘lik tezligi, m/s; 

Yei

ch

 

– ichki energiyasi, J; 

E

tsh

 – tashqi  

             energiyasi; 

Yeo 

– tinchlik massasining energiyasi; 

Yek

in

 – kinetik  

             energiyasi, mexanik harakat energiyasi; 

Yep

ot

 – potensial energiyasi  

             (jismning kuch maydonlari bilan о‘zaro ta’siri energiyasi).  

          (2.1) formulada 1 gramm massaga 10

11

 kJ ga teng bо‘lgan energiya mos keladi.  

---

 

9