|
258 Qoraqalpog`iston Respublikasi iqtisodiyotining o`ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
Qoraqalpog`iston hududini iqtisodiy rayon sxemasida o`rganish xalq xo`jaligining
shakllangan tiplariga mos uziga xos olimlar yordamida shuningdek, o`zimizning ko`p yillik tadqiqot
ishlarimizning natijalari asosida amalga oshirildi. Buning uchun hozirgi zamon iqtisodiyotini
boshqarishda to`plangan tajribalar va mamlakat miqyosida yuritilayotgan mintaqaviy siyosat, bozor
iqtisodiyotining talablariga mos ishlab chiqarish ko`chlarining hududiy tarkibini takomil-lashtirish,
ayniqsa, boshqariladigan milliy iqtisodiyotni rivojlantirishdagi infratuzilmani ko`chaytirish
masalalari hisobga olindi. Bu esa muayan darajada Qoraqalpog`iston Respublikasi hududida yangi
ishlab chiqarish majmualarini yaratishga, aholi joylarini, shuningdek, qishloq xo`jaligini ishlab
chiqarishga ixtisoslashgan yangi mintaqalarning shakllanishiga imkon beradi. Hammaga ma`lumki,
hozir Qoraqalpog`istonning iqtisodiyoti tarkibi agrar-industrial yo`nalishga ega. Shunga qaramasdan
respublika hududida sanoat, qishloq xo`jaligi yo`nalishdagi yaylov chorvachiligiga ixtisoslashgan
mintaqalar va rayonlar ko`zga toshlanmoqda. Bu respublika hududida shakllangan ishlab chiqarish
tarmaqlari va ularning o`ziga xos xususiyatlari, shuningdek respublika hududida ishlab chiqarish
ko`chlarining tarkibiy tuzilmasini o`zlashtirishdagi ko`p yillik tajribalarimizni hisobga olib
Qoraqalpog`iston Respublikasi hududini kuyidagi tabiiy-iqtisodiy rayonlarga ajratishga imkon
beradi. Shimoliy rayon, Janubiy rayon, Markaziy rayon, Orol rayoni va atrofdagi chul rayonlarida
kelgusida shakllanadigan Ustyurt gaz-ximiya, neft` sanoati majmuasi, Qizilqum agrosanoat
majmuasi, Qoratog` metallurgiya va tog`-kon sanoatli rayonlariga bo`linadi.
Shunday qilib, yangidan shakllanadigan Ustyurt, Qizilqum, Qoratog` istiqbolli hududlar
qatoriga kiradi va ularna xalq xo`jaligi maqsadlarida natijali foydalanish faqat Qoraqalpog`iston
uchungina emas, balki O`zbekiston Respublikasi miqyosida eng muhim muammolarni hol etishga
respublika iqtisodiy salohiyatini mustaxkamlashga yordam berishi so`zsiz. Yuqorida ko`rsatilgan,
ayniqsa shimoliy rayon, janubiy rayon, markaziy rayon va Orolbo`yi rayoni ishlab chiqarish ixtisosi,
tabiiy-iqtisodiy resurs muammolari va xo`jaligining ixtisoslashish yo`nalishlari bo`yicha bir-biriga
mos bo`lsada, iqtisodiy rayon sifatida shakllanishiga ta`sir etadigan asosiy omillarni hisobga olib,
har bir rayonga mos o`ziga xoslikni ajratdik. Bulardan Nukus-Taxiatosh-Xo`jayli sanoati tuguniga
yaqin joylashgan hududlar industrial-agrar turkumdagi rayonlar deb qabul qilindi, chunki uning
sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishdagi ulushi 57-59 %dan yuqoriroqdir. Qolgan rayonlar mo`ayan
darajada bir tipli, agrosanoatli rayonlar qatoriga kiradi. Ularda yillik tayyorlangan mahsulotlarning
struktura-sidasanoat mahsuloti 14-25 %dan ortmaydi. Sababi bu rayonlar asosida qishloq xo`jaligi
mahsulotlarini birlamchi qayta ishlash bilangina cheklanmoqda.
Shunga ko`ra Qoraqalpog`istonning tabiiy-iqtisodiy rayonlarida har bir mintaqaning resurs
salohiyati asosida uning xalq xo`jaligining hududiy tarkibini optimizatsiyalash, ishlab chiqarishda
foydalanilayotgan zahiralarni tez o`zlashtirish va tabiiy-iqtisodiy rayonlar bo`yicha ishlab
chiqaruvchi kuchlarni ustuvor rivojlantirishga imkoniyat yaratish kerak.
Bu masalalarni o`z vaqtida amalga oshirish Qoraqalpog`iston bo`yicha xalq xo`jaligi sohalaridan
olinadigan mahsulotlarning hajmini ko`paytirishga va iqtisodiy rayonlar bo`icha ishlab
chiqarishning tarkibini takomillashtirishga yo`l ochadi, shunga mos yaqin yillar ichida Janubiy
rayonlar hududida ekin maydonlarini kengaytirish va qishloq xo`jalik ekinlarining hosildorligini
yuqorilatish yo`li bilan hozir Qoraqalpog`iston respublikasi etishtirayotgan miqdoridagi paxtani
faqat Janubiy iqtisodiy rayon hisobidan tayyorlanadigan bo`ladi.
Kelajakda Markaziy rayon hududida paxtachilikning ekin maydonlari kengaytirilmaydi,
balki ular qisqartirilib g`allachilik, vegetatsiya davrida to`liq pishib etiladigan va suvni kam talab
qiladigan boshqa dehqonchilik ekinlari bilan almashtiriladi. Shu tarzda qishloq xo`jaligi aylanishiga
qo`shiladigan yangi ekin maydonlari g`allachilik, sabzavot, meva va bog`dorchilik, em-hashak
ekinlarini etishtirishda foydalaniladi.
Shimoliy mintaka xududiga kiradigan tumanlarda obikor ekin maydonlarining tarkibi katta
o`zgarishga uchraydi, vegetatsiya davridagi termik resurslarning etishmasligini hisobga olib,
paxtachilikning ekin maydonlari g`allachilik va em-xashak ekinlari bilan almashtiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
