|
GEOGRAFIK BASHORAT
Geografik bashorat va uning mazmun - mohiyati
Dialektik qonuilarga ko‘ra, butun borliq - tabmat, jamiyat, mnson tafakkuri doimiy harakatda va rivojlanishda. Shu bois inson kelajakda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarni bilishga qiziqib keladi, hayotda ro‘y berayotgan hodisa va jarayonlarni sinchkovlik bilan kuzatadi, natijada ma’lum xulosalar chiqaradi.
Bashorat - prognoz, yunoncha "rrognozis" so‘zidan olingan bo‘lib, oldindan ko‘rmsh, oldindan aytish degan ma’noni bildiradi
Bashoratlash ijtimoiy hayotning hamma jabhalariga tegishli. Shu sababdan bashorat tushunchasi barcha fanlarga taalluqli.
Ilmiy bashoratlar ichida geografik bashorat ham o‘ziga xos ma’no va mazmunga ega. Ma’lumki, geografiya majmuali (kompleks) fan bo‘lib, u yigirmadan ortiq tarmoqlarga ega. Boshqacha qilib aytganda, uni keng va tor (asl) ma’noda talqin qilish to‘g‘ri bo‘ladi. Keng ma’noda, u barcha tarmoq fanlarini o‘z ichiga olsa, tor ma’noda esa kompleks mazmundagi geografik fandardan iborat.
Geografik bashorat keng ma’nodagi tarmoq fanlarni, ya’ni geomorfologik, iqlimiy, gadrologik, biogeografik, aholi geografiyasi, qishloq xo‘jaligi, transport, sotsial geogra-fmya kabi sohalarnm qamrab oladi. Tor(asl) ma’nodagi geografik bashorat esa kompleks mazmundaga fanlarni, ya’ni paleogeografiya, umumiy еr bilimi, landshaft-shunoslik, materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi, o‘lkashunoslik, hududiy ishlab chiqarish majmualari, hudu-diy - ma’muriy, xududiy - siyosiy va iqtisodiy - ijti-moiy hududiy geokomplekslarga tegishlidir.
Ayrim olimlar ana shu kompleks (asl) ma’nodagi geografik bashoratlarni mohiyatan haqiqiy geografik bashoratlardir deb ta’kidlaydilar. Sh.S.Zokirov ".... haqiqiy geografik bashorat kelajakning geografik tizimlari haqida tasavvur berishi kerak", deb, hisoblaydi. Tarmoq geografik bashoratlar ichida iqlimiy, gidrologik bashoratlar mazmun-mohiyatiga ko‘ra geografmya faniga yaqinligi bilan ajralib turadi. Chunki mazkur sohada izlanishlar olib borayotgan mutaxassislarning aksariyati rasmmy mutaxassislishga (hujjatlariga) ko‘ra geograflardir. Ko‘p hollarda geografik bashoratlashda tarmoq sohadagi bashoratlarga e’tmbor еtakchilmk qiladi. Masalan, iqtisodiy geograflar Yu.N.Bajenov, A.I.Chistobaevlar aholi sonini, xom ashyo manbalari, yoqilg‘i va energayani, iqtisodiy rivoj-lanishni, ijtimoiy hayot bilan bog‘liq jarayonlarni va nihoyat ekologik sohadagi bashoratlarni ustuvor vazifalar deb, qayd qiladilar (1987, 50-6.). Geografik bashoratlarga oid tadqiqotlar tarmoq - geografik yoki kompleks geo-grafik sohalarda olib borilishidan qat’my nazar, murakkabliklar tug‘diradi. Zero, bu sohada tadqiqotlar izlanuvchidan tajriba, yuqori malaka va yuksak falsafiy mantiqni talab qiladi. Taniqli geograf olim V.S. Jekulin ta’biri bilan ayttanda, "Bashorat - geografik tadqiqotlar gultoji" (1989, 5-bet).
Haqiqatda esa geografik bashoratga oid asarlarning aksariyati tajribali, еtuk olimlar tomonidan yaratilganiga guvoh bo‘lamiz. Geografik bashorat hududlar va insoniyat rivojlanishini to‘g‘ri tashkil qilish va boshqarish uchun nihoyatda zarur hisoblanadi, Ilmiy - texnika taraqqiyoti, aholi soniniig o‘sib borishi va ijtimoiy talabning jadal sur’atlar bmlan ortib borayotganliga bois hozirgi davrda, bashorat istiqbol rejalarni to‘g‘ri belgalash uchun muhim ahamiyat kasb etadi, Ayniqsa, bozor munosabatlariga asoslangan boshqaruv tizimiga o‘tish davrini boshidan kechirayotgan O‘zbekiston Respublikasi uchun geografik bashorat strategik ahamiyatga ega bo‘lgan investitsiya loyihalari yo‘nalishini belgilashda va shakllantirishda o‘ziga xos o‘rin tutadi. Bu esa ilmiy bashoratning gtashiqligi va aniqligiga bevosita bog‘liqdir.
Qayd qilish joizki, ilmmm bashoratlar mutloq aniqlikka davo qilmaydi. U kelajakda ma’lum muddatlardan so‘ng sodir bo‘ladigan holat, o‘zgarishlarni taxminiy aiiqlashga yordam beradi, Bashoratlash ijtimoiy talab bilan bog‘liq bo‘lgan jarayon bo‘lib, u alohida tadqiqotlar yo‘nalishidir.
Geografik bashoratning asosiy maqsadi ayni xudud (tabiiy, ma’muriy, milliy) resurslaridan samarali foydalanish, ularni ko‘paytirish va mahofaza qilish, boshqacha qilib aytganda, jamiyatni hududlarda samarali tashkil qilishni ko‘zda tutadi»
Do'stlaringiz bilan baham: |
