Ashtarxonivlar davlatining tashkil topishi

25-bilet

1. 
   Amir Temurnine Movarounnahmi egallasln.
   

14-asr o'nalarida barlos beki o'g'li Temur Tarag'ay buyuk siyosiy arbob sifatida tarix salinasida namoyon bo'ladi Nufuzli turk amiri Qazag'on nabirasi — Samarqand hukmdori Xusayn bilan ittifoqchilikda Temur Movarounnalimi birlashtirish va uni mo'g'il bosqinidan ozod qilish uchun kurash boshlaydi. Biroq ko'p o'tmay ular o'ltasidagi munosabatlar keskinlashadi. 1370 yili Amir Tennu' Xusayn qo'shinini tor-mor qilgach, Movaroiuinalir amiri deb e'lon qilinadi. 1372—1388 yillar davomida Amir Temur Xorazmga besh mana yurish qiladi va uning o' ziga to'la tobe bo'lishiga erishadi. Shundan so'ng u Е1011, Iroq, Kavkaz, Suriya, turkiyaga harbiy yurislilami boslilaydi. Natljada ulkan imperiya barpo etiladi. Biroq Temur davlati qudratiga Juclii ulusi tarkibidagi Oltin o'rda va Oq o'rda doimo ralina solib turadi. 1379 yili Amir Temur To'xtamishning Oq O'rda taxtiga ko'tarilishiga yordam beradi. Biroq Mamay ustidan qozonilgan g'alabadan so'ng, To'xtamish Oltin o'rdadagi oliy liokimiyatni egallab Oladi va Temur tasairufidagi yerlarga hamla qila boshlaydi. Bimga javoban Amir Temur To'xtamishni 1391 yili Qunduzchi va 1395 yili Shimoliy Kavkazdagi Terek daiyosi vodisida qaqshatqich mag'lubiyatga ucliratadi Natijada To'xtamish kuchlari slnmchalar zaiflashdiki, Temur uchun Volgabo'yiga, Oltin o'rda poytaxti — Saroy Berkka to'g'ridan-to'g'ri yo'l ochiladi. Shahar ishg'ol etiladi.
1398 1399 yillarda mashhur hind yurislii amalga oshirilib, u yuitdan katta o'lja olib kelinadi.
1400 yili Amir Temur tiuk sultoni Boyazid I va misr sultoni Farajga qarshi urush boshlaydi 1402 yili Anqara yaqinida usmon sultoni usil-kesil tor-mor qilinadi va bu hoi Istanbulni usmonli turklar tomonidan istilo etilishini 50 yilga kecliiktiiadi. 1404 yil boshida Teimu o'zining 200 ming laslikarlik qo'sliini bilan Xitoyga yurishga hozirlik ko'radi. Biroq 1405 yilning 18 fevralida Temurning O'trorda vafot etishi tufayli bu yurish amalga oshmay qoldi. Amir Temur hukmronligi davrida ulkan imperiyaning markazi bo'lgan Movarouiuialirda iqtisod, savdo va madaniyat yuksak darajada ravnaq etdi. Teimuiylar uyg'onishi davri bo'lmisli 14-15-asmi Markaziy Osiyo tarixidagi „oltin asr”, deb ataladi. Bu asr jaxonga mashhur olimlar, buyuk shoirlar va rassomlami tuhfa etdi. Isfaxoniy O' zining „Buxorolik mehmon kitobida”
Samarqandda paxtachilikning rivojlanishi hamda paxta tolasi va shoyi matolarining ishlab cliiqarilishi haqida bayon etgan. Teimu dunyo savdogarlar tufayli obod bo'ladi, deb liisoblagan va binobarin yangi yo'llar, savdo inshootlarini bunyod etish uchun katta mablag'lar sarf etgan Aynan Temur zamonida Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlari, Yevropaning olis yuitlari Ispaniya, Fransiya va Angliya bilan iqtisodiy va siyosiy munosabatlar kengaygan

