3- mavzu O’lchash vositalarning metrologik tartiblarga tortilishi

Standart namunalar o’lchashlarni bajarish metodikasi va normative xujatlarning ekspertizasi
.Modda va materiallarning tarkibi va xossalarining standart namunalari.
Standart namunalar (SN) O‘zbekiston o‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimi (O‘zO‘BTT) ning tarkibiy qismi hisoblanadi.
O‘lchash birliligini ta’minlash maqsadlarida SN quyidagilar uchun qo‘llaniladi:

• o‘lchash vositalari (O‘V) ni qiyoslash, kalibrlash, metrologik attestatlash, darajalash, shuningdek ularni sinashda, shu jumaladan turini tasdiqlash maqsadida metrologik tafsilotlarini tekshirish uchun;

  
  

• O‘BM ni metrologik attestatlash;

  
  

• O‘BM dan foydalanish jarayonida ularning xatoliklarini o‘zlarida o‘rnatilgan algoritmlarga muvofiq tekshirish;

  
  

• metrologik tekshiruvning boshqa turlari uchun qo‘llaniladi. O‘lchashlarning ba’zi turlarida SN tekshirish sxemasi tarkibiga etalon (O‘lchashlar namunaviy vositasi) sifatida kirishi va mos qiyoslash sxemasida o‘rnatilgan tartibda birlikning o‘lchamini uzatish uchun qo‘llanilishi mumkin.

  
  

SN tan olish darajasi va qo‘llanish doirasiga qarab quyidagi toifalarga ajraladi:

– davlatlararo SN (DASN);
– davlat (sertifikatlashtirilgan) SN (DSSN);
– ishlab chiqaruvchining SN (KSN).
Davlat (sertifikatlashtirilgan) standart namunalari quyidagicha belgilanadi:
Oz DSN – O‘zbekiston davlat standart namunasi.
Ishlab chiqaruvchining standart namunalari uchun:
O‘z ICHSN – O‘zbekiston ishlab chiqaruvchining standart namunasi
Turli toifadagi SN qo‘llanish doirasi:
- DASN va DSN uchun sertifikatlashtirilgan standart namuna (SSN) O‘zbekiston xalq xo‘jaligining barcha sohalarida, shu jumladan, agar SN turining tavsifida eslatib o‘tilmagan bo‘lsa, davlat metrologik tekshiruv va nazorati qo‘llaniladigan sohada ham qo‘llaniladi;
- ishlab chiqaruvchining standat namunasi (ICHSN) O‘zbekiston xalq xo‘jaligining barcha sohalarida, davlat metrologik tekshiruvi va nazorati sohasidan mustasno, qo‘llaniladi.
ICHSN ni qo‘llanish sohasi SN ni qo‘llanishga oid guvohnomada yoki yo‘riqnomada eslatib o‘tiladi.
SN vakolatli idora tomonidan tasdiqlangan (tan olingan) dan keyin o‘z vazifasi bo‘yicha qo‘llanishga ruxsat etiladi.
O‘zbekiston davlat metrologik tekshiruv va nazorat sohasida O‘zstandart Agentligi bergan sertifikatga ega SN yoki "DASN" yoki "DSSN" (ruscha "MSO" yoki "GSO") belgilari bo‘lgan SN, 1992-yilgacha chiqarilgan va o‘z kuchini yo‘qotmagan SN ni qo‘llanish ruxsat etiladi.
Xorijda ishlab chiqarilgan, import bo‘yicha keltiriladigan SN qo‘llanishga belgilangan tartibda ruxsat etiladi.
Xalqaro va hududiy tashqi lotlarda yaratilgan SN, agar bu ishda O‘zbekiston qatnashgan va (yoki) SN ni tan olishga qo‘shilgai bo‘lsa, bunday SN uni tan olishda ko‘rsatilgan shartlarga muvofiq qo‘llaniladi.
SN uchun metrologik tafsilotlar o‘rnatilgan bo‘lishi lozim, bunday tafsilotlar SN ni yaratish va chiqarishga hujjatlarda me’yorlanadi.
SN ni yaratish va chiqarish hujjatlarida ularning muayyan turlari uchun texnik topshiriqlar (TT) va texnik shartlar (TSH) da quyidagi metrologik tafsilotlar me’yorlanadi:

SN ning attestatlanadigan tafsilotining ahamiyati;

1. 
   attestatlanadigan qiymatning xatoligi (noaniqligi);
   

2. SN materialining bir jinsli emasligi natijasida sodir bo‘ladigan xatolik (noaniqlik);