5-kazus. Avtomobil transporti yillik yuk tashish shartnomasini tuzish paytida avtotransport korxonasi bilan yuk jo‘natuvchi o‘rtasida shartnoma shartlari yuzasidan kelishmovchiliklar vujudga keldi

Birinchi   muammo,  yuk   tashuvchi   yuk   jo‘natuvchi   yuk   noto‘g‘ri

ortilishining   barcha   oqibatlari   uchun   javobgarlikni,   shu   jumladan,   tashish

vositalarining   shikastlanishini   va   tashishning   xavfsizligini   bo‘yniga   olishini

aytmoqda. Yuk jo‘natuvchi esa bu shartlar bilan kelishmadi. Uning fikricha, yuk

tashish   qoidasiga   ko‘ra,   yukni   avtomashinaga   ortish   avtokorxona   shofyorining

kuzatuvi asosida amalga oshiriladi.

  

O‘zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksi   716-moddasi   transport

vositalarini berish va yuk ortish (tushirish) munosabatlarini tartibga soladi. Unga

ko‘ra,   yuk   tashuvchi   belgilangan   muddatda   yuk   jo‘natuvchiga   yaroqli,   soz

transport vositalarini berishi lozim. Ushbu modda uchinchi qismiga muvofiq, yuk

ortish (tushirish) transport tashkiloti yoki jo‘natuvchi (oluvchi) tomonidan tashish

shartnomasida   nazarda   tutilgan   tartibda   transport   ustavlari,   kodekslari   hamda

ularga muvofiq chiqarilgan qoidalarga rioya qilingan holda amalga oshiriladi.

  

O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   2014-yil   1-avgustdagi

213-sonli   qarori   bilan   tasdiqlangan   "O‘zbekiston   Respublikasi   avtomobil

transportida yuklarni tashish qoidalari" 38-bandiga muvofiq, yukni avtotransport

vositasiga   ortish,   shuningdek,   uni   mahkamlash,   to‘sish,   bog‘lash,   tushirish,

mahkamlagichlar, qoplamalarni olib tashlash, bortlarni (sisternalarning qopqoqli

tuynuklarini)   yopish   va   ochish,   shlanglarni   tushirish   va   chiqarib   olish,

shlanglarning   vintlarini   burash   yoki   orqaga   burash,   agar   tashish   shartnomasida

---

o‘zgacha   hol   nazarda   tutilmagan   bo‘lsa,   yukni   jo‘natuvchi   (yukni   oluvchi)

tomonidan amalga oshiriladi.

    Ushbu   qoidaga   tayanib   aytadigan   bo‘lsak,   yukni   ortish   ishlarini   yuk

jo‘natuvchi   amalga   oshirgani   tufayli   yuk   noto‘g‘ri   ortilgani   yuzasidan   kelib

chiqadigan zarar uchun javobgar yuk jo‘natuvchining o‘zi deyishimiz  mumkin.

Lekin yuk jo‘natuvchi yuk ortish ishlari yukni avtomashinaga ortish avtokorxona

shofyorining   kuzatuvi   ostida   amalga   oshirilishi   va   shuning   uchun   ham   bu

majburiyatni   yuk   jo‘natuvchiga   yuklash   noto‘g‘riligini   aytmoqda.   Yukning

noto‘g‘ri   ortilishi   natijasida   kelib   chiqadigan   oqibatlar   uchun   javobgarlik

qonunchilik bilan aniq belgilab qo‘yilmagan. Tadbirkorlik faoliyatining biron-bir

sohasida   vujudga   kelgan   va   keng   qo‘llanadigan,   qonun   hujjatlarida   nazarda

tutilmagan   xulq-atvor   qoidasi,   biron-bir   hujjatda   yozilganligi   yoki

yozilmaganligidan qat’i nazar, ish muomalasi odati deb hisoblanadi

1

. Demak, bu

munosabatlar qonunchilik bilan belgilab qo‘yilmagan ekan, ushbu vaziyatda ish

muomalasi odati tatbiq etiladi. Yuk noto‘g‘ri ortilishi natijasida kelib chiqadigan

oqibatlar uchun yuk jo‘natuvchi javobgar bo‘lishi ish muomalasi odatiga aylanib

ulgurgan. Ya'ni yukni eltishda yuk uchun tashuvchi qanday javobgar bo‘lsa, yukni

noto‘g‘ri   ortish   natijasida   kelib   chiqadigan   oqibatlar   uchun   jo‘natuvchi   ham

shunday javobgar bo‘ladi. Mantiqan olib qarasak ham, taraflar o‘z xatti-harakati

uchun   javobgar   bo‘ladi,   yuk   ortish   yuk   jo‘natuvchi   tomonidan   amalga

oshirilyaptimi, demak, u javobgar. Yuk jo‘natuvchi yukni avtomashinaga ortish

avtokorxona   shofyorining   kuzatuvi   ostida   amalga   oshirilishini   vaj   qilib,

javobgarlikdan xalos bo‘lmoqchiligiga to‘xtaladigan bo‘lsak, avvalambor, shofyor,

ya’ni haydovchi transport vositasini boshqarishga, yukni but holatda, o‘z vaqtida

yetkazib berish uchun mas’ul shaxs hisoblanadi, yuk ortish uchun emas. Shofyor

yuk   noto‘g‘ri   ortilishi   natijasida   emas,   faqat   o‘z   aybi   bilan   oqibat   yuz   bergan

taqdirdagina   javobgar   bo‘ladi.   Shuning   uchun   ham   yuk   jo‘natuvchining   ushbu

talabi noto‘g‘ri.

1

O‘zbekiston   Respublikasi   Fuqarolik   kodeksi   I   qism   O‘zbekiston   Respublikasi   qonun   hujjatlari   to‘plami,

23.01.2020-y., 03/20/603/0071-son, http//lex.uz, 6-modda

---