2. 
   Ma ’buda Artemida ibodatxonasi haqida ma 'lumot bering
   

Ma'buda Artemida sharafiga Efes shaluida (bu shahar hozir Turkiya davlati hududidajoylashgan) ko'rganlami 101 qoldiradigan ibodatxona qurilgan. Afsonalarga ko'ra,- Aitemida Zevsning qizi bo'lgan. U hosildorlik, ov va Oy ma'budasi edi. Ayni paytda hayvonlar homiysi, Ma'buda Artemida sliuningdek, ayollar madadkori ham ibodatxonasi. hi sobl angan. Artemida ibodatxonasiuing tomini qoyatoslilardan ishlangan 18 metrli ustunlar suyab turgan. Ibodatxona ichiga yunon rassomlarining ajoyib asarlari joylashtirilgan. Mil.av. 365-yilda Gerostrat ismli shaxs shuhrat qozonish maqsadida ibodatxonaga o't qo'yib, uni yoqib yuboradi.

3. 
   Mlrzo Ulug 'bek havoti va faolivati.w?//
   

Muhammad Tarag'ay Ulug'bek (1394 yil 22 malt, Sultoniya shahri, Eron Ozarbayjoni - 1449 yil 27 oktyabr, Samarqand) o'zbek xalqi tarixida buyuk astronom va matematik, davlat arbobi sifatida iz qoldirgan. Shohruxning O' g'li, Amir Temurning nabirasidir Sohibqironning ”besh yillik
39 yurish”ida (1392-96) Iroqdagi Mordin qal’asini qamal qilish chog'ida tug'ilgan. Sharafuddin Ali Yazdiy ’’Zafamoma” asarida yozishicha, Amir Temur huzuriga Chopar kelib Ulug'bekning tug'ilgani va munajjimlar bu nevara kelajakda ham olim, ham hukmdor bo'lishini bashorat qilganlari xuslrxabarini yetkazadi. Sohibqiron xursandligidan Mordin qal’asi qamalini to'xtatib, uning xalqiga yuklangan to'lovni bekor qiladi. Uning O' z nabirasiga Muhammad Tarag'ay va Ulug'bek deb ism qo'yganini ham munajjimlaming yuqoridagi bashorati bilan bog'lash mumkin. Amir Terniu' Ulug'bek tarbiyasiga aloliida e'tibor bergan va uni davlat aliamiyatiga molik tadbirlarda qatnaslitirgan. Klavixoning qayd etishicha, Ulug'bek bobosining xorijiy elchilami qabul qilish marosimlarida ishtirok etgan. 1404 yil Konigilda o'tkazilgan tantanalardaAmir Temur oltita nabirasining (jiunladan, Ulug'bekning) nikoli to'ylarini o'tkazgan. To'yda Sohibqiron Ulug'bekka Toslikent, Sayram, Yangi (hoz. Taroz), Ashpara va Mo'g'ulistoimi to Xitoy hududigacha suyurg'ol qilib bergan. Amir Temur O'trorda vafot etgan chog'da Ulug'bek ham o'sha yerda bo'lgan. Temuriylar o'nasida toju taxt uchun kurash boshlangan. O'trordan qaytgan Shohrux farzandlan - Ulug'bek va Ibrohhn Sultonni amirlar poytaxt Samarqandga kuitmaydilar, ular Buxorodan panoh topishgan. Samarqand taxtini Xalil Sulton egallagan. Xurosonni boshqarib turgan Shohrux Ulug'bekka dastlab Andxo'y bilan Sliibirg'onni, keyinchalik Xurosonning Tus, Xabushon, Kalot, Bovard, Naso, Yozir, Sabzavor va Nishopurdan iborat qismini boshqarishni topshirgan. 1410 yil Sliohnix Movarouimahrni O' z tasairufiga kiritgach, uni idora etishni Turkiston viloyati bilan birga Ulug'bekka topshirib, Sohibqiron vasiyatini qayta tiklagan. Ulug'bek yosh (15 yosh) bo'lgani sababli amir Shohmalik unga homiy etib belgilangan. Lekin Sholimalikning raqibi

