3. Ketma-ket transformatorlar
Ketma-ket
ulanadigan
transformatorlar
o’z
xarakteristikalari
bo’yicha
avtotransformatorlarga yaqin. Ketma-ket transformatorlar yuqori
voltli tarmoqlarda energo
tizimning alohida qismlarida tebranish va faza bo’yicha kuchlanishni boshqarish uchun
qo’llaniladi.
Energo tizimning alohida qismlarida kuchlanish tushishining o’rnini bosish elektr
energiyasining sifati uchun muhim ahamiyatga ega. Faqat kuchlanish tebranishsi boshqarilganda
bo’ylama boshqaruv o’ringa ega. Agar kuchlanish fazasi o’zgarib, tebranish o’zgarishsiz qolsa,
kuchlanishning ko’ndalang boshqariluvi haqida gapirishadi.
Bunda tizimda cos
o’zgaradi.
Kuchlanishning ham tebranishsi, ham fazasi o’zgarganida kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang
boshqaruvi o’ringa ega bo’ladi. bunda aktiv va reaktiv quvvat boshqariladi[4].
PT boshqaruv transformatorga ega ketma-ket transformator sxemasi 2.77 rasmda
ko’rsatilgan. Boshqaruv transformatori ikki ikkilamchi cho’lg’amlarga ega,
ularda alohida
boshqaruv kuchlanishi echilishi mumkin. Bu aslida bir birlamchi va ikki ikkilamchi cho’lg’amga
ega uch cho’lg’amli transformator.
va
kuchlanishlar 90
o
ga surilgan, chunki
120
o
ga
surilgan ikki
cho’lg’amdan echiladi (9.14 rasm):
Shunday qilib, ketma-ket transformatorda kuchlanishni tebranish va faza bo’yicha
boshqarish mumkin.
9.14- rasm. Boshqaruv transformatoriga ega ketma-ket transformator sxemasi
9.15- rasm. Tok transformatori
Kuchlanishni bo’ylama-ko’ndalang boshqaruvi uchun transformator qo’pol
va qimmat
bo’ladi, shuning uchun ko’pincha faqat bo’ylama boshqaruv qo’llaniladi. Bu holatda boshqaruv
transformatori bir yuklanish ostida boshqariladigan ikkilamchi cho’lg’amga ega, bu oddiy va
ishonchli uskunani yaratish imkonini beradi.
Ketma-ket ulanish transformatorlarining butun sinfi o’lchov transformatorlari sifatida
keng qo’llaniladi. O’lchov transformatorlari tok va kuchlanish transformatorlariga bo’linadi. Tok
transformatorlarida ikkilamchi cho’lg’amga past qarshilikli qurilma
yoki avtomatika uskunasi
ulanadi (9.15 rasm). kuchlanish transformatorlari yuqori voltli tarmoqlarda pasaytiruvchi
transformatorlar sifatida qo’llaniladi.
O’lchov transformatorlari bir necha yuz volt-ampergacha kichik quvvatga tayyorlanadi.
Loyihalashtirishda ularga bosh talab tok va kuchlanishlarni o’zgartirishda kichik xatoliklar.
Tok transformatorlarida birlamchi cho’lg’am tarmoqqa ketma-ket ulangan, ikkilamchisi
esa kichik qarshilikka ega. Tok transformatori aslida qisqa tutashuv rejimida ishlaydi.
9.16- rasm. tok transformatorining o’rnini
egallash sxemasi
Bu yerdan
Qurilmada tok
o’lchanayotgan tokka proporsional bo’ladi, agar (2.120) da qarshilik
yuklanishga
bog’liq bo’lmasa,
esa
qarshilikdan ancha kichik bo’ladi.
Toktransformatorlariningxatoligiqarshiliklargabog’liq.
Toktransformatorlariikkilamchicho’lg’amlarda 1; 2; 2,5 va 5 Atoklarda 40 000
Agachatoklargabajariladi.
Toktransformatorlarilentadayokiplastinalardanto’planganmagnitsimidajoylashganko’ptarmoqliyo
kibirtarmoqlicho’lg’amgaegabo’ladi.
Taqsimlovchiqurilmashinabirlamchicho’lg’ambo’lishimumkin.
Izolyatsiyaturibo’yichatransformatorlarquruq
(havo,
chinniliyokiboshqaqattiqizolyatsiyali)
vamoylilargabo’linadi.
Toktransformatorlari
1150
kVchegarakuchlanishlargachayuqorivoltlitarmoqlardaqo’llaniladi.
Tokningyuqorivoltlitransformatorlariikkipog’onalikaskadlibajariladi (2.80 rasm).
Kuchlanishtransformatorlariyuqorivoltlitarmoqlardao’lchovtransformatorlarivapastkuchla
nishtarmoqlaridarelehimoyasizanjirinita’minlashvaavtomatikauchunqo’llaniladi.
Kuchlanish transformatorlari erkin
yurish rejimida ishlaydi.
Transformatorni
almashtirishning T-simon sxemasidan
quyidagi kelib chiqadi
Bu yerda:
+
9.17-rasm. 1150 kV kuchlanishga EFRM 1150B U-1 tok transformatori
Kuchlanish transformatorida xatolik minimal bo’lishi uchun,
minimumga intilish
va 1 ga yaqin C
1
ga ega bo’lish lozim.
Kuchlanish transformatorlarining xatoligi transformator quvvati va qizishiga bog’liq.
Kuchlanish transformatorlari 0,38 dan 1150 kV kuchlanishgacha bir fazali va uch fazali
bajariladi. Ko’pincha biri ochiq uchburchakka ulanadigan ikki ikkilamchi cho’lg’amdan
foydalaniladi. Kuchlanish transformatorlari quruq yoki moyli chiqariladi. 220
kV va undan
yuqori kuchlanishlarda kaskad sxemalar qo’llaniladi. Kaskad bajarilganida transformator
izolyatsiyasi engillashadi.
O’lchov transformatorlari “Elektr o’lchovlari” va “Elektr apparatlari” kurslarida batafsil
ko’rib chiqiladi.
