5-Amaliy mashg’ulot: XIX asrning oxiri XX asr boshlari o‘zbek lug‘atchiligining umumiy tavsifi Reja

2) 
iboralar yordamida izohlash. 
Abdulla Qodiriy tarjimadagi 
so‘zlar izohini berishda frazemalardan nutqiy ta’sirchanlikni ta’minlovchi uslubiy 
vosita sifatida unumli foydalangan: 
povlinitsya – kekkaymoq, kattalik qilmoq (1); 
perekorobit – egmak, sindirmoq, ko‘nglini og‘ritmoq (74); perekroshivat – 
uvoqlamoq, uvalamoq, mayda-mayda qilmoq, tit-pit qilmoq (75); peremoganie – 
ustun keluv, baland keluv, qo‘l uzun bo‘luv (83); plenyat – asir qilmoq, maftun 
etmak, ko‘nglini olmoq (145); poveselitsya – xursandchilik qilmoq, ko‘ngil ochmoq 
(162) 
kabi
. 
Yuqorida keltirilgan misollardagi 
kattalik qilmoq, ko‘nglini og‘ritmoq, 
tit-pit qilmoq, qo‘l uzun bo‘luv, ko‘nglini olmoq, ko‘ngil ochmoq 
kabi iboralar xalq 
tilida keng iste’molda bo‘lib kelgan. Muallif tarjimadagi so‘zning leksik ma’nosini 
aniqroq, to‘liqroq ko‘rsatish va nutqiy xoslanishdagi ko‘rinishidan o‘quvchini 
xabardor qilish maqsadida uslubiy bo‘yoqdorlikka ega frazemalarni leksemaga 
sinonim sifatida keltirgan. Ushbu frazeologik birliklarning oddiy xalq nutqining 
lug‘aviy normasi ekani lug‘at tilini xalq tiliga yaqinlashtirgan, barcha uchun 
tushunarliligini ta’minlagan; 
3) 
ko‘chma ma’noli so‘zlar yordamida izohlash
. 
Abdulla Qodiriy lug‘atda ruscha so‘zlar tarjimasini izohlab berishda ko‘chma 
ma’nolarda qo‘llangan bir qator umumiste’mol so‘zlarni, mumtoz adabiyot tilida 
faol ishlatilgan an’anaviy poetik so‘zlarni mahorat bilan qo‘llagan va o‘ziga xos 
izohlash usulidan foydalangan: 
penie2 – ashula, qo‘shiq, ashula qiluv, sayrov (46); 
penya – o‘pka, gina (48); perebivatsya – zo‘rg‘a kun ko‘rmoq, qiyinchilik bilan 
tirikchilik qilmoq (53); pereglyadka – qarashuv, ko‘zlashuv (60); perejiganie – 
kuydiruv, yondiruv, o‘rtov (67-bet)
. Misollardagi 
sayrov, o‘pka, zo‘rg‘a kun 
ko‘rmoq, ko‘zlashuv, o‘rtov 
kabi so‘z va so‘z birikmalarining ma’nolari turli 
usullarda yuzaga kelgan hosila ma’nolar. Muallifning ruscha so‘zlarning o‘zbekcha 
muqobillarini o‘z ma’nosidagi leksemalar qatorida ko‘chma ma’nodagi so‘zlar 
yordamida ham izohlashi o‘quvchini o‘zbek tilidagi so‘zlarning so‘zlashuv va 
poetik nutq talablaridan kelib chiqqan holda yuzaga keladigan xilma-xil ko‘chma, 

---

ramziy ma’nosidan ham xabardor qilishni maqsad qilgan;