• 
  O'trordagi Shayx Nuriddin va Muhammad Jahongirning Hisordagi voliylari 1410- yil baliorida Ulug'bek va Sholunalikka qarslii chiqqanlar. Shu yilning yozida Shohrux ishtirokida bo' Igan jangda Shohmalik va Ulug'bek g' alaba qilganlar. 1411 yil sentabrda Shohrux Samarqandga kelib, Shohmalikni o'zi bilan Hirotga Olib ketgan va keyinchalik Xorazmga liokim qilib yuborgan (1413). Shu vaqtdan boshlab Ulug'bek Movarouimalimi mustaqil idora etishga kirisligan. Sholimx Movarounnahrda boshqa temuriy shalizodalarga ham mulk ajratgan edi. Chunonchi, Hisori Shodmonni Muhammad Sultorming o'g'li Muhammad Jahongir mirzoga, O'zgand viloyatini Umarshayming o' g'li Amirak Ahmadga suyurg'ol qilgan edi. Biroq ular Ulug'bekka lobe edilar. 1414-15 yil ular o'ltasida ixtilof chiqib, Ulug'bek Amirak Ahmad ustiga qo'shin tongan va uni yenggan. Sholimx Amirak Alunadni Xurosonga chaqirtirib Olgan; Qashg' ar ham to 1428 yilgacha Ulug'bekka tegishli bo'lgan. Ulug'bek o'z hukmronligi davomida 2 maria yirik harbiy yurish qilgan. Birincliisida 1425 yil Mo'g'uliston xoni Shermuliammad o'g'lon (1421-1425) o'zini mustaqil xon deb e'lon qilganda, Ulug'bek unga qarshi yurish qilib zafar qozongan. Ulug'bekning 2-yurislii Sig'noq sliahri tomon bo'lgan. Sirdaryoning quyi havzasi Ulug'bek tasarmfida edi Ulug'bek 1427 yil Sig' noq yaqinida uning mulkiga tahdid qilgan Baroq о 'g 'Ion bilan to' qnashgan va mag'lubiyatga uchragan. Dushman Ulug'bekni ta'qib qilib, Samarqand oslonalarigacha kelgan, Movaroumialir xavf ostida qolganligi tufayli Sholimx Xurosondan katta lashkar tortib kelib xavlhi banaraf etadi.
  

26-BILET
1. Franklar imperivasinine tashkil topishi.
Buyuk ко' cliishlar boshlanishiga qadar german qabilalariga mansub franklar Reyn daryosi quyi oqimidagi liududlarda yashaganlar. Franklar gotlar va langobardlar kabi hayvon terisidan emas , matidan kiyim- bosh kiyishgan va soch-soqollarini Olib yurishgan. Ularda faqat qirol oilasiga mansub kishilar uzun sochda yurishgan.Franklar - Quyi va O'rta Reyn bo'ylarida milodiy 3asrda yashagan qabilalar ittifoqiga birlashgan german qabilalari gurulii (xamavlar, brukterlar, usibetlar, tenkterlar, sugambrlar va boshqalar). Adabiyotlarda 2 gmnhga bo'lingan. Iguruh (g' arbiy F.)ning negizini sali (dengiz bo'yi; keltcha sal — dengiz) F. i taslikil etgan. Ular dastlab Eysel daryosi bo'ylarida, 4-asr o'rtalarida esa Reyn daiyosi sohillarida yashaganlar. 2guruh (sohil F.) Reyn daryosining yuqori qismi bo'ylab Mayngacha bo'lgan hududda yashagan. Sali F.i 4 a. o'rtasida rimliklar tomonidan tormor etilgan, biroq federatlar huquqida Toksandriyada krldirilgan; 451 yil gunnlarga qarshi Katolaun jangit qatnashganlar. 5-asr bosliida sali F.i Galliyaim Sommagacha egallaganlar. Frank davlati (5-asr oxhi — 9-asr o'rtalari) tashkil topgan Maas va
Luara daryolari oralig'ida yashagaii F. keyinchalik mahalliy aholi bilan singib ketib, shim, fransuz, sliuningdek, vallon elatlari tarkibiga, Luaraningjan. rog'ida yashovchi F. esa, jan. fransuz (provansal) elati tarkibiga kirgan. Reyn daryosining quyi havzasida yashovchi F. gollandlar va flamandlaming etnogenezida katta rol o'ynagan. Reyn daiyosining o'rta oqimi bo'ylab va Maas daiyosi havzasida yashovchi F .da o'ziga xos etnik xususiyatlar saklanib qolgan. FRANKONIYA (Franken) Gennaniyadagi tarixiy viloyat. Ilk o'rta asrlarda franklar istiqomat qilgan liudud, 9-asr oxiri 939 yilda Gennaniya qirolligining qabilaviy gersoghklaridan biri, keyinchalik bir necha feodal mulklarga parclialanib ketgan. F. nomi faqat Sharqiy F. (Mayn daryosi xavzasi) uchun saklanib krlgan. Uning katta qismi 1803 yilda Bavariya tarkibiga kiritilgan.

