2-Mavzu: Anorganik moddalarning eng muhim birikmalari Reja

Asoslarning nomlanishi.

Xalqaro nomenklaturaga muvofiq asoslarning nomi bilan gidroksil so`zidan hosil qilinadi. Masalan, NaOH- natriy gidroksid, KOH- kaliy gidroksid, Ca(OH)<sub>2</sub>- kalsiy gidroksid. Agar element bir necha asos hosil qiladigan bo`lsa, u holda asosning nomida elementning oksidlanish darajasi qavs ichiga olingan rim raqamlari bilan ko`rsatiladi. Fe(OH)₂- temir (II)gidroksid, Fe(OH)₃ - temir (III)- gidroksid.

Bu nomlardan tashqari, ba`zi eng muhim asoslar uchun odat bo`lib qolgan nomlar ham ishlatiladi. Masalan, natriy gidroksid NaOH o`yuvchi natriy, kaliy gidroksid KOH o`yuvchi kaliy, kalsiy gidroksid Ca(OH)₂- so`ndirilgan ohak, bariy gidroksid Ba(OH)<sub>2</sub>- o`yuvchi barit.

Ishqor va ishqoriy yer metallarining gidroksidlari yorqin ifodalangan asoslik xossasini nomoyon qiladilar, ular ishqorlar deyiladi. Ularga NaOH, LiOH, KOH, RbOH, CsOH, Ca(OH)₂, Ba(OH)₂ lar kiradi. Ishqor- ,,o`yuvchi”, ,,yemiruvchi” ma`nosini bildiradi.

Ishqorlarning asosiy xususiyatlari suvda yaxshi erib, suvli eritmada deyarli to`liq ionlanishidir.

NaOH = Na⁺ + OH^-

Ca(OH)₂ = Ca(OH)⁺ + OH^-

CaOH = Ca⁺² + OH^-

Asoslar- suvda kam eriydigan va juda kam dissotsilanuvchi gidroksidlardir. Asoslar: Mg(OH)₂, Fe(OH)₂, Mn(OH)_2, Cu(OH)_2, Hg(OH)₂ misol bo`ladi. NH<sub>4</sub>OH – ammoniy gidroksidi metall atomi bo`lmagan yagona gidroksid ham asoslar qatoriga kiradi.

Asoslar suvda oz eriydi, juda oz ionlanadi:

Fe(OH)₂ = Fe(OH)⁺ + OH^-

Cu(OH)₂ = Cu(OH)⁺ + OH^-

Ishqorlar va asoslar eritmalarida OH^—ionlari ko`p bo`lgani uchun lakmus – ko`k rangli, fenolftalein- binafsha rangli bo`ladi.

Kislotalar deb, tarkibida vodorod atomlari va kislota qoldig`i saqlagan murakkab moddalarga aytiladi.

Kislotalar dissotsilanganda kation sifatida vodorod atomi va anion sifatida kislota qolig`iga ajraladi. Kislotalar vodorod ionlaridan boshqa hech qanday kationlar hosil qilmaydi. Kislotalar tarkibiga ko`ra, kislorodsiz (H_nE) va kislorodli (H_nEO_y) bo`ladi.

Kislorodsiz kislotalarga: HF, HCl, HBr, HJ, H₂S, HCN, HCNS kabilar kiradi.

Kislorodli kislotalarga: HCIO, HClO₃, HCIO₄, HBrO₃, HJO_3, H₂SO₃ , H₂SO₄, HNO₂, HNO₃, HPO₂, H₃PO₄, H₃PO₃, HPO₃, H₂CrO₄, HMnO₄ kabilar kiradi.

Kislotalar tarkibidagi vodorod atomlari soniga ko`ra: bir asosli (bir negizli) HF, HCl, HBr, HJ, HNO₃, HNO₂, HCIO molekulasi tarkibida bitta vidorod atomi tutgan kislotalar;

Ko`p asosli kislotalar (ikki negizli) H<sub>2</sub>S, H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>, H<sub>2</sub>SO<sub>3</sub>, H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> (ikki negizli), H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub> (uch negizli), H<sub>4</sub>P<sub>2</sub>O<sub>7</sub> (to`rt negizli).