8-tema : Pedagog imidjin kóteriwde milliy qásiyetlerimiz ayriqsha tárepleri hám

---

8-tema : Pedagog imidjin kóteriwde milliy qásiyetlerimiz ayriqsha tárepleri hám 
tásiri. 
Jobası : 
1. Milliy mektep hám ondaǵı pedagogikalıq sheberlik máseleleri hám pedagog 
imidjini kóteriwde ruwxıy faktorlardıń roli 
2. Pedagog imidjini kóteriwde milliy ruwxıylıqtıń tutqan ornı hám áhmiyeti. 
Milliy mektep hám pedagogikalıq sheberlik máseleleri Hár bir xalıqtıń milliy tili, 
úrp-ádeti, tálim-tárbiya hám turmısqa salıstırǵanda milliy qarawları sisteması bar. 
Ol áne usılar menen basqa millet hám xalıqlardan ajralıp turadı. Barlıq xalıqlarǵa 
uqsas ózgeshelik - ulıwma insanıytı, ayrıqshalıq bolsa - milliyliktiń belgisi bolıp 
tabıladı. 
Milliylik - bul bárinen burın ulıwma insanıy baylıq, yamasa, ulıwma insanıy 
qádiriyat milliyliksiz bar bolıwı múmkin emes. Basqasha etip aytqanda, hámme 
tárepinen ulıwma insaniy pazıylet retinde tán alınǵan pazıyletler - ulıwma insanıy 
pazıyletler bolıp tabıladı. Milliy ideologiyanıń turmısqa kirip barıwı, áwele, onıń 
etikalıq pazıyletler hám milliy qádiriyatlarǵa qanshelli tayanishga baylanıslı. Milliy 
ideologiya birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov aytıp ótkeni sıyaqlı “Xalqımızdıń 
ázeliy úrp-ádetlerine, tiline, dinine, ruwxıylıqına tıykarlanıp, keleshekke isenim, 
miyir-aqıbet, insap, shıdamı, ádalat, bilim sezimlerin ruximizga sıńırıwge xizmet 
etiwinen, jámiyetimizdegi barlıq kúshler, háreketler, jámiyetlik shólkemleri, 
xalıqaralıq túrli siyasiy gruppalardıń oy-pikirleri, arzıw-úmitleri sáwleleniwi kerek. 
Ol mámleketimiz puqaraların ullı maqset jolında shın qálbinen birlestiriwge 
kómeklesiwi kerek”. 
Ideologiyalıq minnettin ańlamastan turıp milliy ideologiyanı qáliplestirip 
bolmaydı.
Ideologiyalıq minnet - insannıń óz-ózin ańlawdıń baslanıwı. 
Ideologiyalıq minnet insannıń óz xalqi, watanı aldındaǵı, olardıń ruwxıy baylıqları 
aldındaǵı juwapkerligin seziniwi bolıp tabıladı. Ideologiyalıq minnetti ańlaw 
insandı erkin jasawǵa uyretedi. 
Sol sebepli ullı nemis shayırı I. Gyote “Óz minnetıńdi bejer, sol gezde ózińni 
ańlaysan”, degen edi. Insan iskerliginiń jámiyet, mámleket hám jámiyetshilik 
tárepinen bahalaniwi nátiyjesinde ideologiyalıq keypiyat boladı. 
Kóterińki mavkuraviy keypiyatti qáliplestiriw pedagogikalıq sheberlik pániniń 
wazıypalarınan biri bolıp tabıladı. Onıń ushın insanda “óz-ózin qadaǵan etiw”, 
“óz-ózine sın kózqarastan qaraw” kónlikpelerin payda etiw kerek. 
Pedagogikalıq sheberlik pániniń taǵı bir zárúrli wazıypası bolajaq qánigelerde 
ruwxıylıq hám ideologiya birligin qáliplestiriwden ibarat esaplanadi. Ruwxıylıq 
hám ideologiya bir-birinen ajıralmaytuǵın túsinikler, biraq ruwxıylıq 
ideologiyadan qaraǵanda keńlew mániske iye. Ruwxıylıq biz qurıp atırǵan huqıqıy 
mámleket, puqaralıq jámiyetiniń ideologiyası bolǵan ulıwma milliy ideologiyaǵa 
muwapıq keledi jáne onı ózinde bildiredi. Tap áne usı mánisten alıp qaraǵanda 
birinshi Prezidentimiz I. A. Karimov “manawiyatımızdı ideologiyalıq isenimlerden 
tazalap, milliy o'zligimizdi ańlawdı qayta tiklep, pikirles, milliy qáliplestiriw de 
rawajlandırıwǵa keń jol ashıp aldıq. Endigi tiykarǵı wazıypa adamlarımızdı áne sol 

