3. payvandlash jarayonida qo„llaniladigan ishchi gazlar xamda tok bilan ta‟minlash manbalari xaqida umumiy

---

3-MA‟RUZA 
3. PAYVANDLASH JARAYONIDA QO„LLANILADIGAN ISHCHI GAZLAR 
XAMDA TOK BILAN TA‟MINLASH MANBALARI XAQIDA UMUMIY 
MA‟LUMOTLAR 
3.1. Payvandlash va qoplash jarayonida qo„llaniladigan ishchi gazlar xaqida 
umumiy ma‟lumotlar 
Payvandlash, qoplash va purkash usullarida qo„llaniladigan ishchi gazlar asosan 
ikki xil vazifani bajarishga mo„ljallangan, himoya muhitini hosil qilish yoki 
yonuvchi gaz vazifasini. 
Barcha ximoya gazlari ikkita guruxga bo„linadi: inert gazlari (argon, geliy), hamda 
faol gazlar, ular metallarda eriydi va ular bilan reaksiyaga qirishadi (karbonat 
angidridi SO2 , vodorod, azot). 
Payvandlash zonasini himoyalashda argon va geliy inert gazlaridan, hamda 
karbonat angidrid, vodorod va azot kabi faol gazlardan foydalaniladi. SHu bilan 
birga yuqorida nomlari keltirilgan gazlarning ma‟lum nisbatdagi aralashmalari ham 
qo„llaniladi. Bunday gaz yordamida himoyalashda atrof muhitdagi havo 
payvandlash zonasidan siqib chiqariladi. 
Himoya gazlari muhitida yoy yordamida payvandlashning afzalliklari 
quyidagilardan iborat: 
flyus yoki qoplamalardan foydalanishga ehtiyoj bo„lmagani uchun payvand chokni 
shlakdan tozalashni talab etilmasligi; 
ish unumining yuqoriligi va manbaadan ajraladigan issiqlikning yuqori darajada 
jamlanganligi payvandlanayotgan metallda struktura o„zgarishlari sodir bo„ladigan 
zonani sezilarli qisqartirish imkonini berishi; 
chok metalini kislorod va azot bilan o„zaro ta‟sirlanishining kamligi; 
payvandlash jarayonini kuzatishning soddaligi; 
jarayonlarni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish imkoni borligi. 
Oxirgi vaqtlarda himoya gazlari muhitida payvandlash ancha keng qo„llanilmoqda. 
Buning asosiy sabablari quyidagilardan iborat. Himoya gazlari muhitida yoy 
yordamida payvandlash yuqori ish unumiga ega bo„lib, u oson avtomatlashtiriladi 
va qoplamali elektrodlarsiz va flyuslarsiz metallar birikmasini hosil qiladi. 
Payvandlashning bu usuli po„latlardan, rangli metallardan va ularning 
qotishmalaridan iborat konstruksiyalarni tayyorlashda keng qo„llanilib kelmoqda. 
Argon Ar asosan qora va rangli metallardan tayyorlangan detallarni payvandlash, 
qoplash va purkash usullarida qo„llaniladi. YA‟ni juda muhim payvand choklar 