2. 
   Shere 'ozixon madrasasi.
   

Sherg' ozixon madrasasi XVIII asming birinchi yanni. Bu madrasa Xorazmdagi o'quv muassasalari orasida eng ko'hnasidir. Uni Xiva xoni Sherg'ozixon 1719 yili Mashliadga muvaffaqiyatli safar qilgandan so'ng ana shu g'olibona safar sharafiga qurdirgan. Madrasa binosi bizning davrimizgacha asl holicha to'la yetib kehnagan. Yillar mobaynida nurab, yaroqsiz holga kelib qolgan. Mazkiu' madiasa o'z davrida yirik bilim o'chog'i bo'lib, unda ko'plab tolibi ilinlar talisil olganlar. Jumladan, turkman xalqining mutasavvif shoiri Maxtumquli ham mana shu bilim dargohida ta'lim Olgan.

3. 
   Nikolav Konemiknine havoti va faolivati.
   

Nikolay Kopemik (1473- 1543) o'z davri uchun har tomonlama chuqur bilim oldi. Krakov (Polsha) va Italiya universitetlarida o'qidi. Tasviriy san'at, matematika, falsafa, huquqshunoslik va tibbiyot kabi fanlami o'rgandi. Maxsus moslamalar yorda-mida 30 yil davomida osmon jismlarini kuzatdi. N. Kopemik o'z tadqiqotlariga suyanib, ming yillardan beri davom etib kelayotgan Yeming harakatsizligi haqidagi ta'limotdan voz keclidi. Yeming Quyosli va o'z o'qi atrofida aylanishini isbotlab berdi. Bu xulosa O' sha davi^- fanidagi haqiqiy buyuk kashfiyot edi. Ayni paytda u cherkov aqidalariga mutlaqo zid xulosa ham edi.U O' z xulosalarini 1543 -yilda Chop etilgan «Osmon jismlarining aylanishi haqida» nomli kitobida bayon etdi. N. Kopemikning xulosalari cherkovni g'azablantirdi. Kitob Chop etilgan davrda u o'lim to'shagida yotardi. Faqat o'limgina uni inkvizitsiyadan asrab qoldi. Keyinchalik, cherkov Kopemik ta'limotini rasman taqiqladi
27-BILET