---

bilimler menen boyib, ruwxıy tárepten rawajlanıwǵa, ózleri óz turmısların jaqsı 
tárepke ózgerte alıwlarına bolǵan isenimdi bekkemlewden ibarat” dep jazǵanlıǵı 
ayrıqsha áhmiyetke iye esaplanadı. Pedagogikalıq sheberlik páni bolajaq 
qánigelerdiń ideologiyalıq iskerlikke tayarlawdıń da stilistik, ilimiy 
múmkinshiliklerdi ózinde sáwlelendiriw bolıp tabıladı. Ideologiyalıq iskerlik - 
socialliq ómirde júz berip atırǵan túpkilikli ózgerisler hám hádiyselerge 
salıstırǵanda ilimiy dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw, puqaralar sana-sezimine jáne 
oylawın háreketge keltiriw, ateizm qáliplestirgen kemtik isenimnen hám de 
máńgúrlerge bir tárepleme jantasıwdan waz keshiw hám de turmıs kriteryaların 
jetilisken hám tolıq biliwge baǵdarlanǵan process bolıp tabıladı. Insannıń 
ideologiyalıq iskerligi jámyettiń barlıq tarawlarına ekonomikalıq, social, ruwxıy, 
milliy, diniy munasábet hám isenim kórinislerinde júz beredi. Sonday eken, 
pedagogikalıq sheberlik sırlarınan xabardar bolǵan qánigelergine bul tarawda eń 
tuwrı joldı tańlawları hám basqalarǵa da jol kórsetiwleri múmkin. Sebebi 
ideologiyalıq, milliy iskerliginiń barlıq baǵdarları aqırında insaniy pazıyletlerdi 
qáliplestiriwge járdem beredi. Sonday eken, tárbiya procesi ideologiyalıq 
processtiń negizin quraydı. Onıń metodikalıq táliymatı bolsa pedagogikalıq 
sheberlik sırların úyreniw menen bekkem baylanıslı. 
Pedagogikalıq sheberlik ayriqsha pán retinde ideologiyalıq jańalanıw, yaǵnıy 
jámiettiń rawajlanıw maqsetin reformalaw, jańa, milliy rawajlanıwǵa tán 
ideologiyalıq qádiriyatlardı jaratıw, ideologiyanı qáliplestiriwshi faktorlardı jańa 
mazmun menen bayıtıw, hár bir qánigede watanǵa muhabbat, milliy namıs, ádep, 
milletlerara mámile mádeniyatı, hújdanlıq, xalıqtıń siyasiy, ideologiyalıq birligine 
erisiw, jaslar social sanasında jámiyet rawajlanıw basqıshların sın kózqarastan 
úyreniw, oylaw, miynet jáne social-ruwxıy jedelliktiń sanasına, ekonomika, 
siyasat, mádeniyat tarawlarında júz berip atırǵan processlerge unamlı munasábette 
bolıwdaǵı keskin ózgerislerdi ámelge asırıw menen bekkem baylanıslı. Onıń ushın 
bolsa pedagogikalıq sheberlik páni tikkeley ideologiyalıq mútajlik de úyreniledi 
hám qánigelerdi onıń talabı tiykarında tálim-tárbiyalıq iskerlikke tayarlaydı. 
Ideologiyalıq mútajlik - bul jámiettiń milliy hám ulıwma insanıy ortalıǵınan kelip 
shıǵıwshı, onıń ajıratılǵan rawajlanıw jolin belgilep alıwǵa járdem beretuǵın pútkil 
ishki múmkinshiliklerdiń júzege shıǵıwına buysınuwshi talaplar kompleksi bolıp 
tabıladı. Eger maqset anıq bolsaǵana, ideologiyalıq mútajlik haqıyqatǵa aylanadı. 
Ideologiyalıq mútajlik, áwele, jámiyetimiz rawajlanıwı hám jolin belgilep alıwdan 
kelip shıǵadı. 
Ekinshiden, milliy ideologiyaǵa bolǵan mútajlik onı qáliplestiriw ushın zárúrli 
ideologik derek hám tiykarlarǵa mútáj boladı. 
Úshinshiden, biz óz jámiyetimiz mazmunı hám mánisin hár bir puqara sanasına 
jetkere biliwimizde, sonday eken pedagogikalıq sheberlik páni metod hám 
usıllarınan paydalanıwımızǵa baylanıslı. 
Tórtinshiden, xalıq aralıq jámiyet aldında óz rawajlanıw jolımızdı tiykarlab 
beriwimiz zárúr. 
Besinshiden, xalıq aralıq kólemindegi ideyalar gúresiniń kusheytiwi júz berip atır. 
Sebebi XXI ásir ideyalar gúresi asri esaplanadı. Tadjikistannan Arqa Afrikaǵa 
shekem mámleketlerde hár qıylı aǵımlar ideologiyalıq-siyasiy, kúshlerdıń 