---

olishda va yuqori legirlangan po„latlarni, titanni, alyuminiyni, magniyni va 
ularning qotishmalarini payvandlashda qo„llaniladi. 
Sanoatda argon gaz holatda ishlab chiqariladi va po„lat ballonlarda 15 MPa 
bosimda iste‟molchilarga etkazib beriladi. Argon gazi nisbatan qimmat bo„lganligi 
uchun uni boshqa gazlar bilan aralashmasini qo„llash tavsiya etiladi.
Argon – bir atomli inert gaz bo„lib, u rangsiz va xidsiz, havodan og„irroq. Argon 
havo tarkibidan olinadi, havoda uning miqdori hajm bo„yicha 0,935% ga teng. 
Standart bo„yicha ikki xil sortda olinadi: oliy va birinchi sortli. 
Geliy - bir atomli inert gaz bo„lib, u rangsiz va xidsiz. Geliy ham standart bo„yicha 
ikki xil sortda ishlab chiqariladi: yuqori tozalikdagi va texnik sortlarda. Geliy A 
turidagi ballonlarda maksimal 15 MPa bosimda iste‟molchilarga etkazib beriladi. 
Ballonlar jigar rangga bo„yalib ustiga oq rangda “Geliy” degan yozuv yozib 
qo„yiladi. Geliy ham argon kabi turdagi metallarni payvandlashda ishlatiladi, 
ammo u argonga qaraganda kamyobroq va qimmatroq bo„lganligi uchun kamroq 
qo„llaniladi. 
Karbonat angidridi SO2 gazi asosan qora metallarni payvandlashda va qoplashda 
qo„llanadi. Sanoatda karbonat angidrid gazi suyuq holatda ishlab chiqariladi va 
po„lat ballonlarda 7,5 MPa bosimda tarqatiladi. 
Vodorod N2 gazi asosan po„latdan tayyorlangan buyumlarni gaz alangasi 
yordamida payvandlashda va qoplashda qo„llaniladi. U kislorod bilan aralashganda 
portlovchi aralashmani hosil qiladi. Vodorodni suvdan elektroliz qilish orqali, 
tarkibida vodorodi bo„lgan gaz aralashmalaridan yoki suv bug„ini parchalash yo„li 
bilan olinadi. Vodorodni saqlash va iste‟molchilarga etkazib berish uchun 15 MPa 
bosimli po„lat ballonlardan foydalaniladi. 
Azot N asosan mis va uning qotishmalaridan tayyorlangan detallarni 
payvandlashda va qoplashda qo„llaniladi. Bu gaz payvandlash yoki qoplash 
jarayonida metall bilan reaksiyaga kirishganda erimaydigan nitridlar hosil qiladi 
yoki metall chokida erib ketadi. Sanoatda azot gaz holatida ishlab chiqariladi va 
po„lat ballonlarda 15 MPa bosimda iste‟molchilarga etkazib beriladi. 
Gaz ballonlarining umumiy ko„rinishi 3.1-rasmda keltirilgan. 

---

3.1-rasm. Ayrim gaz ballonlarining umumiy ko„rinishi 
Gaz alangasi yordamida payvandlashda, qoplashda va purkashda yonuvchi gaz 
sifatida atsetilen gazidan, propan gazidan, vodoroddan, neftdan olingan gazdan, 
metan gazidan, benzin va kerosin bug„laridan, koks va shaxar gazlaridan hamda 
ularning aralashmalaridan foydalaniladi. Ayrim yonuvchi gazlarning xossalari 
quyidagi jadvalda keltirilgan.
3.1-jadval
Gaz yordamida payvandlashda qo„llaniladigan yonuvchi gazlarning xossalari
Gazning nomi 
Zichligi, kg/m3 
YOnilg„ining 
yonishdan hosil 
qiladigan eng kam 
issiqlik miqdori, 
Mjoul/m3 
Alanganing 
temperaturasi, 0S 
Atsetilen 
1.09 
52.9 
3150 
Vodorod 
0.084 
10.1 
2100 
Koks gazi 
0.65...0.85 
31.5...33.6 
2300 
Neft gazi 
0.63...1.45 
42.0...56.7 
2300 
Tabiiy gaz 
0.7...0.9 
31.5...33.6 
2000 
SHahar gazi 
0.84...1.05 
17.2...21.1 
2000 
Propan+butan
1.92 
89 
2100 

