Қадимги фарғона давлати (Паркана, Даван)

Қадимги фарғона давлати
(Паркана, Даван)
Давлатчилигимиз тарихи бўйича ҳали кашф қилинмаган масалалар анчагина. Қадимги Фарғона тарихида (Хитой манбаларида бу ўлка Даван номи билан тилга олинади, бошқа манбаларда Паркана дейилган. Бу ҳақда кеинроқ батафсил тўҳталамиз Р.Ш, Ш.К). тарихчилар учун муҳим бўлган унинг ташкил топган ва инқирозга юз тутиш йиллари аниқланмаган. Бу давлат, таҳминан милоддан аввалги ИИИ асрдан то милодий ИИ асргача мавжуд бўлиб, Фарғона водийсида жойлашган.
Бундан кўриниб турибдики Фарғона водийсининг қадимги давр тарихи етарли даражада ўрганилмаган. Тарихи ёзма манбаларда ҳам бу ҳақда деярли ҳеч қандай маълумотлар учрамайди. Хитой манбаларида баъзи бир қисқа, узуқ-юлуқ маълумотлар учраб туради. Бунинг сабаби Фарғона водийсининг Хитой билан ҳудудий жиҳатдан чегарадош ва қўшни бўлганлигида деб тасаввур қилиш мумкин. Юқоридаги сабаблар тақозоси билан дарслик қўлланма ва адабиётларда Фарғона водийсининг қадимги даври тарихи хақида махсус сўз юритилмаган, Академик А. Асқаров «Ўзбекистон тари­хи» китобида бу камчиликни тузатиш бўйича дастлабки қадамни қўйган.
Қадимги Фарғонаниг тарихи ҳақида Хитой манба­ларида Даван давлати бўлганлиги тилга олинади. Аммо бу давлатнинг дачон пайдо бўлганлиги тилга олинмади. Аммо бу давлатлар қачон пайдо бўлганлиги ва инқирозга юз тутиб, қачон тарих саҳнасидан тушганлиги масаласида ҳеч нарса дейилмаган. Биз бу давлатнинг мидоддан аввалги ИИ- И асрларда қудратли давлат уюшмаси бўлганлигини биламиз, холос.
Академик А. Асқаров фикрича, милоддан аввалги ВИ — ИВ асрларда Ўрта Осиёнинг Бақтрия, Парфия, Марғиёна, Сўғд, Хоразм каби ўлкалари эрон аҳамонийлари томонидан босиб олинганда қадимги Фарғона бундай тобеликдан озод бўлган. Бу давлат Хоразм давлати сингари македониялик Искандарга ҳам тобе бўлмаган.
Фарғона водийсининг қадимда салавкийлар давлати таркибида бўлганлиги хақида ҳам ҳеч қандай маълумот ё`қ. Бундан чиқадики, Фарғона қадимги даврда аҳамонийлар ва юнонлар ҳукмронлиги даврида сиёсий эркини ўз қўлида сақлаб қола олган. Юнон манбаларида салавкийларнинг лашкарбошиси Демодам милоддан аввалги 280 йилда Яксарт (Сирдарё)дан ўтиб юнон худоси Апполон шанига алтар (меҳроб) (оловхона) ўрнатди, деган хабардан бўлак ҳеч нарсани қолдирмаган. Бундан ташқари антик тарихчилар Юнон-Бақтрия подшолардан бири Шарқий Туркистонга Фарғона - орқали бир марта қўшин тортиб борганлигини қайд қилиш билан чекланади. Бу фикр-мулоҳазалар асосида хулоса қиладиган бўлсак қадимги Фарғона давлати — Даван милоддан аввалги ИИ асрда эмас, балки анча илгарироқ, тахминан ИВ ёки ИИИ асрлардаёқ тарих саҳнасида бўлганлиги маълум бўлади. У пайтда бу давлат