---

gúresiniń kusheyiwi hám olar mámleketimizdiń ishinde idealogiyalıq qarsılaslardıń 
háreketke keliwi, Islam bayraǵi astında hár qıylı ekstremistik toparlar óz 
ideyaların jaslarımız sanasına sıńırıwge bolǵan urınıwdıń kusheyiwi. Bul 
mámleketimiz tınıshlıǵı hám rawajlanıwına siyasiy qáwip salmaqta, hám de buǵan 
bıyparq qaraw ulıwma múmkin emes. Pedagogikalıq sheberlik pániniń eń zárúrli 
funksiyalarınan biri pedagogikalıq sheberlik sırları menen jas qánigelerdi 
qurallandırıw esesinde ideologiyalıq mútajliktiń adamnıń ózin-ózi ańlawda tutqan 
ornıniń qanshelli zárúrligin olar sanasına sıńırıwden ibarat. 
2. Shıǵısǵa tán pedagogikalıq sheberlik máseleleri hám milliy ruwxıylıǵimizdıń 
tutqan roli hám áhmiyeti. 
Pedagogikalıq sheberlik pániniń jaslarǵa kórsetetuǵın tárbiyalıq tásiri áwele onıń 
etikalıq pazıyletleri hám milliy qádiriyatlarǵa qanshelli tayaniwina baylanıslı. 
Sonday eken, onıń tabısqa jetiwi tek ǵana ulıwma insanıy qádiriyatlar - Evropa, 
AQSh, ulıwma sırt el pedagogikalıq sheberlik sırların ózlestiriw menen de 
sheklenip qalmay, bálki milliy ideologiyanıń islam dini qádiriyatları hám ol 
jaratqan baylıqlardan qaysı dárejede paydalanıwına da baylanıslı. 
Bul óz gezeginde milliy tárbiya kriteryalarınıń ulıwma insanıy qádiriyatlar 
dárejesine kóteriliwin támiyinleydi. 
Islam áleminiń ullı oyshılları bolǵan al-Buxoriy, al-Termiziy, Bahovuddin 
Naǵıshband, Xoja Ahmad Yassaviy, Hoja Ahrori vali, Mahdumi azam Kosoniy 
(Dahbediy) lardıń pedagogikalıq kóz-qarasları hám sheberliklerı, olardıń watan, 
muhabbat, jaqsılıq, adamgershilik, etika, hadallıq, miynetsúygishlik haqqındaǵı 
pikirleri, ásirese, ata-ana, oqıtıwshı, jası úlkenler, qonaq aldında ózin qanday tutıw, 
etika -ádep haqqındaǵı násiyatları zamanagóy pedagogikalıq sheberlik páni ushın 
derek bola aladı. Ózbek xalqi, ulıwma, Shıǵıs xalıqları ertek hám dástanları, xalıq 
awızeki dóretpesi, xalıq kitapları hám ullı oyshıllardıń etika -ádep haqqındaǵı 
