|
МАҲАЛЛА ВА МАВЗЕЛАР
Чиғатой маҳалласи. Соғбон, Қўшчи, Сақичман, Каллахона маҳаллалари билан чегарадош бўлган. Чиғатой дарвозасини қўриқлаш, шу дарвоза яқинида яшайдиган Чиғатой аҳолисига топширилган. Дарвоза, кўча ва маҳалла номлари Чиғатой деб атала бошланган.
Чиғатой улуси Чингизхон томонидан иккинчи ўғли Чиғатой ва унинг авлодларига мерос қилиб берилган вилоятларининг умумий (1224 йилдан) ҳудуди Мовароуннаҳр, Еттисув ва Қашқардан иборат бўлган. 1242 йилда Чиғатой вафот этгач, Мунке билан Ботухон Чиғатой улусини мулк сифатида тугатишга қарор қилганлар. XIII асрнинг 60-йилларида Чиғатойнинг набираси Олғу чиғатойлар ҳокимиятини тиклаган ва бу ҳокимият Темурийлар ҳукмронлиги давригача давом этган.
Чиғатой ва Чингизхон сўзларидан ҳадиксираган шаҳар маъмурияти ўтган асрнинг 80-йилларида бу кўчани Фаробий номи билан ўзгартирдилар. Аслида, Чингизхоннинг Чиғатой исмли ўғли ХIII асрда яшаган, туркий Чиғатой қабиласи ундан анча олдин мавжуд бўлган. Чиғатой тили, Чиғатой адабиёти атамалари ўша қабила номига мансуб.
«Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2003 йил 21 февраль сонида Бегали Қосимов томонидан ёзилган Алишер Навоий ҳақидаги мақоласида ёзилишига кўра XVII асрда Навоийнинг «Сабъайи сайёр» асаридаги «Баҳром ва Дилором» саргузашти грузин тилида «Барам Гуриани» (Катта Баҳромнома) яратилади. Шу муносабат билан асар муаллифи машҳур грузин шоири Нодар Цициашвили -“Навоий бу қиссани («Сабъайи сайёрни») чиғатой тилида ёзган. Ким шоирликда бирор кишини у зот билан тенглаштира олади?”- деб ёзади.
Сағбон маҳалласи Кўкча даҳасининг қадимий маҳаллаларидан бири. Эскижўва, Қўшчи, Ачавот маҳаллалари ва Чорсу бозорлари билан чегарадош бўлган. Маҳалланинг асосий кўчаси ва маҳалла зиммасидаги дарвоза ҳам Сағбон номи билан юритилган. Маҳалланинг асл номи Суқбон (арабчада суқ – бозор, бон – қоровул) бўлган. Чунки дашти Қипчоқдан ҳайдаб келинган отарлар, қорамол ва йилқиларни қўриқлаган ва бозорда жаллоблик билан шуғулланган кимсалар шу маҳаллада яшашган. Маҳалланинг бозорга туташ томонида карвонсаройлар, ҳаммом, Москва катта мануфактурасининг савдо дўконлари, Россия тўқимачилик фабрикасининг эгаси Савва Морозовга қарашли банк (2005 йилгача Ўзбекистон табиат музейи биноси) ва савдогар Шамси Асадулла ўғлига қарашли икки қаватли идора биноси(1911 йилда қурилган) сақланиб қолган.
1847 йилги Қўқон хонининг ноиби Азиз парвоначи зулмига қарши кўтарилган қўзғолон шу маҳалладан бошланган. Шойи тўқиш устахонасининг эгаси Муҳаммад Юсуф хожи қўзғолонга раҳбарлик қилган. Абдулла Қодирийнинг ўғли Ҳабибулла Қодирий билан Абулқосим мадрасаси биносида бўлиб ўтган бир суҳбатда, у «...отам ўзининг "Ўтган кунлар" романидаги Юсуфбек ҳожи мана шу Муҳаммад Юсуф ҳожи тимсолида яратилганлигини айтиб ўтган эди», - дея эслаган эди.
Сағбон атамасининг юқоридаги талқини шаҳар топонимик комиссиясининг 1970 йил 22 апрель йиғилишида маъқулланган. Аммо, айрим қадимшунослар бу атамани ўзгача талқин қилганлар. Жумладан:
1- талқин. Сағбон аслида сакбон бўлиб, итбоқар демакдир (сак – ит, бон – боқувчи). Баъзилар ўтмишда Тошкентнинг шимолий чеккасида, яъни Хастимомда мол бозори бўлган, ана шу теварак-атрофда чорва маҳсулотларини ишлайдиган бир қанча ҳунармандчилик (кўнчилик ва бошқалар) корхоналари вужудга келган. Шу билан бирга, мол олиб сотадиган жаллобларга хизмат қиладиган итбоқарлар ҳам бўлган. Кўча номи ана шундан келиб чиққан дейдилар.
2- талқин. Аслида бу ном қадимги оташпарастлик эътиқоди билан боғлиқдир. Оташпарастлар дунёда 4 нарсани: ер, олов, сув ва ҳавони муқаддас деб билганлар. Шунинг учун ҳам ўлган кишиларни ерга кўмишмаган. Чунки, мурда чириб, ерни ифлос қилади, деб ҳисоблаганлар. Шунинг учун, улар ўликни қуш-қузгунлар еб кетсин деб, узоқроқ жойга олиб бориб ташлаганлар, шаҳар ичида эса махсус жойларда ит боқиб, ўликни ана шу итларга едирганлар. Мурда суякларини эса махсус сопол идиш "оссуарий" (остадон)га солиб кўмишган. Сағбон маҳалласида ана шу мақсадда ит боқишган.
Қадимшуносларнинг бу борадаги талқинлари билан кўшилиш қийин. Маълумки, эрамизнинг 713 йилида Араб халифалиги босқини туфайли Мадинат аш-Шош вайрон бўлади. Йиллар давомида вайрон бўлган шаҳар қайта тиклана олмайди. IX асрда Араб халифалиги томонидан янги шаҳарни тиклаш мақсадида 2 миллион дирҳам ажратилади. Натижада, Бўзсув суғориш системаси асосида ҳозирги Эскижўва ҳудудида Бинкат ва Тошкент номлари билан янги шаҳар вужудга келади. Бу янги шаҳарга асосан ислом динини қабул килган мусулмонлар кўчиб кела бошлайдилар. Сағбон маҳалласининг шаклланиши ҳам шу даврларга тўғри келади.
Тошкент ва ундан шимолроқдаги юртларда Имом даражасига ета олган бирдан-бир зот бу – Абу Бакр Муҳаммад Қаффол Шоший саналарди. Ул зот 976 йилда вафот этгач, Мозорхон маҳалласидаги қабристонга дафн этилади. Мақбара қурилиб, бу ҳудуд Хастимом номи билан муқаддас зиёратгоҳга айланади. Ўтган асрнинг эллигинчи йилларида бу ерда кийим-кечак бозори бўлган, аммо молбозори бўлганлиги бирон-бир ҳужжатда учрамайди. Инсон суякларини оссуарийга солиб қўйиш одат бўлган даврларда бу жойлар бўз ерлар эди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