---

Kerosin 
0.82...0.84 
kg/dm3 
42...42.8 Mjoul/kg 
2500 
Benzin 
0.7...0.75 
kg/dm3 
42.8...44.1 Mjoul/kg 
2600 
ATSETILEN GAZI 
Atsetilen boshqa yonuvchi gazlarga qaraganda yuqori teplofizik xossalarga ega 
bo„lganligi uchun ham metallarga gaz alangasida ishlov berishning asosiy 
yonilg„isi hisoblanadi. U uglevodorodlar guruxiga kiruvchi modda hisoblanib, 
kimyoviy formulasi S2N2 dan iborat. Atsetilenning muhim ko„rsatkichlari 
quyidagilardan iborat:
Molekulyar og„irligi -26 
Uy temperaturasidagi og„irligi – 1.09 kg/m3 
Qaynash temperaturasi – -81.8 0S 
Texnik atsetilen normal sharoitda rangsiz va kuchli xidli yonuvchi gaz hisoblanadi. 
Atsetilen tarkibidagi oltingugurt va fosforning vodorod bilan kimyoviy 
birikmalaridan iborat begona qo„shimchalar uni kuchi xidli va zararli hamda 
portlovchi gazga aylantirib qo„yadi.
Atsetilenning muhim xossalaridan biri uni ba‟zi suyuqliklarda, xususan 
atsetonda(SN3SOSN3), yaxshi erishi hisoblanadi. Uy temperaturasida va normal 
atmosfera bosimida bir hajm atseton 20 hajm atsetilenni o„zida erita oladi. Bosimni 
ortishi bilan proporsional ravishda eruvchanlik ortib boradi. Ushbu xossadan 
atsetilenni ballonlarga joylashda foydalaniladi. 
Texnik atsetilen ikki xil usulda olinadi: kalsiy karbididan va uglevodorodli 
mahsulotlardan (tabiiy gazdan, neftdan, ko„mirdan, torfdan va boshqalardan).
Birinchi usul yuzdan ortiq yildan buyon gaz alangasida metallarga ishlov berishda 
keng qo„llanilib kelmoqda, ammo ikkinchi usul ancha istiqbolli va samarador 
hisoblanadi. 
CHunki atsetilen olishning karbidli usulini energetik foydali ish koeffitsienti – 
56% ni tashkil etgan holda, ikkinchi usul yordamida atsetilen olishning energetik 
f.i.k. 66...75% ni tashkil etadi. 
Kalsiy karbidi SaS2 kristall tuzilishli qattiq modda bo„lib, uning solishtirma 
og„irligi, begona elementlarning oz ko„ligiga karab, 2,3 dan 2,53 g/sm3 gacha 
bo„ladi. Kalsiy karbidi toshining yangi singan joyining rangi to„q kul rangda 
bo„lib, keyin jigar rangga o„ta boshlaydi. 

---

Texnik kalsiy karbidi elektr yoy pechlarida so„ndirilmagan oxaktoshni koks va 
antratsit bilan birgalikda qizdirish orqali olinadi:
CaO + ZC = CaC2 + CO - 108 kkal/g-mol. 
Bir tonna kalsiy karbidini olish uchun 900-950kg oxaktosh, 600kg koks va antratsit 
va 2800-4000 kvt.soat elektr energiyasi sarflanadi. Texnik kalsiy karbidi tarkibida 
30% gacha begona moddalar bo„ladi. 
Kalsiy karbidi suv bilan reaksiyaga kirishib atsetilen va kalsiy gidrooksidi hosil 
qiladi. 
CaC2 + 2H2O = C2H2 + Ca (OH)2 + 30,4 kkal/g-mol. 
1 kg kalsiy karbidini parchalanishi davomida 400 kkal issiqlik ajralib chiqadi va u 
atsetilenni portlovchanligini oshirib yuboradi. SHuning uchun atsetilen 
generatorini o„z vaqtida sovutib turilishini ta‟minlash kerak bo„ladi.
Nazariy jihatdan 1 kg kalsiy karbididan 372.5 litr atsetilen gazi ajralib chiqadi. 
Buning uchun suv sarfi 0,562 litrga teng. Tarkibidagi begona elementlar miqdoriga 
qarab kalsiy karbididan ajralib chiqadigan atsetilen gazining haqiqiy miqdori 230-
300 litrni tashkil etadi. Quyidagi jadvalda kalsiy karbidining sortiga va 
bo„laklarining o„lchamiga qarab atsetilen gazining ajralib chiqish miqdori 
keltirilgan. Aksariyat atsetilen generatorlari yirik 25/80 mm o„lchamli kalsiy 
karbidiga mo„ljallangan. 
3.2-jadval
Kalsiy karbididan atsetilen gazi ajratib olishning me‟yorlari 
Kalsiy karbidi toshining 
o„lchamlari, mm 
O„lchamlarning 
shartli belgisi 
Ajralib chiqadigan atsetilen 
gazining eng kam miqdori, l/kg 
Ι-sort 
ΙΙ -sort 
2-8 
2/8 
255 
235 
8-15 
8/15 
265 
245 
15-25 
15/25 
275 
255 
25-80 
25/80 
285 
265 
Aralash o„lchamlardagi 
- 
275 
265 
Atsetilen gazi propan+butan gazidan 4 marta, tabiiy gazdan 43 marta qimmatroq, 
shuning uchun imkoni borki joylarda atsetilen gazining o„rniga boshqa yonuvchi 
gazlardan foydalanish tavsiya etiladi. 

