Tayanch tushunchalar:
Qiyosiy pedagogika, taqqoslash, solishtirish, qiyosiy
tahlil,
nazariy asos, tarbiya dialektikasi, BMT, Yunesko tashkiloti .
Qiyosiy pedagogikaning uziga xosligi tushunishdan shundan iboratki , u xozirgi
boskichdagi tarbiya va ta`limning pedagogika nazariyasi va amalietini umumiy
ijtimoiy-iktisodiy ukladga ega bulgan mamlakatlar gruppasiga xos konkret tarixiy,
iktisodis va ijtimoiy-siesiy sharoit bilan boglab urganadi. Qiyosiy pedagogika tarbiya
va ta`lim jarenining yangi konunlarini ochmaydi (bu bilan umumiy pedagogik
shugullanadi), birok pedagogika fanlari orttirgan tajribalardan foydalanib,
mamlakatlar gruppasi asosida xozirgi duneda maorif tarakkietining eng muxim
problemalarini, konuniyatlarini va tendensiyalarini urganadi. Usib kelaetgan
avlodlarni ukitish va tarbiya berish borasida tuplangan ulkan amaliy tajribani
umumlashtirish
asosida
kiesisy
pedagogik
sosialistik
va
rivojlanaetgan
mamlakatlardagi xalq maorifining tarakkiet konuniyatlari va tendensiyalarini
aniklaydi va shu bilan ta`lim-tarbiya nazariyasini mukammalrok ishlab chikishga
erdam beradi. V. Kinits va V. Menert (GDR) qiyosiy pedagogika predmetini
kuyidagicha taxriflaydilar : qiyosiy pedagogika muxim, asosiy siesiy –ma`rifik va
pedagogik xodisalarni zxmda ularning konuniyatlarini turli mamlakatlarda konkret-
tarixiy sharoitda va uzaro alokada tadkik etadi. N.CHakirov (Bolgariya), Singule
(CHSSR) qiyosiy pedagogikaning tarbiya va ta`lim amaletiga ta`sir kursatadigan
omillar. Kuchlar va konunlarni ochib, shu bilan pedagogikaning asosiy xodisalarini
chukurrok bilishga, tarbiya prosessini yaxlit xolda batafsilrok tasavvur etib, vatan
maroif sistemasini yaxshirok tushunishga imkon berishini ta`kidlaydilar. P.
Suxodolskiy (Polsha ) ta`rifiga kura. Qiyosiy pedagogika maorif sistemalari xamda
turli mamlakatlarda ta`lim-tarbiya problemlarini tushunish va xal kishidshani
uxshash va farkli tomonlarni kursatib beradi va problemalarning pedagogik
nazariyalar, tarbiyalash va ukitishning mazmuni, metodlari, uni tashkil etish singari
keng doiradagi muammolarni tadkik etadi. Qiyosiy pedagogikasi vakillari taklif
5
etadigan ta`riflar, moxiyat e`tibori bilan, ularning umumiy nktai nazarini aks ettirib,
fakat tadkikotlar yunalishiga kura farklanadi : uzaro kieslanaetgan ta`lim sistemalari
urtasidagi umumiy xususiyatlarni, uxshash va farkli tomonlarni kursatish –
D.Beredey, I.L. Kendl (AKSH), F. Mallinson (Angliya), F. Xilker, I.Derbalov
(GFR) va boshkalar, ijobiy tajribadan, uz milliy ta`lim sistemasini takomillashtirish
maksadida turli chet el maktab sitstemalarini qiyosiy baxolash - M.A. Jyulen
(Fransiya), J.Sedler (Angliya), ta`lim sistemalarining rivojlanishiga ta`sir kiladigan
eng muxim omillarni aniklash – N. Xens (Anglshiya), F.SHneyder (GFR) va
yuboshkalar , pedagogik xodisalar struktarsini qiyosiy analiz kilish yuli bilan
xakikatni izlash va topish - G.Rers (GFR), aloxida mamlakatlar va mamlakatlar
gruppasi buyicha ta`lim berishni planlashtirish va bashorat kilish – B.Xolms,
P.Rossello (SHveysariya), F. Edding (Garbiy Berlin ) va boshkalar. Bunday
endashish mukarrar ravishda bir eklama, noilmiys xarakterda bulib. Pedagogik
xodisalarni ixtieriy talkin kilishga yul ochadi.
