Bog'liq 3-mavzu Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrdan bugungi kungac (1)
2. 1945 – 1979 yillar Angliya hukumatining olib borgan siyosati. Leyboristlar saylovchilar oldida ijtimoiy sohada keng islohot olib borish dasturi bilan chiqish qildilar. Leyboristlarning dasturi “Kelajakga yuz (qarash) bilan” deb nomlandi. Konservatorlar esa aniq bir dasturga ega emasedilar ular asosan U.Cherchillning obro`siga ko‘proq ishganedilar. Konservatorlar mamlakatda turmush tarzini yaxshilashga qaratilgan inglizlarning kayfiyatini hisobga olmadilar, natijada og‘ir mag‘lubiyatga duch keldilar. Leydoristlarga 12 min. kishi ovoz berdi va ular jamoa palatasida uchdan ikki qism o‘rinni egaladilar.
Leyboristlar partiyasi bergan vadaning asosiy qismini bajardilar. Hukumat tomonidan Angliya banki, ko‘mir va gaz sanoati, elektrostansiya, telegraf va radiosvyaz, grajdan aviatsiyasi, suv va temir yo‘l transporti, qisman qora metallurgiya milliylashtirilib davlat boshqaruv tasarrufiga o‘tkazildi. Xo‘jaliknig ushbu sohalarida 20 % ni yonlangan ishchilar tashkil etardi. 1927 yil kasaba uyushmaga nisbatan qatag‘onlik to‘g‘risida qabul qilingan qonun 1946 yilda bekor qilindi. 1945-1948 yillar mamlakatda yangi ijtimoiy straxovanie va ta’minotning komleks tizimi joriy etildi. 10 mln. ortiq ishchilarning maoshlari oshirildi. 1948 yilda esa sog‘liqni saxlash milliy xizmati tashkil qilindi va bepul tibbiyot hizmat ko‘rsatish, bepul dori-darmon olish tizimi joriy etildi. Leyboristlar partiyasi Buyuk Britaniya “demokratik sotsializm” bosqichiga asta sekin islohot yo‘li bilan o‘tadi degan fikrda edilar.
1951 yil oktabr oyida saylovda g‘olib chiqqan U.Cherrchil qayta o‘z hukumatini shakllantirdi. Konservatorlar leyboristlar tomonidan yaratilgan ijtimoiy tarkibni bekor qilmadilar. Aksincha ular 1945 yilgi mag‘lubiyatdan tegishli xulosa chiqargan holda, “xotirjamlik davlati” g‘oyasini qabul qildilar. Natijada 13 yil maboynida konservatorlar partiyasi hokimiyat tepasida turdi. Konservatorlar o‘zgaruvchan vaziyatga moslasuvchanlik qobilyatiga ega bo‘lib davlat boshqaruvida va ijtimoiy-iqtisodiy siyosatda yangi metodlardan foydalandilar. Mamlakatda muvozanatlashtirilgan iqtisodiy rivojlanish dasturini ishlab chiqish uchun 1962 yil Iqtisodiy rivojlanishning Milliy kengashi ta’sis etildi.
1964 yil parlamentga bo‘lib o‘tgan saylov natijalariga ko‘ra leyboristlar partiyasi nisbatan ko‘proq ovoz bilan g‘olib chiqdilar.
G.Vilson hukumati mamlakatda konservatorlar davrida bolshangan va uzoq muddatga muljallangan iqtisodiy rejani ishlab chiqish yo‘lini davom ettirdi. G.Vilson ayniqsa mamlakatning ilmyi-texnikaviy salohiyatini rivojlanishga katta ishonch bilan qaradi. Shu maqsadda 1965 yil parlament tomonidan “milliy besh yillik iqtisodiy reja” qabul qilindi. Ushbu rejani amalga oshirish uchun G.Vilson hukumat – biznes – kasaba uyushma o‘rtasidagi yakdillik harakatni ta’millab berishi lozimedi. Hukumatning “Niyatlar haqidagi Deklaratsiya” hujjati maoshni va narxlarni o`sishini “idrokli” darajada cheklashni taklif etaredi. Bunday siyosat mamlakatda “narx va daromat siyosati” nomini oldi. Dastlab “idrokli” darajada maoshni o`sish darajasini cheklash xohish asosida amalga oshirildi. Ammo 1966 yildan keyin hukumat majburiy yo‘l bilan maoshlarni o`sish holatini to‘xtatitib qo‘yish yo‘liga o‘tdi. Bunday holat esa mamlakatda norozilikni kuchayishiga olib keldi.
E.Xitningiqtisodiy siyosati – ishlab chiqarishni qattiq kapitalistik ratsionalizatsiyalash va “xar qanday yo‘l bilan” iqtisodiy o‘sishni jadallashtirishga qaratilganedi. Xit davrida Buyuk Brtiraniya Yevropa iqtisodiy hamjamiyatiga qo‘shildi. “Narxlar va daromatlar siyosati” yanada shavqatsizroq shaklda qabul qilindi, narxlarni va maoshlarni ma’muriy boshqaruv apparati tashkil etildi. Konservativ shakldagi kasaba uyushmalarga qarshi qaratilgan “Sanoatdagi munosabatlar” degan qonun ishlab chiqildi. Ushbu qonun kasaba uyushmalarning faoliyatini cheklab qo‘ydi. Ammo bu qonun mamlakat mehnatkashlarining noroziligi kuchayishiga olib keldi va mamlakatda beqarorlik holati yuzaga keldi. Bunday sharoitda Xit parlament saylovlarini belgilab, matbuot va atrofdagilar ishchilarni emas balki uni qo‘llab quvvatlaydilar deb uylaganedi. Ammo 1974 yil 28 fyevralda bo‘lib o‘tgan parlament saylovida leyboristlar g‘olib chiqdi.
Bosh vazir G.Vilson (1976 yildan ushbu lavozimda Dj. Kallagen) “Narxlar va daromatlar siyosati” bo‘yicha boshqacha reja va shakldagi ish yuritishga majbur bo‘ldi. Vilson – Kallagen (1974 – 1979 yillar) hukumati siyosatining asososiy negizi “ijtimoiy nazorat” edi, ya`ni kasaba uyushma va hukumat o‘rtasidagi kelishuvdan iboratedi. Unga ko‘ra kasaba uyushmalar maoshni oshirish talablarini taqiqlab turishi (yiliga 5 %gacha), hukumat esa narxlar o`sishini taqiqlab turishi va mehnatkashlar ma’nfatida kelishilgan holda islohotlarni olib borish ko‘zda tutildi. Bunday holat mamlakatda 1978 yilgacha davom etdi.