---

Yonuvchi gazlar ikki guruxga bo„linadi: siqilgan va suyultirilgan. Payvandlash va 
metallarni qirqish maqsadlarida yana benzin, kerosin va ayrim hollarda boshqa neft 
mahsulotlaridan suyuq yoqilg„i sifatida foydalaniladi. 
Siqilgan gazlarga metan va tarkibida metan gazi bo„lgan tabiiy, koks, shahar va 
neft gazlari kiradi. Bu gazlar iste‟molchilarga truba tarmoqlari orqali yoki 15 MPa 
gacha bosim ostidagi ballonlarda etkazib beriladi. 
Suyultirilgan gazlar asosan propan va butan gazlari hamda ularning aralashmasidan 
iborat bo„ladi. Ular iste‟molchilarga katta temir yo„l sisternalarida yuborilib, 
ulardan avtotsisternalarga yoki zavod qoshidagi turg„un sisternalarga quyiladi. 
Ulardan esa past bosimli (0.01 MPa) gaz trubalari orqali yoki mahsus suyultirilgan 
gaz ballonlarida payvandlash bo„limiga etkazib beriladi. 
Karbonat angidrid gazi rangsiz, zaxarli emas, havodan og„ir. Normal bosim va 00S 
temperaturada zichligi 1.97686 g/l ga teng yoki havodan 1.5 marta og„irroq. U 
suvda yaxshi eriydi. Suyuq karbonat angidrid gazi rangsiz bo„lib temperatura 
o„zgarishi bilan zichligi keskin o„zgarib ketadi. 1 kg suyuq karbonat angidridni 
bug„lanishi natijasida 509 litr gaz hosil bo„ladi. 
Sanoatda karbonat angidrid gazi tutundan, spirt olish sanoatidan, ohaktoshni 
kuydirish jarayonidan olinadi. Iste‟molchilarga asosan suyuq xolda ballonlarda 
yoki izotermik idishlarda etkazib beriladi. Ballonlar qora rangli bo„ladi. 40 litrli 
ballonga 25 kg karbonat angidrid quyiladi uni bug„lanishidan 12600 litr gaz ajralib 
chiqadi. YAna muzlatilgan xolda ham ishlab chiqariladi. Qattiq karbonat angidrid 
ikki xil sortda: oziq – ovqat uchun va texnik sortlarda ishlab chiqariladi.
3.2. Tok bilan ta‟minlash manbalari xaqida umumiy ma‟lumotlar 
Payvandlash toki bilan ta‟minlash manbaalari 
Payvandlash toki bilan ta‟minlash manbaalari har qanday payvandlash 
apparatining asosini tashkil etadi. CHunki u tarmoqdagi kuchlanishni kerakli 
ko„rsatkichli o„zgarmas yoki o„zgaruvchi tokka aylantirib beradi. Ta‟minlash 
manbaalariga qarab payvandlash apparatlari quyidagicha sinflanadi: 
Payvandlash transformatorlari. Payvandlash transformatorlari an‟anaviy va shu 
bilan birga konstruksiyasi bo„yicha eng sodda payvandlash tok manbai 
hisoblanadi. Uning asosiy qismi tarmoqdagi kuchlanishni payvandlash 
kuchlanishigacha pasaytirib beruvchi transformatoridir. Tok kuchini turli usullar 
bilan sozlanadi, ular ichida eng keng tarqalgani – birlamchi va ikkilamchi 
chulg„amlar orasidagi masofani o„zgartirishga asoslangan. Barcha transformatorlar 
bitta umumiy o„ziga xos xususiyati bilan ajralib turadi – chiqishda o„zgaruvchi tok 

