4-5-mavzu.Turizm turlari va klassifikatsiyasi
Reja:
2.1. Turizm turlari
2.2. Turizm klassifikatsiyasi
2.3. Turistik marshrut va ularning turlari
2.4.Ekologik turizmning ba’zi bir nazariy masalalari
2.1. Turizm turlari
Bugungi kunga kelib turizm turlarining yuzdan ortiq turlari mavjud bo„lib,
kelajakda
yangidan yangi turlari paydo bo„lishi mumkin. Shuning uchun ularni guruhlashtirish,
klassifikatsiya qilish muhim masalalardan hisoblanadi.
Turizm klassifikatsiya- turistik faoliyatning taksonomik asoslariga ko„ra tiplarga,
kategoriyalarga, turlari va ko„rinishlarga ajratiladi. Ba‟zi olimlar fikricha, turizm o„zining
umumiy xususiyatlari va funksiyalariga ko„ra uch tipga ajratildi; 1.
Davolanish, 2. Sog„liqni
tiklash-sport, 3. Tanishuv turizmi (Erdavletov, 2000). Bizning fikrimizcha, yuqoridagi tipologik
funksiyalarni hisobga olgan holda turizmni sog„lomlashtirish va sport, tanishuv, diniy, kasbiy va
boshqa turlarga ajratish maqsadga muvofiqdir. Dmitrevskiy bulardan tashqari, ilmiy, ekskursion,
festival, xizmat, qishloq turizmlarini ham belgilagan.
Shu bois, sayyohning marshrutlarga chiqishidan maqsadi va istagi har xil bo„lishini
e‟tibordan chetda qoldirmaslik lozim. Turistik faoliyatda sayyoh yakka yoki maxsus marshrut
asosida safarga chiqishi mumkin. Shuningdek, sayohat paytida bir vaqtning o„zida ko„pgina
maqsadlarni, ya‟ni, turizmning ko„pgina funksiyalarida ishtirok etishi ham nazardan holi emas.
Aholining turmush sharoitini yaxshilanib borishi, uning bo„sh vaqtini ko„payishi, oilaning
moddiy daromadini o„sishi dam olish paytlarini ko„ngildagidek o„tkazishga sabab bo„ladi. Shu
sabab, kishilar dunyoni ko„rish, tabiat qo„ynida dam olish, sog„lig„ini tiklash va boshqa turistik
manbalardan foydalanishni istashadi. Bu esa bevosita turizm geografiyasi bilan bog„liq
masaladir. Chunki, kishilar dunyoni xaritadan emas, balki o„z ko„zlari bilan ko„rishni istashadi.
Darhaqiqat, sayohat davomida sayyohlar hududlarning turistik
imkoniyatlarini safarlar
uyushtirish orqali amalga oshiradi. Bu turizmning o„ziga xos xususiyatidir. Shu o„rinda,
turizmning turlari va ko„rinishlari,
jumladan, tashkiliy asoslari, davomiyligi, mavsumiyligi va
yosh jihatlari turlicha bo„lishini hisobga olish lozim.
Ma‟lumki, turizmning 2 asosiy bo„limi mavjud bo„lib, bular ichki (mahalliy)
va tashqi
(halqaro) turizmdir. Mahalliy turizm - bu o„z mamlakati hududida qiyinchiliksiz (vizasiz,
bojxona to„siqlarisiz va h.k) istalgan joyga safar qilishi, dam olishi va boshqa turistik faoliyatda
mashg„ul bo„lishidir. Mahalliy turizm bilan xalqaro turizm bir-biri bilan chambarchas rivojlanib
boradi. Ammo mahalliy turizmda so„zlashuv, transport (ko„pchilik o„z shaxsiy avtomobillarida
sayohat qilishini hisobga olib) va boshqa muammolar ancha oson kechadi.
Mahalliy turizmning mintaqamiz (Markaziy Osiyo) uchun eng muhim jihati tanlagan
sayyohlik marshruti bilan birgalikda diniy qadamjolarga ziyorat qilishi hamda qarindosh-urug„
va do„stlarni ko„rish bir vaqtning o„zida amalga oshishi mumkin. Mahalliy turizmda o„zi yashab
turgan mintaqani ko„rishi va o„rganishi orqali ma‟naviy dunyoqarashi oshadi hamda vataniga
muhabbat uyg„onadi, shuningdek, aholini sog„lomlashtirish, ish qobiliyatini tiklash va mehnat
resurslarining faoliyatini yaxshilashga xizmat qiladi.
Xalqaro turizm - bu bir davlatdan boshqa davlatga uyushtiriladigansayohatdir. U viza,
meditsina
tekshiruvi, valyuta almashtirish va boshqa ko„pgina tadbirlarni o„z ichiga oladi.
Xalqaro turizm ma‟lum maqsadda uyushtirilgan marshrut yo„nalishi asosida guruh yoki yakka
tartibda kechishi mumkin. Bunda eng avvalo sayyohlar shu davlatning o„ziga xos bo„lgan tarixiy
obida va shaharlari, madaniyati, san‟ati, urf-odati bilan tanishish hamda boshqa betakror turistik
ob‟ektlaridan zavq olishdan iboratdir. Shuningdek, xalqaro turizm sport musobaqalari, ilmiy
anjumanlar, konferensiya, madaniy aloqalar, diniy marosimlar (masalan, haj safriga borish) bilan
ham chambarchas bog„liqdir.
Xalqaro turizm juda qadimdan rivojlanib kelgan. Chunki, o„sha
davrda mamlakatlar
o„rtasida aniq chegaralar bugungidek o`tkazilmagan (ko`proq tabiiy ob`ektlar bilan ajtatilgan).
Ayni vaqtda shu davlatning hududida joriy etilgan tartib qoidalarga qat‟iy rioya qilinganligi
uchun savdo-sotiq, madaniyat, san‟at va fanning dunyo miqyosida yoyilishida turizmning
ahamiyati katta bo„lganligi tarixdan ma‟lumdir.
Kasbiy sayohat qadimdan rivojlangan bo„lib, hozirgi paytda ham bu sayohat eng ananaviy
va faol hisoblanadi. Kasbiy, jumladan, ilmiy sayyohlik olimlar, ilm namoyondalari va boshqa
kasb egalari tomonidan biror hudud, mintaqaning tarixiy, arxeologik joylarini tekshirish, aholisi,
etnografiyasi, madaniyati va san‟atini o„rganish hamda ilmiy anjumanlar, hamkorlikdagi ilmiy
ishlarni
bajarish, malaka oshirish yuzasidan qilgan safarlarining turizm bilan aloqadorligidir.
Sog„lomlashtirish, sog„liqni tiklash turizmi bevosita rekreatsiya turizmi bilan bog„liq
bo„lib, kishilarning mehnat ta‟tili vaqtlarida o„z salomatligini va ish qobiliyatini tiklashga
qaratilgan faoliyatdir. Sanatoriya-sog„lomlashtirish rekreatsiya majmuiga kurort deyiladi.
