6-mavzu: Buxgalteriya hisobining registrlari va shakllari Mаvzuning аsоsiy mаqsаdi tаlаbаlаrgа quyidаgi tаyanch ibоrаlаr vа tushunchаlаr to’g’risidаgi bilimlаrni bеrish hisоblаnаdi

 
6.3- chizma. Kompyuterlashtirilgan shaklda hisob ma’lumotlarini jamlash 
tartibi 
 
Kichik korxonalar va mikrofirmalar korxonaning hisob siyosatini o‘zlarining xo‘jalik 
faoliyatlari talablaridan kelib chiqqan holda mustaqil ravishda tanlaydilar. 
Buxgalteriya hisobi va hisobotlari kichik tadbirkorlik subyektlari tomonidan 
qonunchilik asosida belgilangan yagona uslubiyat asoslariga muvofiq yuritiladi. 
Hisobning soddalashtirilgan shaklda tashkil qilinishi uchun kichik korxonalar va 
mikrofirmalar korxonalarning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobining 
namunaviy hisobvaraqlar rejasi asosida mablagiar va ularning manbalari hisobini asosiy 
hisobvaraqlarda yuritish imkonini beruvchi va bu orqali umuman buxgalteriya hisobi 
ma’lumotlarining ishonchliligi ustidan nazoratni ta’minlash imkonini beruvchi xo‘jalik 
operatsiyalarining buxgalteriya hisobi hisobvaraqlarining qisqartirilgan ishchi rejasini 
tuzish huquqiga egadirlar. 
Kichik korxonalar va mikrofirmalar qo‘llanilayotgan buxgalteriya hisobi registrlarini 
quyidagi talablarga rioya qilgan holda o‘z ishlarining mohiyatiga mustaqil ravishda 
moslashtirib olishlari mumkin: 
- yagona uslubiyat asosi (ikkiyoqlarna yozuv tamoyili)ga; 
- tahliliy va jamlarna hisob ma’lumotlarining o‘zaro bog’liqligiga; 
-barcha xo‘jalik operatsiyalarining registrlarda yalpi aks ettirilishiga; 
- hisobga olishning boshlang‘ich hujjatlari asosida hisobga olishga; 
- xo‘jalik faoliyatini boshqarish va nazorat qilish uchun, shuningdek, moliyaviy 
hisobotlarni tuzish uchun zarur bo‘lgan ko‘rsatkichlar bo‘yicha boshlang‘ich hujjatlar 
ma’lumotlarini to‘plash va tizimlashtirishga. 

---

Buxgalteriya hisobining boshlang‘ich bosqichi bo‘lib barcha xo‘jalik operatsiyalarini 
boshlang‘ich hisob axboroti ma’lum bir moddiy tashuvchilarining to‘liq hujjatlashtirilishi 
hisoblanadi. 
Xo‘jaIik yurituvchi subyektlar tomonidan mustaqil ravishda ishlab chiqiladigan 
boshlang‘ich hujjatlar shakllari mazkur subyekt mohiyatini aks ettiruvchi timsollar 
qo‘shilgan holdagi tegishli namunaviy shakllarida ko‘zda tutilgan majburiy rekvizitlarni 
o‘z ichiga olishi kerak. 
Shu tariqa, buxgalteriya hisobining soddalashtirilgan shakli chog‘ida registrlarning 
ikkita turidan foydalanilishi mumkin: 
- xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish daftari; 
-tegishli hisobga olish obyektlarining hisobga olish qaydnomalari. 
Subyektlar o‘z faoliyati mohiyatining talablarini hisobga olgan holda boshlang‘ich 
hujjatlarning taklif etilayotgan shakllariga qo‘shimcha ustunlar va satrlarni kiritish 
huquqiga egadirlar. 
Xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish daftari mablag‘larning mavjudligi va ularning 
ma’lum bir sanaga bo‘lgan manbalari hamda moliyaviy hisobot tuzishni aniqlash mumkin 
bo‘lgan tahliliy va jamlarna hisob registri bo’lib hisoblanadi. 
Qaydnomalar tahliliy hisob registrlari bo‘lib hisoblanadi. Bundan shuni xulosa qilish 
mumkinki, Xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish daftarini yo boshlang‘ich hujjatlar 
ma’lumotlari asosida, yoki bo’lmasa qaydnomalarning yakuniy ma’lumotlari asosida 
to‘ldirish mumkin. 
Xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish daftarini qaydnomalar ko‘rinishida yoki uni 
operatsiyalar hisobi butun hisobot yili davomida yuritiladigan oyga hamda daftar shaklida 
ochilgan holda, yuritish mumkin. Bunda Daftar birma-bir tiqilishi va raqamlangan bo‘lishi 
kerak. 
Uning so‘nggi varag‘ida, rahbar va bosh buxgalterlarning imzolari bilan, shuningdek, 
xo‘jalik yurituvchi subyektning muhr izi bilan tasdiqlanuvchi, keltirilgan varaqlar soni 
yozib qotyiladi. 
Xo‘jalik operatsiyalarini hisobga olish daftari har bir mablag‘lar va ular mavjud 
bo‘lgan manbalar turi bo‘yicha hisobot davri boshiga bo‘lgan qoldiqlar summalari 
yozuvlari bilan ochiladi. Undan so‘ng "Operatsiyalar mazmuni" ustunida har bir 
boshlang‘ich hujjat asosida ushbu oyning barcha xo‘jalik operatsiyalari xronologik ketma-
ketlilik asosida pozitsion usulda yozib boriladi. Bunda, Daftarda "Nazorat summasi" 
ustunida qayd etilgan har bir operatsiyaga oid summalar ikkiyoqlarna yozuv usulida 
mablag‘lar va ularning manbalariga muvofiq turlarini hisobga olish hisobvaraqlarining 
"Debet" va "Kredit" ustunlari bo‘yicha bir vaqtning o‘zida aks ettiriladi. 
Barcha hisobvaraqlar debitorlik aylanmalarining umumiy yakuni kredit 
aylanmalarining umumiy yakuni va "Nazorat summasi" yakuniga teng bo‘lishi kerak. 
Xo‘jalik operatsiyalari daftarida buxgalteriya hisobini yuritish uchun barcha zarur 
hisobvaraqlar keltirilishi mumkin. 
Kichik korxonalar va mikrofirmalar faqat Buxgalteriya balansida -1-sonli shakl, 
Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobotni 2-sonli shakldan iborat bo‘lgan yillik moliyaviy 
hisobotni taqdim etadilar. 
Kichik tadbirkorlik sub’ektlariga buxgalteriya hisobini yuritishda soddalashtirilgan 
shaklni qo‘llash ruxsat etilgan. O‘zbekiston Respublikasida ushbu hisob shaklining 
registrlari, ularni tuzish tartibi 20-son BXMS bilan belgilangan. Boshqa turdagi korxonalar 
buxgalteriya hisobini o‘zlarining hisob siyosatlarida ko‘rsatilgan shaklda olib boradilar. 

---