3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

4.3. Функционал- қиймат таҳлил ва янги махсулот сифатини бошқариш. 
Махсулотнинг хаётий цикли бир қанча босқичлардан ташкил топади: 
- ишлаб чиқаришдан олдинги бошқариш (махсулотнинг шаклланиши, унинг сифати ); 
- ишлаб чиқариш босқичи; 
- якуний (махсулотни истеъмол қилиш); 
Ҳаётий циклнинг хамма босқичларида хар қандай объектни такомиллаштиришнинг 
бир услуби функционал-қиймат таҳлили (ФКТ) ҳисобланади. 
ФКТ- бу объектнинг истеъмолчи учун ахамиятлилиги ва уни яратиш муаммолари 
ўртасидаги оптимал нисбатида, унинг фойдали функцияларини ривожлантириш мақсадида 
объектни комплекс техник иқтисодий тадқиқот қилиш. Бу услуб биринчи бўлиб 1947 йилда 
АКШда ишлаб чиқилган ва "Дженерал Электрик" компаниясида қўлланилган. 
Хар бир товар учун бош (А), иккинчи даражали (В), ортиқча (С) функцияларни 
ажратиш лозим. С га харажатларни камайтиришга харакат қилиш керак. Бу ишлаб чиқариш 
харажатларини пасайтиради. 
ФКТ объекти бўлиб, бутун махсулотнинг истеъмол хусусиятлари хам, хамда унинг 
айрим қисмлари хусусиятлари хам бўлиши мумкин. 
ФКТ ни ўтказишда турли мутахассислар жалб килинади. Бунинг учун 
мутахасисларнинг тахлилий гуруҳлари бирон-бир юкори рахбар бошчилигида 
шакллантиради (5-8 киши). 
ФКТнинг мақсади - ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш, бажариладиган 
ишнинг сифатини ошириш ёки сақлаб қолиш билан биргаликда ишни амалга ошириш ва 
хизмат кўрсатиш. 
ФКТ мақсадини қуйидагича ёзиш мумкин: 
ПС 
мах 
З
бу ерда: ПС - таҳлил қилинаётган объектнинг истеъмол қиймати, 
З - зарур истеъмол хусусиятларига эришиш учун харажатлар. 
ФКТ қуйидаги боскичлардан иборат: 
1. Тайёрлов - таҳлилнинг объектлари аниқланади. 
2. Информацион - ўрганиладиган объект туғрисида ахборот тўплаш: вазифаси, 
техникавий имконияти, таннархи ва сиафти. 
2. Аналитик 
- 
махсулот функцияларини ўрганиш ва уларни таъминлаш 
харажатларини аниқлаш. А, В, С функциялар ажратилади.
С- олиб ташланади. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

27
Махсулотнинг истеъмол хусусиятлари тўпламида алоҳида функцияларнинг салмоғи 
мухимлик ёки аҳамиятлилик коэффициенти деб аталади. Бу коэффициентни аниқлашда 
истеъмолчи учун кўпроқ мухим аҳамиятга эга бўлган параметрлар хисобга олиниши 
мумкин. 
Хар бир функциянинг умумий харажатлардаги салмоғи миқдорининг аҳамиятлиликка 
бўлган нисбати алоҳида функциялар бўйича харажатлар коэффициенти деб аталади. Агар 
харажатлар коэффициенти < 1 дан кичик бўлса, нисбат кулай, > 1 дан катта бўлса, унда 
параметрга эга булиш харажатларини камайтириш лозим. 
4. Тадқиқот босқичи - бунда ечимлар вариантлари баҳоланади. 
5. Тавсия бериладиган босқич - бунда қайси ечим яхши бўлса, уша танлаб олинади. 
6. Жорий этиш босқичи - якуний босқич. 
Техникани такомиллаштириш даражасини баҳолашда янги техника нақадар илғор ва у 
қандай самара беради деган саволга жавоб бериш муҳим. 
Янги техника афзалликлари қуйидагича ҳисобланади: 
1) Эски ва янги техника ўлчовларини таққослаш: 
R1 ва R0 - янги ва эски машина узунлиги, 
Г1 ва Г0 - янги ва эски машина кенглиги, 
Е1 ва Е0 - янги ва эски машина баландлиги. 
2) қувватларни таққослаш: 
V1 ва V0 - янги ва эски техника қуввати, 
W1 ва W0 - янги ва эски техника унумдорлиги. 
3) Хизмат кўрсатиш меҳнат сиғими таққослаш: 
Т1 ва Т0 - хизмат кўрсатиш мехнат сиғими. 
Ҳисоблаш қуйидаги формула орқали олиб борилади. 
N = |N1| + |N2| + ... + |Nn|, 
бу ерда: N - такомиллашганлик даражасининг умумий баҳоси; 
N1 - ўлчовлар бўйича такомиллашганлик даражаси; 
У қуйидаги формула билан аниқланади. 
R
1
Г
1
Е
1
N
1
= E [(1 - ) + (1 - ) + (1 - )] : 
R
0
Г
0
Е
0
N2 - унумдорлик бўйича такомиллашганлик даражаси: 
V
1
W
1
N
2
= E [( - 1 ) + ( - 1 )] 
V
0
W
0
N3 - меҳнат сиғими бўйича такомиллашганлик даражаси: 
Т
1
N
3
= E [ ( - 1 ) ] 
Т
0
Бу параметрларни аниқлагандан кейин экспертлар уларнинг аҳамиятлилигини 
аниқлашади. Агар экспертлар фикри келишувчанлиги юкори бўлса, эксперт таҳлил 
натижалари ишончли ҳисобланади. Экспертлар фикри келишувчанлиги конкордация 
коэффициенти (W) орқали ҳисобланади: 
12 S 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

28
W = , 
m
2
(N
3
-N) 
бунда: м – баҳоланадиган вариант сони; 
N - экспертлар сони; 
S - ранглар (табакалар) йиғиндиси квадрати йигиндиси ва қаторлар йиғиндиси 
ўртача квадрати ўртасидаги фарқ: 
S = O – C/Ч 
бунда: О - йиғиндининг умумий квадрати; 
С - қаторлар умумий йиғиндиси; 
Ч - қаторлар сони. 
Конкордация коэффициенти 0 < W < 1 оралиғида бўлади. 
W < 0,3 булса, экспертлар фикри келишувчанлиги қониқарсиз; 0,3 < W < 0,7 ўртача, W 
> 0,7 бўлса, экспертлар келишувчанлиги юқори ҳисобланади.