Qiyosiy pedagogika bir qatori jtimoiy fanlar falsafa, tarix, iqtisod, siyosat,
sosiologiya, demografiya, etnografiya va boshqalar bilan bog‘liq. Pedagogik
xodisalarni qiyosiy tahlil qilishda bu ijtimoiy fanlarniig ilmiy konsepsiyalari va
metodlaridan foydalanish muqarrar. Qiyosiy pedagogika pedagogika tarixi
nazariyasi bilan uzviy bog‘langan. Kiyosiy pedagogika o‘ziga xosligi shundaki,
uning asosiy tadqiqot metodi qiyoslash metodidir.
Qiyosiy pedagogika o‘rganadigan predmet: xozirgi dunyodagi ta’lim va tarbiya
nazariyasi va amaliyotining ahvoli, rivojlanish qonuniyatlari va tendensiyalarining
umumiy va farqli xususiyatlari.
Qiyosiy pedagogika tadkikotlarining vazifalari va yunalishi jamiyatdagi
xukmron sinflarning manfaati bilan belgilanadi. Xozirgi zamon qiyosiy
pedagogikasi xilma- xil jamiyatlari va markazlarining amaliy faoliyati xam
jamiyat tarakkietining ob`ektiv talablari. Xam xukmron sinflarning tashki va ichki
siesati tomonidan shart lanib kuyilgan. Xozirgi azmon ishlab chikarishi, fan-
tezxnika, ishchilar sinfi va ilgor kuchlarning maktabni demokratlashtirish uchun
kurashi qiyosiy pedagogika oldiga ushbu vaziflaarni kuyadi, xalqlar madaniy
xamkorligini kenshgaytirish va uz milliy maorif sistemalarani takomillashtirish
imkoniyatlaridan foydalanish, uz mamlakatida xalq maorifini planlantirish va
oldindant belgilashni takomillashtirish maksadida xozirgi dunedagi pedagogik
xodislaarni urganish va ularning rivojlanish tendensiyalarini aniklash. Yevropa
qiyosiy pedagogika jamiyatning prezidenti Br. Xolms qiyosiy pedagogikaning xozirgi
davrdagi vazifasini kuyidagicha ifodalaydi : xukumatlarga tanlangan maktab
siesatini moslashtirish va xaetiylashtirish yullarini belgilashdan maslaxat berish,
uzini oklamasligi mumkin bulgan karorlar kabul kilinmasligiga erdam berish, ya`ni
kuyilgan maksadlarga eng kulay vositalar bilan erishishda kumaklashish, kabul
kilingan karorlar natijalariga ta`siri kursatadishgan shart-sharoitlarni mumkin kadar
kuzda tutish. Tanlangan siesatning okibatlarini va siesatni amalga oshirish
yullarinning tugriligini oldindan kura bilish. SHuning uchun xukumatlar qiyosiy
pedagogika buyicha mutaxassislarga juda katta extiej sezadilar, deb
6
xisoblaydilar.Br. Xolms , qiyosiy pedagogika tadkikotlarining bu problema va
vazifalari 1977 yili iyunda Londonda bulib utgan qiyosiy pedagogika buyicha
Butunjaxon kongressida muxokama kilindi. Davlatlarning ichki va tashki siesati
qiyosiy pedagogikaga kuyidagi vaziflaarni yuklaydi : rivojlanaetgan mamlakatlarga
madaniyat va maorif sosxasida erdam berish, eshlarni ongini davlat idelogiyasi
ruxida shakllantirish, sosialistik mamlakatlar maktabi va pedagogikasini buzib
kursatish . Qiyosiy pedagogika mutaxassislari rivojlanaetgan mamlakatlarga
kursatilaetgan xilma- xil «erdamlarda» aktiv ishtirok etadilar. Ularning
«erdam»idan imperialistik doiralar tomonidan esh millisy davlatlar maorifiga ta`siri
kupaytirish maksadida foydalaniladi. Qiyosiy pedagogikasi vazifalari orasida
muxim urinlardan birini sosialistik mamlakatlar maktabi va pedagogikasining axvoli
xakida buzgunchi axborot berish va antikommunizm targiboti egallaydi. Qiyosiy
pedagogikaning sosialistik mamlakatlardagi pedagogika va ukitish amalietiga karshi
faoliyati sosialistik mamlakatlarning tarixi, siesati.e iktisodi va madaniyatini siesiy
tarbiya sistemasida urganishga doir tavsiyalar, topshiriklar, metodik kursatalmalar.
