4-Mavzu: Media ta’limning zamonaviy nazariyalari va modellari

4-Mavzu: Media ta’limning zamonaviy nazariyalari va modellari
Axborot savodxonligi va media ta'lim bilan shug'ullanuvchi mutaxassislar so'nggi bir necha o'n yilliklarda rivojlanayotgan atamalar tizimiga duch kelishmoqda. “Ommaviy axborot vositalari” atamasi lotincha “medium” (vosita, oraliq) dan kelib chiqqan boʻlib, hozirda ommaviy axborot vositalari (matbuot, foto, radio, kino, televidenie, video, multimedia kompyuter tizimlari, internet) ekvivalenti sifatida qoʻllaniladi. . Madaniyatlarda "ommaviy axborot vositalari" ni talqin qilishda asosan hech qanday nomuvofiqlik yo'q. Agar biron bir farq bo'lsa, ular faqat stilistikdir. Shunday qilib, britaniyalik media-pedagog Bazalgette (2004) media-ta'lim doirasi oltita asosiy tushunchaga tayanadi, deb hisoblaydi: media agentlik - axborot manbai, media toifasi, media texnologiyasi, media tili, media auditoriyasi va ommaviy axborot vositalari vakili. Media pedagogika - bu media-ta'lim va mediasavodxonlik haqidagi bilim sohasi bo'lib, u media-ta'lim jarayonida insonning shaxsiy rivojlanishi tamoyillarini chiqaradi (Fedorov va Novikova, 2005; Korilova va Magsumov, 2017).
Media ta'limning uchta asosiy modeli mavjud:

• 
  estetik va madaniy yondashuvlar integratsiyasiga asoslangan model (Usov,, 1998; Polichko, 1990);
  
• 
  estetik yondashuv, ta'lim-axloqiy yondashuv va ta'lim-axloqiy yondashuvning integratsiyasiga asoslangan model (Penzin, 2004; Baranov, 2002);
  
• 
  madaniy yondashuv, axborot orqali o'qitish va amaliy-foydali yondashuv integratsiyasiga asoslangan model (Fedorov va Sharikov, 2005; Zaznobina, 1996; Spichkin, 1999).
  

Yuqoridagi modellarning qisqacha tavsifi quyida keltirilgan.
Usov (1998) tomonidan taklif qilingan model aloqa texnologiyalarini, an'anaviy san'at va video san'atni o'rganishni birlashtiradi. Model talabalarga madaniy, assotsiativ va ob'ektiv voqelikni idrok etishni yaxshilash va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish imkonini beradi.
Polichko (1990) tomonidan tavsiya etilgan media-ta'lim modeli media-adabiy matnlar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan shaxsiy rivojlanishga qaratilgan. Media ta'limining maqsadlari: talabalarni audio-vizual media badiiy spektrining tili va asosiy tamoyillarini tushunishga undash; ommaviy axborot vositalarida tug‘ilgan adabiy matnlarni tahlil qilish, estetik, madaniy idrok va didni rivojlantirish; talabalarni media madaniyati nazariyasi va boshqalar bo'yicha o'rgatish. Media ta'lim shakllari maxsus ixtisoslashtirilgan kurslardan tortib, an'anaviy maktab fanlari, kursdan tashqari darslar, kino klublari va hokazolargacha farqlanadi.
Ushbu topilmalarga asoslanib, yuqorida tavsiflangan media ta'lim modellari estetik va madaniy ta'lim modellarining sintezi sifatida tanilganligini taxmin qilishimiz mumkin. Ma'lumki, G'arbda estetik modellar 1970-yillarda mashhur bo'lgan.
Penzin (2004) ta'kidlaganidek, media-ta'lim, ayniqsa media-matnlar ("kino san'ati mualliflari" durdonalari asosida) misolida, aslida tomoshabinlarning estetik tarbiyasi hisoblanadi [Penzin, (2004), p. 152].
Baranovning (2002) media-ta'lim modeli auditoriyaning estetik, audio-vizual, hissiy va intellektual tarbiyasi va ommaviy axborot vositalarida tug'ilgan adabiy matnlar tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan shaxsiy rivojlanish sifatida tavsiflanadi.
Sharikov (Fedorov va Sharikov, 2005) mediata'limni amaliy ko'nikmalarni o'rgatish jarayoni va zamonaviy ommaviy kommunikatsiya vositalarini o'zlashtirish nazariyasi sifatida qaraydi, bu pedagogika nazariyasi va amaliyotida o'ziga xos va mustaqil ta'lim sohasining bir qismi sifatida qaraladi.
Zaznobina (1996) media-ta'limni quyidagicha tushunadi: o'quvchilar maktab fanlarini axborot bilan to'yingan muhitda media-ta'lim aspekti yaxshilangan holda o'rganadilar.
Spichkin (1999) media-ta'lim modelini o'zaro intizom modeli deb hisoblaydi, ya'ni an'anaviy maktab fanlarini o'rganishda ommaviy kommunikatsiyalarga murojaat qilinadi. Ommaviy axborot vositalari, xususan, media matnlarini hazm qilish, aspektual tahlil ushbu yondashuvning asosini tashkil qiladi. Modelning samaradorligi media matnlarini turli tomonlardan o'rganish imkoniyati bilan izohlanadi.
Media ta'lim usullarini vaqtincha quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin:

