6-tema: azot monooksidin oksidlep azot tórt oksidin aliwdiń teoriyaliq tiykarlari hám texnologiyaliq sxemasiniń bayani rejesi

Azot (II) oksidin azot (IV) – oksidına shekem oksidlaw hám azot (IV) oksidin dimerlaw. Azot (II) – oksidiniń azot (IV) oksidene aylanıw reakciyası, kinetikalıq aymaqqa barıwshı shamalar emes, gomogen reakciya esaplanadı. Nitrat kislota islep shıǵıarıwda eń áste barıwshı basqısh NO nı NO₂ oksidleniw reakciyası esaplanadı. Usı reakciya islep shıǵarıw processiniń ulıwma tezligin belgileydi. Bul reakciya nitrat kislota islep shıǵarıwdıń ekinshi basqıshı bolıp, tómendegi teńleme boyınsha baradı.

Bul reakciya 150⁰C dan tómen temperaturada, tolıq payda bolıwı tárepke qaray baǵıtlanadı. Eger temperatura arttırılsa, turaqlılıq shepke yaǵnıy NO₂ bóleklep, NO hám O₂ payda bolatuǵın tárepke qaray jılısadı. 800 ⁰C da NO₂ nıń payda bolıwı toqtaydı. Barlıq bir basqıshlı reakciyalarda temperaturanıń artıwı reakciya tezligin keskin arttıradı, biraq NO nıń NO₂ ge oksidleniw reakciyası, bul ulıwmalıq qaǵıydaǵa boysınbaydı, kerisinshe, temperaturanıń artıwı bul reakciya tezligin kemeytiredi. Bul qubılıstı túsintiriw ushın bir qansha gipotezalar ortaǵa taslanǵan. Bulardan durıs dep tastıyıqlanǵanı, bul NO nıń oksidleniwi arqalı ónim dimer payda bolıwı menen barıw reakciyası esaplanadı.

Dimerdiń (NO)₂ payda bolıwı jıllılıq ajralıwı menen baratuǵın qaytar process esaplanadı. Demek, temperaturanıń artıwı bul reakciyada turaqlılıqtı shepke NO₂ ni bólekleniwine qaray jıljıydı.
Demek, temperaturanıń artıwı menen NO nı oksidlew reakciyası tezliginiń kemeyiwine sebep, temperatura artqan sayın koncentraciyası kemeyiwinde. Sonday eken, basımnıń artıwı hám temperaturanıń kemeyiwi NO nı oksidlew reakciyasın tezlestiredi. Azot (IV) oksidi assomaciyalanıp demirleniw qásiyetine iye.

Temperaturanıń kemeyiwi menen demirleniw dárejesi artadı; atmosfera basımında 0 ⁰C temperaturada NO₂ ni assosaciyalanıwı 71 % ke teń, -15 ⁰C bolsa 92 % ke jaqın, 150 ⁰C da N₂O₄ ulıwma bolmaydı, tolıq NO₂ ge bóleklenedi. Reakciya kóleminiń kemeyiwi menen barǵanı ushında basımnıń artıwı N₂O₄ nıń tómenlewine alıp keledi. Hár qanday temperaturada da bul reakciyalar ámelde júdá tez turaqlı jaǵdayǵa keledi.
Azot (IV) – oksidi, NO menen de óz ara tómendegishe reakciya boyınsha tásir etedi.

Biraq azot (III) – oksidiniń ámeldegi muǵdarı kem boladı. Oksidlerdiń oksidleniw hám assosaciyalanıw reakciyaları sebepli nitroza gazlarınıń birikpesi payda boladı. Onıń quramında azot hám kislorodtan (hawa menen kirgen) tısqarı NO, NO₂, N₂O₄ hám H₂O payda boladı. Bul oksidler koncentraciyalarınıń qatnası jaǵdayǵa qarap keskin ózgerip turadı, biraq tiykarǵı komponent NO₂ hám N₂O₄ leriniń ozi boladı.