násiyatları ulıwmalastırganimizda Shıǵıs oqıtıwshısı hám oqıwshısı ushın ortalıq 
bolǵan sheberlik úlgilerin kóremiz. Hár bir saldamalı jumıstı ata-ana (yamasa 
ustaz) benen máslahátlesken halda baslaw : shın júrekten qutlıqlaw ; shańaraqtaǵı, 
awıldaǵı, máhelledegi, gúzar, turar orındaǵı abroyı, húrmeti, mektepdegi húrmeti, 
shańaraq, áke-babalar atı, abıroyın saqlawǵa háreket qılıw, milliy dástúrlerde 
qatnasıw ádebi, ótken ata-babalarimizdıń tájiriybesin jaslarǵa turaqlılıq menen 
uyretip barıw, úlkenler hám ustazlarǵa húrmet-sıylasıq kórsetiw, sóylegende sózin 
bólmew, ǵarrılardıń aldın kesip ótpew, sorawǵa sıylasıq hám ádep penen, oylap 
juwap qaytarıw, bılgishlik etpew, ósek taratpaw, úlkenlerdiń nuqsanın sharbayalıq 
benen júzine aytpaw, ustazdan keyin turıw, shınıǵıwǵa odan aldın keliw, 
kishkenelerge, ásirese, qız hám hayallarǵa ǵamxorlıq qılıw, ar-namıslı, kishipeyil, 
ǵayratlı hám márt bolıw, hámme iste pákizelikke itibar beriw hám taǵı basqa. 
Pedagogikalıq sheberlik pánin tereń hám hár tárepleme iyelewdi maqset etip alǵan 
hár bir qánige joqarıda bayanlangan shıǵıs eline tán ádep-etika normalarin 
iyelemes eken, óz maqsetine erise almawı anıq. 
Ullı oyshıl Abu Ali ibn Sinonıń pedagog sheberlik haqqındaǵı tómendegi 
násiyatları dıqqatqa ılayıq. Ol « Tadbiri manzil » shıǵarmasında jazıwınsha, 
balalardı jámáát-jámáát etip oqıtıw kerek. Bunday tálim tómendegishe payda 
keltiredi: 

---

 1) Olarda pánlerge salıstırǵanda qızıǵıwshılıq oyanadı. Óz bilimlerinen maqtanıw, 
basqalardıń bilimine háwes oyanadı. Ar-namısı basqalardan arqada qalmawǵa, 
olardan ozıp ketiwge úndeydi. 
2) Bir-biri menen mámile etiw processinde sóylewleri ósedi, yadları 
bekkemlenedi. Sonday eken, ǵárezsiz túrde bilim alıwǵa da jol ashıladı. 
3) Jámáátlik tálimniń bir social paydası sonda, oqıwshılar óz-ara doslasadı, minnet 
hám wazıypaları haqqında sáwbetlesedi, jarısadı. Bulardıń hámmesi tartıs-talqılaw 
obiekti retinde úlgili minez-qulıq normalarin tárbiyalaw ushın xızmet etedi.