---

hosil qiladi. Transformatorli payvandlash apparatlarida rangli metallarni 
payvandlash uchun yoki payvandlash yoyining turg„unligini yaxshilash uchun 
konstruksiyasiga qo„shimcha og„ir va katta elementlar kiritish kerak bo„ladi. 
Ularsiz ham transformatorlar engil emas. Bunda ma‟suliyatli ishlarni bajarish 
uchun o„zgaruvchi tokka moslashgan maxsus elektrodlar kerak bo„ladi. 
Transformatorlarning foydali ish koeffitsienti ancha yuqori (90% gacha), ammo 
energiyaning ma‟lum qismi o„zini qizishiga sraflanadi. Zamonaviy modellarida 
transformatorlarni sovutish uchun (bunga ham ancha qo„shimcha quvvat 
sarflanadi) ventilyatorlardan foydalaniladi. Hozirgi kunda payvandlash 
transformatorlaridan kamroq foydalanilmoqda. SHunga qaramasdan 
transformatorlarning bir qator afzalliklari bor: FIK ning yuqoriligi, arzonligi va 
chidamliligi. SHu afzalliklari tufayli ularga hali ham talab etarli.
3.2-rasm. Payvandlash transformatorining tuzilishi 
Payvandlash to„g„rilagichlari. Payvandlash maqsadida o„zgaruvchi tokni 
o„zgarmas tokka aylantiruvchi apparatlarni payvandlash to„g„rilagichlari deyiladi. 
Ular pastlatuvchi transformatordan, to„g„rilovchi (diodli) blokdan, hamda sozlash, 
ishga tushirish va himoyalovchi qurilmalardan tashkil topgan bo„ladi. Bunday 
konstruksiya transformatorga qaraganda ancha murakkab bo„lishiga qaramasdan, 
payvandlash tokining va elektr yoyining chiqishdagi ko„rsatkichlarini ancha 
turg„unligini ta‟minlaydi. Oxir oqibatda payvand chokning sifati ham ancha yuqori 
bo„ladi. To„g„rilagichlarning harid narxi ham transformatorlarnikidan uncha farq 
qilmaydi, ishonchliligi ham yuqori: amalda buzilib qoladigan xech narsasi yo„q.

---

To„g„rilagichlarning kamchiliklari ham transformatorlarnikidan uncha farq 
qilmaydi: og„irligi, ishlatishning murakkabligi, payvandlash jarayonida tarmoqdagi 
kuchlanishning keskin pastlab turishi. 
3.3-rasm. Payvandlash to„g„rilagichining tuzilishi 
1 – tokni to„g„rilash bloki; 2 – harakatlantiruvchi dastak; 3 – saqlagichlar; 4 – 
apparatura bloki; 5 – ventilyator; 6 – shamollatish relesi; 7 – kuch 
transformatori; 8 – ikkilamchi chulg„am; 9 – birlamchi chulg„am; 10 – ampermetr; 
11 – lampa; 12 – o„chirib yoqish tugmachasi; 13 – ilgaklar; 14 – tokni sozlash 
dastagi; 15 – tokni boshqa bosqichga o„tkazish dastagi; 16 – orqa tarmoqni erga 
ulash joyi; 17 – tok olish joyi; 18 – erga ulash bolti; 19 – tashqi tok tarmog„iga 
ulash joyi 