Ukuv-kurgazmali kullanmalar, adabiet ruyxati va boshka materiallarni ishlab
chikishda namoen bulmokda. CHet elda qiyosiy pedagogikaning tarakkieti va
sosialistik mamlakatlarda yangi maktab kurish borasida orttirilgank atta tajriba
aloxida e`tiborga savzovar. Sosialistik mamlakatlar maktabi va pedagogik
anazariyasining rivojlanish tajribalarini umumlashtirish, usib kelaetgan avlodga
ta`limtarbiya berishning eng muxim muammolarini birgalikda tadkik etish va
muxokama
kilishni
uyushtirish
sosialistik
mamlakatlar
xamdustligini
mustaxkamlashga, tarbiyalash va ta`lim berish
nazariyasi
va amalietini
takomillashtirishga
,
imperilazining
pedagogik
frontdagi
mafkuraviy
kuporuvchiligiga karshi kurashishga, eshlarda e`tikodni, goyaviy metinlikni,
dushmon ideologiyaga, xar kanday kurinishga nisbatan murosasizlikni
shaklllantirishga erdam beradi. Qiyosiy Qiyosiy pedagogika vazifalari1977 y.
Londonda bo‘lib o‘tgan qiyosiy pedagogika bo‘yicha Butun jaxon kongressida
muhokama qilindi. Qiyosiy pedagogika vazifalari quyidagilardan iborat deb
belgilandi.
1.Hozirgi zamonda ta’lim-tarbiya nazariyasi va amaliyotiga ta’sir etuvchi
omillarni o‘rganish va ularning turli mamlakatlar maktabi va pedagogika ta’siri
natijalarini qiyoslab taxlil qilib berish;
2.Turli mamlakatlardagi maorif taraqqiyotining eng aktual va umumiy
muammolari va tendensiyalarini aniqlash.
3.Chet el mamlakatlarining ijobiy tajribasini umumlashtirish, o‘rganish va
qiyosiy pedagogika va boshqayondosh fanlarda qo‘llanadigan tadqiqot metodlaridan
foydalanadi.
1.Tavsiflash metodi turli mamlakatlardagi pedagogik xodisalarning tashqi
belgilarini tavsiflashda qo‘llanadi. Shu asosda keyin taqqoslash va tahlil qilish amalga
oshiriladi.
2.Statistik metod maoriftizimiga va pedagogik xodisalarga oid raqamlar va
ma’lumotlarni tahlil qilish va baholashni ko‘zda tutadi.
S.Tarixiy metod pedagogik xodisalariing genezisin I taqqozlashni bildiradi.
7
4.Sosiologik metod maorif sistemalarining ijtimoiy xarakterini baholashda
qo‘llanadi.
5.Analitik metodlarga analiz, sintez, mavxumlashtirish, induksiya, deduksiya
kabi mantiqiy metodlar kiradi.
Xozirgi kunga qadar bir qator mamlakatlardan (Belgiya, Angliya, YAponiya,
SHvetsiya, AKSH va boshqalar) qiyosiy pedagogika o‘quv predmeti sifatida ilmiy
xodimlar pedagog o‘qituvchilari bo‘lg‘uzi o‘qituvchilarni chet elda ishlashga
tayyorlashning
z
arur qismi sifatida o‘qitiladi.
Bugungi kunda mamlakatimizda qiyosiy pedagogika o‘quvpredmeti sifatida
o‘qitila boshlagan ekan bu borada chet el tajribasini chuqur o‘rganish lozim.
Boshqacha aytganda qiyosiy pedagogikani shakllantirib olish uchun qiyosiy
pedagogika tadqiqotlar o‘tkazish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |