8-mavzu: temperaturani o’lchash usullari va asboblari. Reja

2,
qo‗zg‗almas shtutser bilan naycha
6
orqali, shtutser harakatda 
bo‗lganda esa g‗ilof bilan bevosita ulangan kallak 3 dan iborat. Qopqoqda 
izolyasion materialdan ishlangan rozetka 4 joylashgan. Bu rozetkaning 
termoparani o‗lchov asbobi bilan ulaydigan termoelektrodi
 5
va simlar uchun 
qisqichlari bor. 
Himoya g‗iloflari ko‗pincha +1000°C gacha temperaturalar uchun 
po‗latning turli markalaridan tayyorlanadi. Bundan ham yuqoriroq 
temperaturalarda qiyin eriydigan birikmalardan (GOST 13403-77) 
tayyorlangan maxsus g‗iloflar ishlatiladi. Termoelektr termometrlarning 
himoya armaturasining ko‗pgina loyihasi hozirgi vaktda bir shaklga 
keltirilgan. Ular asosan turli bosimga mo‗ljallangan himoya giloflari loyihasi 
va shtutserlar loyihasi bilan farq qiladi
Oxirgi vaqtda kabelli turdagi 
termoelektr termometrlar keng tarqalmoqda. Ular bosim 40 MPa bo‗lganda - 
50° dan +1100°C gacha bo‗lgan temperaturalar oralig‗ida qo‗llaniladi. 
Kabelli turdagi termometrlarning muhim afzalligi ularning AESlarning 
energetik 
reaktorlarida 
ishlashga 
imkon 
tug‗diradigan radiatsion 
chidamliligi, shuningdek, issiqlik zarbalariga tebranishga va mexanik 
nagruzkalarga nisbatan oshirilgan chidamliligidan iborat. 
Sirt 
temperaturalarini 
o‗lchashga 
mo‗ljallangan 
termoelektr 
termometrlar maxsus konstruksiyaga ega. Bunday termoparalardan ximiya 

---

22 
3.6-расм.Термопаранинг 
конструктив схемаси.
sanoatida keng foydalaniladi, ular turli apparat, truboprovod, mashinalarning aylanuvchi jo‗vasi va 
hokazolarning sirt temperaturasini o‗lchashga xizmat qiladi. 
Maxsus termoelektr termometrlardan vertikal apparatlarda (ammiak sintezi kolonnalarida, metanol va 
h.) temperaturani o‗lchash uchun ishlatiladigan ko‗p zonali termometrlarni ko‗rsatish mumkin. 
Termoparalarning asosiy kamchiligi sifatida ularning inersionligining kattaligini 
ko‗rsatish mumkin (1,5 minutdan ham oshadi). 
UZATUVCHI TERMOELEKTROD SIMLARI 
Termoelektr termometrni o‗lchov asbobi bilan ulaydigan simlar shunday materiallardan 
tayyorlanadiki, ular o‗zaro juft bo‗lib, o‗zlari ulangan termoelektr termometrlar hosil kiladigan 
EYUK ni (o‗sha temperaturalarda) hosil qiladi. Bunday talab taxminan 100°C temperatura bilan 
chegaralanadi, bundan yuqori temperaturada termoelektr termometr va ulaydigan simlarning 
xarakteristikalari biriridan farq qilishi mumkin. Bunday bo‗lishiga yo‗l qo‗yiladi, chunki ulaydigan 
simlarning temperaturasi, odatda, yuqori bo‗lmaydi. Ko‗rsatilgan talablar bajarilganda termokompensatsion 
simlar termoelektr termometrii (termoparani) ulaydigan simlar uzunligi qadar uzaytiradi, termoparaning 
erkin uchlari esa TEYUK ni o‗lchashga mo‗ljallangan asbobning klemmalarida bo‗lib qoladi. YUqorida 
ko‗rsatilgan talabga rioya qilmaslik termoparaning erkin uchlarini o‗lchash simlari bilan ulaydigan joylarda 
ulanmalarning paydo bo‗lishi natijasida „parazit" TEYUK hosil bo‗lishiga olib kelishi mumkin. Agar 
uzaytiruvchi simlar termometrniki kabi darajalash xarakteristikasiga ega bo‗lsa, „parazit" TEYUK hosil 
bo‗lishidan xalos bo‗liiadi. 
Uzaytiruvchi termoelektr simlar bir va ko‗p simli qilib, izolyasiyada va tashqi qoplama yoki qobiqlik 
qilib ishlab chiqariladi, bu montaj qilish va yotqizishda qulay. Izolyasiyalash uchun polivinilxlorid, 
polietillentereftalat va ftoroplast plyonkalardan foydalaniladi. Izolyasiyadan tashqari simlar ko‗pincha 
polivinilxlorid qobiq yoki lavsan ip yoxud shisha ip bilan chirmab o‗raladi. 
Agar tashqi elektr magnit maydondan va mexanik ta‘sirdan saqlanish talab etilsa, unda mis, po‗lat 
simli qoplama yoki ekranlar qo‗llaniladi. 
Har bir sim materiali izolyasiyaning o‗z rangiga yoki simlarning o‗ramasida va qoplamasi rangidagi 
simlarga ega bo‗ladi. 2-jadvalda termoparalar, tavsiya etiladigan uzaytiruvchi termoelektrod simlar, ularning 
belgilari va ranglari keltirilgan. 

---

23 
2-