---

3.4-rasm. Payvandlash o„zgartirgichining tuzilishi 
1 – korrektorning mis plastinkalari; 2 – generator shetkalari; 3 – sozlash reostati; 4 
– taqsimlash qurilmasi; 5 – qisqichlar; 6 – voltmetr; 7 – ventilyator; 8 – uch fazali 
asinxron dvigatel; 9 – tortqi; 10 – magnit qutblari;11 – korpus; 12 – yakor 
3.5-rasm. Payvandlash agregatining tuzilishi 
1 – generator; 2 – dvigatel; 3 – aylanish tezligini sozlovchi qurilma dastasi; 4 – 
yonilg„i baki 

---

 Inventorlar. Inventorlar payvandlash apparatlarining eng zamonaviy turi 
hisoblanadi. Oddiy payvandlash apparatlaridan asosiy farqi shundaki, kuchlanish 
transformatorlari tarmoqdagi 50Gs chastotali tokda ishlasa, payvandlash inventori 
yuqori chastotali tokda (bir necha o„n kilogers) ishlaydi. Bunda kerakli energiyani 
uzatib berish uchun o„lchami va massasi ancha kichik bo„lgan transformator kerak 
bo„ladi. Payvandlash esa, yuqori sifatli o„zgarmas tokda bajariladi va u payvand 
chokning sifatini oshiradi. 160A li payvandlash transformatori eng kamida 18 kg 
og„irlikda bo„lsa, 160A li payvandlash inventorining kuchlanish transformatori 
atiga 300 gramm keladi va o„lchami ham bir pachka sigaretchalik keladi. Inventor 
barcha elektron qismlari va korpusi bilan birga 3-7 kg ni tashkil etadi xolos. 
Inventor to„g„rilagichdan, tarmoq filtridan, o„zgaruvchi kuchlanishni yuqori 
chastotali tokka o„zgartirgichdan, payvandlash transformatoridan, yana bitta 
to„g„rilagichdan va boshqaruv tarmoq sxemasidan tashkil topgan bo„ladi. 
Payvandlash inventorlari oddiy apparatlarga qaraganda payvandlash tokini 
sozlashning ancha keng diapazoniga ega. Bu ayniqsa ingichka elektrodlar bilan 
payvandlashda muhimdir. Inventorlarning yana bir afzalligi shundaki, payvandlash 
tokini sozlashda uning chiqishdagi ko„rsatkichlarining qiymatlari ancha aniq va 
turg„unligi yuqori bo„lgani uchun ish rejimining eng maqbul qiymatlarini tanlashni 
soddalashtiradi. 
Barcha payvandlash inventorlari ikki texnologiyadan birida ishlab chiqariladi: 
MOSFET yoki IGBT. 
MOSFET texnologiyasi taxminan yarim asr avval ishlab chiqilgan. IGBT 
texnologiyasi esa, ancha zamonaviy va tejamliligi bilan MOSFET texnologiyasiga 
nisbatan bir qator afzalliklari bor. Bularga tranzistorlarining kamligi (24 tani 
o„rniga 10 ta), ancha yuqori chastotali tokda ishlashi (60-85 kGs), 
termohimoyasining ancha yuqoriligi (90S0 - 60S0 o„rniga) inventorning uzluksiz 
ishlash vaqtini uzaytiradi. Inventorlarning asosiy kamchiligi chang va nam ta‟sirida 
tez ishdan chiqishi hisoblanadi. 
3.6-rasm. Payvandlash inventorlarining tashqi ko„rinishi 