1. 
   Islom dini va arablar birlashuvi.
   

Islom (arabcha — bo'ysunish, itoat etish, O' zini Alloh irodasiga topshirish) tarqalgan ucli dindan (buddizm va xristianlik bilan bir qatorda) biri. Islom diniga e'tiqod qiluvchilar arabcha „muslim” („sadoqatli”* ko'phgi „muslimun”) deb ataladi. „Muslim",
,muslimun” so' zining boshqa xalqlar orasida o'zgacha talaffuz etish (masalan, forslarda — musalmon, o'zbeklarda musulmon, qirg'iz va qozoqlarda musulmon, Ukraina va Rossiyada basurman) natijasida bu dinga e'tiqod qiluvchilar turli noni bilan ataladi. Lekin bulaming ichida hozir musulmon iborasi keng tarqalgan
Jahonda qariyb 1,2 milliard kislii Islomga e'tiqod qiladi. Musulmonlaming 2/3 qismidan ko'prog'i Osiyoda yashaydi va bu qit’a aholisining 20 % idan ortiqrog'ini tashkil etadi. Qariyb 30 % musulmonlar Afrikaga to' g'ri keladi (qit’a aholisining deyarli yanni). Dunyoda musulmon jamoalari mavjud bo'lgan 120 dan ortiq mamlakatdan 40 dan ziyodida musulmonlar aholining ko'pchiligini tashkil qiladi — Sliimoliy Afrika, G'arbiy Osiyoning barcha mamlakatlarida (Kipr, Livan, Isroil mustasno), Senegal, Gambiya, Niger, Somali, Afg'oniston, Pokiston, Bangladesh, hidoneziya va boshqa ba' zi mamlakatlarda aholining 80 % dan ortig'i musulmonlardir; bir qancha mamlakatlarda musulmonlar aholining yarmidan 80 % igaclia taslikil qiladi (Gvineya, Mali, Livan, Chad, Sudan). Malayziya va Nigeriyada qariyb yanni, ba'zi bir mamlakatlar (GvineyaBisau, Kamemn, Burkina-faso, Syerra-Leone va boshqa)da musulmonlar ozcliilikni taslikil qilsa ham, ta ¹ sir doirasi kuchli. Musulmonlaming soni jihatdan eng yirik davlatlar — Indoneziya, Hindiston, Pokiston va Bangladesh; musulmonlaming anchasi Markaziy Osiyo mamlakatlari, Xitoy, Tailand, Efiopiya, Tanzaniya, Kiprda, Yevropaning ayrim mamlakatlari (Bosniya va Gersegovina, Albaniya, Buyuk Britaniya, GFR, Fransiya va boshqa), Sliimoliy va Janubiy Amerika qit’asi mamlakatlari (AQSH, Kanada, Argentina, Braziliya, Gayana, Surinam, Trinidad va Tobago)da, Avsti aliyada, Fiji orollarida yashaydi.
Islom 7-asrda Hijoz (G'arbiy Arabiston)da paydo bo'ldi. Uning asoschisi Muliammad(s.a.v) sanaladi. Islom dinining paydo bo'lishi xususida Islom manbalariga asoslangan diniy an'anada u iloliiy hodisa, insonlarni to'g'ri yo'lga solish uchun Alloh tomonidan yuborilgan oxirgi ta'limot deb uqtiriladi. Islom talqinida dastlab yahudiy va xristianlar ham aynan musuhnonlar e'tiqod qilgan xudoga ishonganlar. Shu xudo, ya'ni Alloh odamlarga payg'ambar-elcliilar yuborgan. Ammo insonlar payg'ambarlar ta'limotini buzganlar. Shuning uchun Alloh hisonlarga oxirgi rasul etib Muhammad(s.a.v)ni tanladi, unga o'zining kalomi — Qur'on nozil qildi.
Muhammad(s.a.v) oldin O' z hamsliaharlarini, so'ng barclia arablami ko'plab qabila xudolariga sig'inishdan voz kecliish va yagona xudo — Allohga e'tiqod qilish, solih liayot kechirish, u dimyoda jannatga tushish uchun bu dimyoda ezgu ishlar qilishga da'vat etdi. Qur'onga ko'ra, arablar va yahudiylarning umumiy bobokaloni Ibrohim (a.s) Allohga birinchi bo'lib imon keltirgan. Demak, Islom batamom yangi e'tiqod emas, balki Ibrohim (a.s) ga nozil bo'lgan dinidir.
Muhammad(s.a.v)ga, 40 yosliida(milodiy 610-yil) vahiy (iloliiy ko'rsatma) kelislmi boshladi. Ammo, bir necha nufuzli yaqin qarindoshlarini hisobga olmaganda, Makkaning ko'pcliilik aholisi, ayniqsa, quraysh qabilasining zodagonlari uning targ'ibotlariga ochiqdan-ochiq qarslii cliiqdilar. Muhammad(s.a.v)ni yolg'oncliiga chiqarib judda katta zulm ko'rsatildi. Dastlab bir guruh musuhnonlar Habashistonga hijrat qilislidi, Yasribdagi banu Avs va banu Xazraj qabilalarining vakillari 622-yimda musulmon jamoasini o'ziga qabul qilish, Muhammad(s.a.v)ni payg'ambai' va Allolmi yagona deb tan olislidi. Hijrat nomini Olgan bu voqea Islom tarixida burilish yasadi. Ko'chib o'tgan kishilar muxojirlar (ko'chib kelganlar), Madinada Islomni qabul qilganlar ansorlar (tarafdorlar) deb ataldilar. Madina va Makka o'rtasida boshlangan kurash 8 Yil davom etdi (qarang Badr jangi, Uxud jangi, Xandaqjangi va boshqa). 628-yilda Makka zodagonlari Muhammad(s.a.v) bilan kelishishga majbur bo'ldilar (qarang Hudaybiya sullii). 630yilda musuhnonlar qo'shini liech qanday qarshiliksiz Makkaga kirib bordi. Makka aholisi yoppasiga Islom dinini qabul qildi va Muhammadm Allohning elcliisi (rasuli) deb e'tirof etdi. Ana shundan boslilab Makka Islom dini markaziga, Ka'ba musulmonlarning muqaddas ziyoratgohiga aylangan. Muhammad(s.a.v) vafot etgan 632-yilda Arabiston yarim oroli to'la birlashtirilgan, uning aksariyat aholisi Islom dinhii qabul qilgan edi. Arabistonning siyosiy, iqtisodiy, etnik va madaniy jihatlardan birlashishida Islom dini tnuhim omil bo'lib xizmat qildi.