• 
  o'zlashtirilgan bilim manbasiga ko'ra: og'zaki (ma'ruza, bayon, suhbat, tushuntirish, muhokama);
  
• 
  vizual (tasvirlar va ommaviy axborot vositalari matnlarini namoyish qilish);
  
• 
  amaliy (ko'p qirrali vazifalarni bajarish).
  

Bizning fikrimizcha, mamlakatimiz media-pedagogikasida so‘nggi ikki model kuchayishi mumkin: turli xil madaniy an’analarimiz va mintaqaviy resurslarimizni hisobga olgan holda ulardan turli ta’lim tizimlarida foydalanish mumkin.
Media texnologiyalari bir qator afzalliklarga ega. Multimedia uchun mavjud bo'lgan yuqori sifatli ko'rgazmali qurollar kognitiv faollikni, xotirani yaxshilashga yordam beradi, o'quvchilarning shaxsiy rivojlanishini oshiradi va kengaytirilgan ta'lim natijalarini beradi.
Darsning o'quv mazmuni fanlararo aloqalar va turli xil o'quv usullari va yondashuvlari tufayli chuqurroq va jozibali bo'ladi. Talabalar o'qituvchi tomonidan baholanishi va o'z-o'zini tekshirish imkoniyatiga ega bo'ladilar, chunki ular materialni bir necha marta o'qishlari, xatolarni tezda tuzatishlari, turli xil echimlarni sinab ko'rishlari mumkin. Media texnologiyalari monitoring, baholash, xatolarni aniqlash, ularni tahlil qilish va tuzatish uchun qulaydir.
Multimedia o'quv modullari, shuningdek, ayrim ilg'or talabalarni ushbu ishga jalb qiladigan individual o'qituvchilar tomonidan ishlab chiqiladi. Talabalar o'zlarining taqdimotlarini tayyorlaydilar va ulardan sinfda ham, darsdan tashqari mashg'ulotlarda ham foydalanadilar (Salimzyanova, 2015; Husnutdinov, D.H., Giniyatullina, 2014; Magsumov va Kornilova, 2015; Osadchi va Axmetshin, 2015a).
Media-texnologiyalarning keng tarqalgan shakllari multimediali abstraktlar va taqdimotlardir. Multimedia taqdimotlarining maqsadi ma'lumotni tushunish osonroq bo'lishi uchun tashqi ko'rinishda taqdim etishdir. Multimedia taqdimotlarini namoyish qilishda interfaol doska muhim rol o'ynaydi. Interfaol doska o'qituvchiga multimedia resurslari va boshqa tegishli o'rganiladigan materiallardan foydalanish imkonini beradi. Bunday taqdimotlar tayyorlash uchun ko'p vaqt talab qilmaydi va har xil turdagi darslarda foydalanish mumkin (Fatxullova va boshqalar, 2013; Zamaletdinov va boshq., 2014; Korableva va boshqalar, 2017a; Osadchi va Axmetshin, 2015b). Media-texnologiyalar o'qituvchilarga matnlar, grafikalar va video ma'lumotlardan yangi usulda foydalanish imkonini beradi. Bu o‘quvchilarning ijodiy ishga qiziqishini oshiradi va ularning bilim faolligini rag‘batlantiradi (Magsumov, 2015; Magsumov, 2013).