---

Tok bilan ta‟minlash manbalari. 
Payvand yoyni uzluksiz o„zgarmas va o„zgaruvchan tok bilan ta‟minlovchi 
agregatlar tok manbaalari deyiladi. 
Mashinasozlik va ta‟mirlash korxonalarida elektr yoy yordamida payvandlashda 
tok manbai sifatida payvandlash transformatorlari va generatorlari (o„zgartkichlar 
va to„g„rilagichlar) keng ishlatiladi (3.2.,3.3.,3.4-rasmlar). Barcha ta‟minlash 
manbalari tok rostlash kurilmasi bilan jixozlangan. 
Payvandlash transformatorlari elektr tarmoqdan kelayotgan tok kuchini 
oshirib, kuchlanishni kamaytiradi. Transformatorning birlamchi chulg„ami orqali 
220 yoki 380 V tok o„tganda o„zgaruvchan magnit maydoni hosil bo„ladi. U 
ikkilamchi chulg„am o„ramlari bilan kesishganda unda past kuchlanishli 
o„zgaruvchan tok hosil bo„ladi. Ikkilamchi chulg„amdagi tok kuchlanishi uning 
o„ramlar soniga bog„liq. 
Payvandlash generatorlari o„zgarmas tok ishlab chiqaradi. Bular bir yoki 
ko„p postli bo„ladi.
O„zgaruvchan tokni o„zgarmas tokka aylantirish uchun payvandlash 
to„g„rilagichlari qo„llaniladi. Ular yarim o„tkazgichlarning tokni bir tomonga 
yaxshi o„tkazish xususiyatiga asoslangan. 
Payvandlash transformatorlaridan payvandlash yoyini o„zgaruvchan tok bilan 
ta‟minlashda foydalaniladi. STN-350, STN-500, TSK-300, TSM-500, TD-300 va 
TD-500 transformatorlari ishlatiladi. Transformator markasidagi raqamlar nominal 
tok kiymatini ifodalaydi. TD tipidagi so„nggi modeldagi transformatorlar eng 
yaxshi transformatorlardir. Ular kichik tokning ikki diapazonida ishlay oladi, 
bunda salt ishlash kuchlanishi yukori. 
Payvandlash o„zgartirgichlari (generatorlari) - payvandlash yoyini o„zgarmas tok 
bilan ta‟minlashda ishlatiladi. Payvandlash generatorlari bitta ramaga montaj 
qilingan o„zgarmas tok generatori va elektr dvigateldan tashkil topgan bo„ladi. 
Generator yakori va elektr dvigatel rotori odatda bitta valda joylashgan bo„ladi. .
Ta‟mirlash korxonalarida PSO-300-2U2, PSO-300-2T2, PSO- 315MU2, PSO-
500, PSG-500 markadagi o„zgartirgichlar va PSU-300, PSU-500, ASUM-400 va 
boshqa universal o„zgartirgichlari keng ishlatiladi. Universal o„zgartkichlari tokni 
rostlash qurilmasidan tashqari kuchlanishni rostlash moslamalari bilan ham 
jihozlangan. 
Dala sharoitlarida payvandlash uchun sanoatimizda ichki yonuv dvigateli bor 
payvandlash agregatlari ishlab chiqariladi. Payvandlash generatori va dvigatel bitta 
ramaga o„rnatilgan bo„lib, elastik mufta bilan biriktirilgan. ASB-300-MU1, ASD- 
300-7MU1, ASB-300-7U1 ko„chma agregatlaridan ancha keng foydalaniladi. 

---

Ularning xarakteristikalari: rostlash chegarasi 75...320 A bo„lgan nominal 
payvandlash toki 320 A va nominal kuchlanishi 30 V. 
Payvandlash to„g„rilagichlaridan payvandlash yoyini o„zgarmas tok bilan 
ta‟minlash manbaalari sifatida yanada kengroq foydalaniladi. Ular pasaytiruvchi 
uch fazali transformator va kremniyli yoki germaniyli hamda selenli ventilli 
to„g„rilagich blokidan tashkil topgan. Bundan tashqari, ularga ventilyator va ishga 
tushirish-rostlash apparatlari o„rnatilgan. Payvandlash to„g„rilagichlari 
payvandlash o„zgartkichlariga qaraganda bir kator afzalliklarga ega: unda 
solishtirma energiya sarfi kam, uning massasi va gabaritlari kichik, unga xizmat 
ko„rsatish oddiy. Mashinalarni ta‟mirlashda, payvandlashda VD -306, VD-502 
markadagi to„g„rilagichlar va VDU-305, VDU-504 kabi universal modelli 
to„g„rilagichlar ishlatiladi.