uchun ham uning haqiqatidan ilhomlangan olimlar natijalar ketidan
natijalarga erishdilar. Olamga, odamga munosabatda paydo boʻlgan
sogʻlom ilmiy mezon tufayli to bugungacha ulkan kashfiyotlar davri
davom etmoqda.
11-rasm (slayd taqdimoti uchun maxsus)
Xullas, mana shu ilmiy mezonga koʻra sharh ilmining vujudga
kelishi,
shakllanishi,
mustaqil
ilm
sifatida
barqarorlashuvi
hodisalarini Islomdan keyingi davr bazasida oʻrganish maqsad
qilindi.
Sh.Jabborov oʻzining “Germenevtika – tushuntirish ilmi”
58
kitobida aytadi: “XVIII-XIX asrlarda nemis
olimlari tomonidan fan
sifatida tafakkur maydoniga tashlangan falsafiy germenevtika boshqa
koʻrinishda azaldan Sharqda ham mavjud boʻlgan bilish, tushunish,
sharhlash va izohlash bilan bogʻliq ta’limotdir. Germenevtika metodi
bilan Gʻarbda Injil matnlarini izohlaganlaridek, bizda ham Qur’oni
karim oyatlarini tafsir va ta’vil qiladigan, hadisi sharif ma’nolarini
izohlaydigan, mutafakkir ajdodlarimizning
asarlarini sharhlaydigan
58
Жабборов Ш. Герменевтика – тушунтириш илми. Т.
:
Akademiya
,
2010
,
- Б. -154.
109
mufassirlar, muhaddislar, faqihlar ilmi azaldan shakllanib, rivojlanib
kelgan”.
59
Haqiqatan ham sharh ilmining ildizlari qadim tafsirlarga borib
taqaladi. “Tafsir” soʻzining lugʻaviy ma’nosi –
izohlash, sharhlash,
bayon va tafsil
.
سوماقلا
طيحملا
(“Qamrovchi qomus”) lugʻati muallifi
Feruz
Obodiyning aytishicha,
tafsir
– soʻzdagi chigallikni
yechishdan koʻzlangan maqsadni ochish. Abu Hibbon Naxviy
tafsir
ning istilohiy ma’nosini shunday ta’riflaydi: “
Tafsir
Qur’on
lafzlari, lafzlarning yolgʻiz va jumla tarkibidagi hukmlari va
ma’nolari orqali nutqning kayfiyati haqida bahs yurituvchi ilmdir”.
60
Manbalarda tafsir soʻzining ma’nodoshi sifatida
ta’vil
(ليوأت)
soʻzi ham qoʻllangan.
Ta’vil
soʻzining lugʻaviy ma’nosi –
qaytish
,
istilohiy ma’nosi – gapni sharhlash, ma’nolarini bayon qilish.
Muavvil – gapni ehtimol qilingan ma’nolardan biriga qaytaruvchi.
Qur’oni karim arab tilida nozil boʻlgani uchun Paygʻambar
alayhissalomning zamondosh izdoshlari – sahobalar oyatlarning
umumiy jihatlari va hukmlarni toʻla anglar, ammo Qur’onning xos va
nozik tomonlarini fahmlashda farqlanardilar. Chunki, soʻzlarning
ma’nosi, oyatlarning nozil boʻlish sabablarini barcha sahobalar bir
xil bilmas edi. Shuning uchun ham fahmlari yetmagan oʻrinlarda
Paygʻambar alayhissalomga
murojaat qilishar, Rasuli akram ularga
bu oyatlarni tafsir qilib berardi.
Muhammad alayhissalom vafotidan soʻng ayrim sahobalar Rasuli
akramdan eshitganlariga muvofiq oyatlarni sharhladilar, hatto
tafsirlari bilan tanildilar. Suyutiy oʻzining
"
"ناقتلاا (“Mukammallik”)
kitobida ulardan bir nechtasini sanaydi:
Abu Bakr, Umar, Usmon,
Aliy, Ibn Mas’ud, Ubay ibn Ka’b, Zayd ibn Sobit, Abu Muso
Ash’ariy, Abdulloh ibn Zubayr roziyallohu anhum.
Sahobalar davrida Qur’on uchta manba asosida tafsir qilindi:
1)
Qur’oni karim;
2)
sunnati nabaviy;
3)
sahobalar soʻzlari.
Dastlabki tafsirlarda Qur’on Qur’on bilan sharhlandi. Ya’ni,
Qur’onda bir oyatda qisqaroq ifodalangan mavzu boshqa oʻrinda
kengroq izohlangan holatlar mavjud. Mufassirlar bir oyatda loʻnda
59
Кўрсатилган манба. 4-бет.
60
.ص طيحملا رحبلا
51
ىوحنلا نايح وبا
(
ت
417
)ىرجه
110
berilgan mavzu yoki hukmni boshqa oyatda kelgan ayni mavzu yoki
hukmning kengroq tafsiloti orqali tafsir qilishgan. Mufassirlikda
bunday tafsir yoʻlining qimmati baland sanalgan.
Paygʻambar alayhissalom Qur’on oyatlarini lozim oʻrinlarda
sahobalarga izohlab tushuntirgan. Bu holat ba’zan
sahobalarning
savollari, ba’zan Paygʻambarning ixtiyori bilan amalga oshgan.
Qur’on mana shunday hadislar orqali ham tafsir qilingan va
tafsirning bu turi –
ريسفتلا
روثأملاب
– “Paygʻambar alayhissalomdan
qolgan izlar, ya’ni hadislar bilan tafsir qilish” deb atalgan.
Sahobalar ba’zi oyatlar tafsirini Qur’ondan ham, hadislardan ham
topolmaganlarida oʻz ijtihodlari, qarashlaridan
kelib chiqib tafsir
qilishgan. Bunday qilishlariga sabab, ular Qur’onning nozil boʻlish
sabablariga guvoh, shuningdek, arablarning odatlaridan, arab tilining
nozik jihatlaridan xabardor boʻlishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
