|
dt
dФ
w
e
(1.1)
ikkilamchi chulg‘amda o‘zaro induksiya EYUK
),
/
(
2
2
dt
dФ
w
e
(1.2)
bunda
1
w
va
2
w
- transformatorning birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlari o‘ramlari
soni.
Transformator ikkilamchi chulg‘amning chiqish klemmalari
Н
Z
yuklanishga ulanganda
2
e
EYUK ta’sirida bu chulg‘am zanjirida
2
i
tok oqadi va
2
U
kuchlanish o‘rnatiladi.
Kuchaytiruvchi transformatorlarda
,
1
2
U
U
pasaytiruvchi transformatorlarda esa
.
1
2
U
U
Ifodalar (1.1) i (1.2) dan shuni ko‘rish mumkinki, transformator chulg‘amlarida
induktivlanayotgan
1
e
va
2
e
EYUKlar bir biridan faqat chulg‘amlar o‘ramlari sonlari
1
w
va
2
w
farqi bilan ajralib turadi. Shuning uchun chulg‘amlarning o‘ramlari sonining zaruriy
qiymatlarini tanlash bilan, birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlar kuchlanishlarining ixtiyoriy
qiymatlarini qabul qilish mumkin.
Kuchlanishi yuqoriroq bo‘lgan tarmoqqa ulangan chulg‘am yuqori kuchlanish (YUK)
chulg‘ami deyiladi; kuchlanishi quyi bo‘lgan tarmoqqa ulangan chulg‘am quyi kuchlanish (QK)
chulg‘ami deyiladi.
Bir fazali transformatorning prinsipial elektr sxemasi 1.1,6-rasmda keltirilgan.
Transformatorlar qaytuvchanlik xususiyatiga ega, bir transformatorning o‘zini
kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi transformator sifatida ishlatish mumkin. Lekin, aksariyat
transformator bir qo‘llanishda - yoki kuchaytiruvchi, yoki pasaytiruvchi bo‘lishi mumkin.
Transformator – o‘zgaruvchan tok apparatidir. Agar uning birlamchi chulg‘amini
o‘zgarmas tok manbaiga ulansa, u holda transformator magnit o‘zagidagi magnit oqimi xam
qiymati va yo‘nalishi bo‘yicha o‘zgarmas bo‘ladi
0
)
/
(
dt
dФ
, shu sababli transformator
chulg‘amlarida EYUK induktivlanmaydi, demak elektr energiya birlamchi zanjirdan ikkilamchi
zanjirga uzatilmaydi.
Transformatorlar quyidagi omillariga ko‘ra bir necha turlarga ajratiladi:
a) vazifasiga ko‘ra: umumiy qo‘llanuvchi kuchli va maxsus transformatorlar;
b) sovitilish turiga ko‘ra: havo (quruq) transformatorlar va moyli transformatorlar;
d) transformatsiyalanuvchi fazalar soniga ko‘ra: bir fazali, uch fazali va ko‘p fazali;
e) magnit o‘zakning shakliga ko‘ra: sterjenli, zirxli; zirx-sterjenli; torroid shaklida;
f) fazadagi chulg‘amlar soniga ko‘ra: ikki chulg‘amli; ko‘p chulg‘amli.
1.3. Transformatorning tuzilishi
Transformator quyidagi konstruktiv elementlardan tuzilgan:
magnit o‘zak, chulg‘amlar, kirish klemmalari, bak va boshqa izolyasiyalovchi,
maxkamlash, himoyalash elementlari va b.
Magnit o‘zak va unga o‘rnatilgan chulg‘amlari birgalikda transformatorning aktiv qismini
tashkil etadi. Transformatorning qolgan elementlari transformatorning passiv (yordamchi) qismi
deyiladi. Transformator tuzilishining asosiy qismini batafsil ko‘raylik.
Magnit o‘zak. Transformatordagi magnit o‘zak ikki vazifani bajaradi: a) transformator
asosiy magnit maydonining berk konturini hosil qiladi va uni kuchaytiradi; b) chulg‘amlar,
chulg‘am ulamalari va ulagichlarini maxkamlaydigan asos.
Magnit o‘zak shixtovka (tunukachalar ustma-ust qo‘yilib presslanadi) qilingan
konstruksiyaga ega bo‘lib, ikki tomoni izolyasiyalovchi plyonkali (maslan, lak) yupqa (aksariyat
qalinligi 0,5 mm) po‘lat plastinalardan iborat. Magnit o‘zakning bunday tuzilishi unda
o‘zgaruvchan magnit oqimi hosil qiladigan uyurma toklarini kamaytirish uchun, demak
transformatorda quvvat isroflarini kamaytirishga qaratilgan. Kuchli transformatorlar magnit
o‘zaklari uch turda bajariladi: sterjenli, zirxlangan, zirx-sterjenli.
1.2-rasm. Sterjenli magnet o‘zagi va chulg‘amlari kesib ko‘rsatilgan uch fazali
transformator
1.3-rasm. Sterjenlar kesim yuzasi shakli a) kichik va o‘rta quvvatli transformator b)
katta quvvatli transformator
Sterjen turdagi magnit o‘zakda (ris. 1.2,a) vertikal sterjen 1 va ularga o‘rnatilgan
chulg‘amlar 2 bo‘lib, yuqori va quyi qismlarida yarmolar 3 bilan berk kontur hosil qiladi. Xar bir
sterjenda mos fazalarning chulg‘amlari joylashtirilgan va shu faza magnit oqimi oqadi: chekka
sterjenlarda
‒
Do'stlaringiz bilan baham: | 
