8-ma’ruza. Standart tarmoq protokollari

9.2. Axborot almashuvini boshqarish usullari
Tarmoq har doim bir necha abonentlarni birlashtiradi va ulardan har biri o‘z paketlarini uzatish huquqiga egadir. Lekin bir kabel orqali bir vaqtning o‘zida ikkita paket uzatish mumkin emas, aks holda konflikt (kolliziya) holat hosil bo‘lishi mumkin, bu holatda ikkala paketni yo‘qotish mumkin bo‘ladi. Demak axborot uzatishni xohlagan abonentlar o‘rtasida tarmoqqa ega bo‘lishning (zaxvat seti) qandaydir navbatini o‘rnatish kerak. Bu avvalambor «shina» va «halqa» topologiyasida ko‘rilgan tarmoqlarga tegishlidir. Xuddi shuningdek «yulduz» topologiyasidagi tashqi abonentlarning paket uzatish navbatini o‘rnatish zarurdir, aks holda markaziy abonent ularga ishlov berishga ulgura olmaydi.
Shuning uchun har qanday tarmoqda axborot almashinuvini boshqarishning u yoki bu usulidan foydalaniladi (tarmoqqa ega bo‘lish yoki arbitraj usullari deyiladi), abonentlar o‘rtasidagi konflikt holatlarini oldini oladi yoki bartaraf qiladi.
Tanlangan usulning unumdorligidan ko‘p narsa bog‘liq: kompyuter o‘rtasidagi axborot uzatish tezligi, tarmoqning yuklanish imkoniyati, tarmoqni tashqi xodisalarga etibor qilish vaqti va hokazolar. Boshqarish usuli – bu tarmoqning eng asosiy ko‘rsatgichlaridan biri. Axborot almashinuvini boshqarish usulining turi ko‘pincha tarmoq topologiyasining xususiyatlaridan kelib chiqadi, lekin bir vaqtning o‘zida u tarmoq topologiyasiga judayam bog‘lanib qolmagan. Axborot almashinuvini boshqarish usullari ikki guruhga bo‘linadi.

• 
  Markazlashtirilgan usul, bu holda hamma boshqarish bir joyga jamlangan. Bunday usullarning kamchiligi: markazni buzilishlarga barqaror emasligi, boshqarishni tez amalga oshirib bo‘lmasligi. Afzalligi – konflikt holati yo‘qligi.
  
• 
  Markazdan tarqatilgan boshqarish usullari, bu holda markazdan boshqarish bo‘lmaydi. Bu usullarni asosiy afzalligi: buzilishlarga barqarorligi va boshqarish vaziyatdan kelib chiqilgan holda amalga oshirilishi. Lekin konflikt hollar bo‘lishi mumkin, ularni hal qilish kerak.
  

Axborot almashish usullarini turlarga ajratishga boshqacha yondoshish ham mavjud:

• 
  Determinatsiyalangan usul aniq qoidalar orqali abonentlarni tarmoqqa egalik qilishi almashib turadi. Abonentlarni tarmoqqa egalik qilish o‘rinlarining u yoki bu sistemasi mavjud, bu tarmoqqa egalik o‘rinlari (prioritet) turi abonentlar uchun turlichadir. Bu holda konflikt odatda to‘liq o‘rinsizdir (yoki ehtimoli kam), lekin ba’zi abonentlar o‘z navbatini ko‘p kutishiga to‘g‘ri keladi. Bu usulga, masalan, tarmoqqa markerli ega bo‘lish, ya’ni axborot uzatish huquqi estafeta singari abonentdan abonentga o‘tadigan usul ham kiradi.
  
• 
  Tasodifiy usullar – axborot uzatuvchi abonentlarga navbat tasodifiy ravishda beriladi deb qabul qilingan. Bu holda konflikt bo‘lish ehtimoli mavjud, lekin uni xal qilish usuli taklif qilinadi. Tasodifiy usullar tarmoqda axborot oqimi ko‘p bo‘lganda determinatsiyalangan usulga nisbatan yomon ishlaydi va abonentga tarmoqqa ega bo‘lish vaqtiga kafolat bermaydi (abonentda axborot uzatishga xohish bo‘lgan vaqtdan, o‘z paketini uzatguncha bo‘lgan vaqt oralig‘i). Tasodifiy usulga misol – CSMA/CD.
  

Uchta ko‘p tarqalgan boshqarish usulini ko‘rib chiqamiz, bu usullar uchta asosiy topologiyaga tegishlidir.