3 ma’ruza 3-mavzu. Termodinamikaning ikkinchi qonuni reja

---

3 - ma’ruza 
3-MAVZU. TERMODINAMIKANING IKKINCHI QONUNI 
 
REJA: 
 
1.
Termodinamika 2-qonunining asosiy vazifasi, matematik ifodasi. 
 
2.
Termodinamik jarayonlar. 
 
3.
Issiqlikni ishga aylanish jarayoni, Karno sikli. 
 
4.
Entropiya. Gibbs va Gelmgols energiyalari.
 
Termodinamikaning I-qonuni - kimyo va kimyoviy texnologiyaning ish 
hamda issiqlik bilan bog’lik bo’lgan masalalarini hal qilishga yordam beradi. Lekin, 
fizikaviy kimyo fanining vazifalaridan kelib chiqadigan asosiy savollarga: 
jarayon 
shu sharoitlarda boradimi, borsa qaysi yo’nalishlarda boradi va jaryonning borish 
chegaralari (muvozanat qaror topish shartlari) qanday bo’ladi 
– faqat 
termodinamikaning II-qonunidan javob topish mumkin. 
Termodinamika jarayonlarini ko’radigan bo’lsak, bulardagi ba’zi bir 
umumiyliklar va farqlarga e’tibor beraylik. 
Ba’zi bir jarayonlar tashqi muxit aralashuvisiz boradi, ya’ni energiya talab 
qilmaydi.
Masalan
: 
issiqlik issiq jismdan sovuq jismga o’tadi; turli bosimdagi gazlar 
o’z bosimini tenglashtirishga intiladi; tutash idishlarga solingan suyuqlikning sirtlari 
tenglashadi, ishqalanish jarayonida ish issiqlikka aylanadi, moddalarni yuqori 
konsentrasiyali sohadan past konsentrasiyali sohaga diffuziyasi
va boshqalar shular 
jumlasidandir.
Bu jarayonlar 
o’z-o’zidan boruvchi
, tabiiy yoki musbat jarayonlar deb ataladi. 
Bu jarayonlar izolirlangan yoki izolirlanmagan sistemalarda borishi mumkin va bu 
jarayonlar sistemaning ichki energiyasi kamayishi va tashqi muhitga energiyani 
issiqlik yoki ish ko’rinishida uzatilishi, yoki aksincha tashqi muhitdan olingan ish 
yoki issiqlik hisobiga ichki energiyasi ortishi bilan borishi mumkin. 
“Tashqarining” aralashuvisiz o’z-o’zidan bormaydigan jarayonlar - notabiiy 
yoki manfiy jarayonlar deb ataladi
. Bunday jarayonlar izolirlangan sistemalarda 
bora olmaydi, chunki ularning borishi uchun tashqaridan ta’sir (ya’ni energiya talab 
qiladi) zarurdir. 
Bu ta’sir tashqi muhitdan energiyani ish yoki issiqlik ko’rinishida 
uzatilishi bilan amalga oshirilishi mumkin.
O’z-o’zidan bormaydigan jarayonlarga 
misol qilib – 
issiqlikni sovuq jismdan issiqrok jismga o’tishi; elektrolizda 
moddalarni elektrodlarda ajralib chiqishi; suyuqlikning satxlarini farqini vujudga 
keltirish 
va xokazo. Bu misollarda birinchisi sovutgich (xolodilnik) larda elektr 
energiya yordamida amalga oshirilsa; ikkinchisini amalga oshirish uchun ham elektr 
energiya tashqaridan sarf qilinadi. Uchinchi misolda surgich (nasos) yordamida 
(ya’ni elektr energiyasi sarf qilib) satxlar farqini hosil qilinadi. Demak bularni 
hammasida “tashqaridan” aralashuv darkor. 
Umuman jarayonlar qaytar va qaytmas jarayonlarga bo’linadi. 
Jarayonlar tugagach sistemani va tashqi muhitni dastlabki holatga qaytarish 
mumkin bo’lmasa bu jarayonlar