5-мавзу: XVII асрдан XIX асрнинг ярмигача тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар ривожи. Режа

5.3.Қизлар мактаби ва унда таълим мазмуни.
Масжид ва хонақоҳлар қошида очилган мактабларда фақат ўғил болалар ўқитлган. Қиз болалар ўз даврининг ўқимишли аёллари томонидан уйларида очилган мактабларда ўқитлган. Аёл муаллимани ўлканинг турли ҳудудларида “отнойи”, “отнбиби”, “бибиотн”, “бибихалифа” деб атаганлар. Қизлар мактаби ўғил болалар мактабларига нисбатан анча кам бўлган, кўп ҳолларда мактабдорларнинг, имомларнинг хотнлари мактабдорлик қилган. Қизлар мактаби ҳақида К.Э.Бендриков “Туркистонда халқ маорифи тарихидан очерклар” асарида қуйидагиларни ёзади: “Қизлар ишқий мактубларга берилмасинлар деб, қизлар мактабида ёзувга ўргатлмаган”. Профессор У.Долимовнинг фикрича, бу сўзлар ҳақиқатдан анча йироқ. Ўзбек халқи – ўтмишда енг кўп шоиралар ецҳтрган халқ, агар ёзувга ўргатлмаганида еди, подшоҳлар саройига мансуб бўлган Гулбаданбегим, Зебунисобегим, Нодирабегимларни қўя беринг, ХИХ асрнинг ўзида Увайсий, Маҳзуна, Дилшоди Барно, Муаззамхон, Муаттархон, Анбар отн, Қамарнисо, Нозимахон каби ўнлаб машҳур шоиралар қаердан ецҳиб чиққан?!
Ўрта Осиёда фаолият юритган қизлар мактабининг йирик намоёндаларидан бири – Жаҳон Отн Увайсийдир. Ўзининг бутун фаолият давомида халқимиз орзу-умидларини рўёбга чиқаришга ҳаракат қилган Жаҳон отн халқимизнинг оқила қизларини тарбиялаш, гўзал ҳаётга еришишнинг бирдан-бир йўли деб ўйлаб, ўзининг бутун умрини ёш қизларга талим-тарбия бериш бағишлади.
Ўз мактабида қизларга бошланғич талим берар екан, Жаҳон Отн уларнинг зеҳнини ўстришга катта аҳамият беради. Отн ўз шогирдларига савод ўргатбгина қолмай, улар орасидан иқтдорли қизларни танлаб шарқ шерият билан таништради. Қизларни назм бўстонига етаклайди.
Атоқли зуллисонайн шоира Дилшоди Барно 50 йилдан ортқ муаллималик қилиб, қизларга хат-савод ўргатди, таби назм қизларга шерият илмидан дарс берди.
Дилшод ўз мактабида ёш қизларни тарбиялар, уларга хат-савод ўргатар ва уларни чуқур билим егаси қилиб чиқаришга интлар еди. Шу билан бирга, ёш истедодли қизларга ўзбек, тожик мумтоз адабиёт намоёндаларининг асарларини ҳам ўргатар ва уларни нафосат руҳида тарбиялаб, ўз замонасининг илғор кишилари қилиб ецҳтришга ҳаракат қилган.