|
Ijtimoiy ong shakllarini farqlash mezonlari. Ijtimoiy ong va uning darajalari haqidagi mulohazalar yakunida ijtimoiy ongning axloqiy, diniy, estetik, siyosiy, huquqiy, fan, falsafa kabi shakllari ajratilishini ta`kidlash lozim.
Nima uchun ijtimoiy ongning aynan yuqoridagi shakllari ajratiladi? Boshqacha aytganda, ular qanday mezonlar asosida farqlanadi? ilmiy adabiyotlarda ijtimoiy ong shakllarini farqlashning to`rt mezoni ajratilgan.
Avvalo, ijtimoiy ong shakllarining xilma-xilligi obyektiv olamning turli-tumanligidan, voqelikning muayyan tomonlarinigina aks ettirishidan kelib chiqishini ko`rsatish zarur. Sodda qilib aytganda, ijtimoiy ong shakllari, birinchi navbatda, o`zlarining aks ettirish obektiga ko`ra farqlanadi.
Ayni paytda, ijtimoiy ong shakllari bir-biridan voqelikni aks ettirish usuliga ko`ra ham ajralib turadi. Masalan, huquqiy ong normalar, qonunlar, qoidalar vositasida, estetik ong esa- badiiy obrazlar yordamida voqelikni aks ettirishini bir qarashdayo’q sezish mumkin.
Ijtimoiy ong shakllari o`rtasidagi farqni ular rivojlanishining o`ziga xosligida ham kuzatish mumkin. Fan taraqqiyoti obyektiv olam haqidagi yangidan-yangi bilimlarning yuzaga kelishi, chuqurlashib, kengayib borishi bilan dinning rivojlanishi esa, uning ijtimoiy hayotning turli sohalariga, kishilar faoliyati va turmush tarziga ta`sirining o`sib borishi bilan xarakterlanishi fikrimizga dalil bo`la oladi.
Va nihoyat, ijtimoiy ong shakllari bajaradigan funksiyalarining o`ziga xosligi bilan ham ajralib turishini ta`kidlash zarur. Bunda, har bir ijtimoiy ong shakli bajaradigan funksiyalar tizimida bittasi asosiy, markaziy, sistema yaratuvchi funksiya sifatida chiqishi kuzatiladiki, boshqa funksiyalar ana shu funksiya atrofida birlashadi. Fanda – bilish, axloqda – tartibga solish, dinda – Dunyoqarash, san`atda – tarbiyaviy funksiyalar ana shunday sistema yaratuvchi funksiyalar sifatida chiqishini ko`rish mumkin.
Ijtimoiy ongning barcha shakllariga bilish, tarbiyalash, qadrlash kabi funksiyalarning xosligi, ayni paytda, bunday o`xshashlikning din va falsafa, axloqiy va huquqiy ong o`rtasida yana ham kuchliligi bunga misol bo`la oladi.
Xulosa kilib aytganda, yuqorida qayd etilgan mezonlar faqat birgalikda olingandagina, ijtimoiy ong shakllarini farqlashga xizmat qilishi, metodologik ahamiyatga ega bo`lishi mumkin. Kishilik jamiyati taraqqiyotining dastlabki bosqichlarida ijtimoiy ongning axloqiy, diniy, estetik, siyosiy, huquqiy, fan, falsafa kabi shakllarining hammasi ham bo`lmagan. Jamiyatda muayyan ehtiyojlar va ma`naviy ishlab chiqarishning yangi sohalari paydo bo`lishi bilan ijtimoiy ongning yangi shakllari ajralib chiqa boshlaydi.
Shu nuqtai nazardan qaraganda, yuqorida aytilgan ijtimoiy ong shakllarini tugal deb hisoblash xato bo`lur edi. Jumladan, so`nggi paytda ko`pgina ilmiy adabiyotlarda ekologik ongni ijtimoiy ongning mustaqil shakli sifatida ajratishga urinish rasm bo`layotganligini ta`kidlash zarur.
Axborot dunyosining globallashuvi va uning ijtimoiy ongga ta`siri katta bo`lmoqda. XX asr axborot uzatishga xizmat qiladigan texnik vositalarning keskin va shiddatli taraqqiy etishiga yo`l ochdi. Ayni paytda, ular madaniyat rivojiga ta`sir qilish imkoniyatlarini ham o`stirib yubordi. Shundan kelib chiqqan holda, madaniyat yutuqlarini tezlik bilan ommalashtirish, tarqata olish imkoniyati yaratilmoqda. Planetaning turli burchaklarida dunyoga kelayotgan madaniyat namunalarini millionlarning ma`naviy ozig`iga aylantirayotgan ommaviy axborot vositalarining — gazeta, jurnallar, radio, televidenie, videotexnika, kino kabi hodisalarning roli bu jarayonda katta bo`lmoqda, axborot sohasida globallashuv sodir bo`lganligini ko`rsatmoqda. Ammo bu jarayonining intensivlashuvi va globallashuvi yuqoridagi kabi ijobiy jihatlar bilan bir qatorda ayrim salbiy natijalarini ham namoyon etmoqda. Bu tor guruhiy, g`arazli iqtisodiy, siyosiy, geostrategik manfaatlaridan kelib chiqqan holda, kishilar Dunyoqarashi, ijtimoiy ongga ta`sir qilishning yangidan-yangi yo`llari va vositalaridan foydalanishga urinishda ko`rinmoqda.
Aytish mumkinki, bugungi kunda kishilar ongida hukmronlikka yer ishish, ularning tafakkur tarzi va qadriyatlarini o`ziga bo`ysundirish turli ko`rinishlardagi maqsadlarga yer ishishning asosiy yo`li bo`lib qolmoqda. Ana shunday vaziyatda kishilar ongida sobitlik, Vatanga muhabbat tuyg`usi, o`z yurtining ertangi kuniga ishonch ustuvor bo`lmog`iga erishish muhim ahamiyat kasb etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
