Amaliy ishi №1 mavzu: Risklarni baholash usullari. Risklarni baholashning “Galstuk-Babochka” usuli

D	→
G
E	→	H
F	→	I
G	→	J
H	→	K
I	→	L
J	→	M
K	→	N
L	→	O
M	→	P
N	→	Q
O	→	R
P	→	S
Q	→	T
R	→	U
S	→	V
T	→	W
U	→	X
V	→	Y
W	→	Z
X	→	A
Y	→	B
Z	→	C

Мисол.
Матн сифатида AZIZBEK сўзини оладиган бўлсак, Цезар усули натижасида қуйидаги шифрланган ёзув ҳосил бўлади: DCLCEHN.
Цезар усулининг камчилиги бу бир хил ҳарфларнинг ўз навбатида, бир хил ҳарфларга алмашишидир.
O’RIN ALMASHTRISH USULI
Eng sodda jadvalli shifrlashda asosan uzatiladigan ma`lumotning harflari juda sodda holda o`rin almashgan. Bu usulning kaliti jadval o`lchovi bilan aniqlangan. Bu usul skitala usuliga juda o`xshash. Masalan, T₀ = YOQUBJONOV AZIZBEK degan ma`lumot jadvalga ustun bo`yicha yoziladi. To’rtta qator va beshta ustundan iborat jadvalga ma`lumot quyidagicha yoziladi

Y	O	Q	U	B
J	O	N	O	V
A	Z	I	Z	B
E	K	*	!	#

Endi esa qator bo’yicha o’qib olinadi, so’ngra shifrlangan matn tayyor.
T₁ =YJAEOOZKQNI*UOZ!BVB#;
Deshifrlashda,esa kalit k=4*5; matritsa o’lchamiga teng bo’ladi va bunda qator bo’yicha yozilib ustun bo’yicha o’qiladi.

Python da Vernam dasturi
VERNAM USULI
Vernam usuli bo’yicha shifrlashda Ingliz alifbosi va yana 6 ta simvol jami 32 ta belgini tartiblab raqamlaymiz va 0 va 1 lik kodlarga o’girib chiqamiz. Keyinchalik xor amali orqali belgilarni yig’indisini olamiz. Qo’shiluvchilar esa shifrlanuvchi ma’lumot va kalitdir.
A=0=00000 N=13=01101 #=26=11010
B=1=00001 O=14=01110 !=27=11011
C=2=00010 P=15=01111 _=28=11100
D=3=00011 Q=16=10000 @=29=11101
E=4=00100 R=17=10001 ?=30=11110
F=5=00101 S=18=10010 *=31=11111
G=6=00110 T=19=10011 XOR jadvali
H=7=00111 U=20=10100 0+0=0
I=8=01000 V=21=10101 0+1=1
J=9=01001 W=22=10110 1+0=1
K=10=01010 X=23=10111 1+1=0
L=11=01011 Y=24=11000 Formulasi:
M=12=01100 Z=25=11001 T₁=T₀+K
T₀ =YOQUBJONOVAZIZBEK
K=STUDENT

Y 10011 O 01110 Q 10000 U 10100 B 00001

+ + + + +

S 10010 T 10011 U 10100 D 00011 E 00100

= = = = =

K 01010 @ 11101 E 00100 X 10111 F 00101

J 01001 O 01110 N 01101 O 01110 V 10101

+ + + + +

N 01101 T 10011 S 10010 T 10011 U 10100

= = = = =

E 00100 @ 11101 * 11111 @ 11101 B 00001

A 00000 Z 11001 I 01000 Z 11001 B 00001

+ + + + +

D 00011 E 10010 N 01101 T 10011 S 10010

= = = = =

D 00011 L 01011 F 00101 K 01010 T 10011

E 00100 K 01010

+ +

T 10011 U 10100

= =

X 10111 ? 11110

T_{1=K@EXFE@*@BLFKTUX?}
Shu yo’l bilan orqaga qaytiladi ya’ni tayyor ma’lumotga kalit qo’shiladi va shifrlangan ma’lumot qaytarib olinadi.