2. 
   Sitorai Mohi Xosa haqida ma ’lumot berine.
   

Tarixiy obida Buxoroning mang'it sulolasiga mansub amirlari Amir Nasmllo (1826-1860), Amir Muzaffar (1860-1885), Amir Abdulahad (1885-1910), Amir Olimxon (1910-1920)lar tomonidan qurilgan. Amir Abdulahad davrida me'moriy inshootning katta qismi bunyod etildi. Sitorai Mohi Xosaning qurilishi XIX asming o'rtalarida boshlangan va 1914-yilda qurib bitkazilgan. U Buxoro sliahri markazidan 2,5 km janubda, Buxoro tumani bilan chegaradosli liududidajoylasligan. Sitorai Mohi Xosaning qmilishi yangi tarix davriga, Buxoro amirligi Rossiya imperiyasining protektoratligi davriga to'g'ri keladi. Me'moriy inshootning qurilisliida bir qator ashyolar ishlatilgan: g'isht (xom va pishgan), faner, yog'ocli ayniqsa tut va yong'oq daraxti, mannar, oyna, tunuka, tosh, cho'yan, temir va boshqalar. Uning dastlabki imoratlari Amir Nasrullo hukmronligi davri (1826-1860-yillar) qurilgan. Biroq bu yerda saroy va hushmanzara bog' barpo etisli Amir Abdulahadxon hukmronligi daviida (1885-1910-yillar) boshlangan. Amir Olimxon hukmronligi davrida (1910-1920-yillar) yangi saroy tiklangan va shu davrdan boshlab saroy kompleksi yangi va eski saroyga ajratilgan. Eski saroy uch liovlidan va ко' pgina xonalardan iborat ansambldir. Bu yerdagi eng eski xona Amir Muzaffarxon mehmonxonasi (1860-1885-yillar) keng va baland zal, ikki tomonidagi boloxonali ayvonlar, yevropacha eshik va derazalar bilan ajralib turadi.
Mehmonxonaning devoriy rasmlari va ranglarida motivlar uyg'uiilashtirilgan. Uch qismga bo'lingan kvadrat xonani taslikil etiivclii Abdulahadxon zali boshqacharoq ishlangan. Bir-biriga ro'parajoylashtirilgan va bir xilda bezatilgan ikkita zal o' nadagi baland supa orqali birlashtirilgan Supaning g'arb tomonida taxt o'matilgan. Abdulahadxon va Muzaffarxon zallarining badiiy bezaklarida ofxsliashlik tomonlari juda ko'p. Eski Sitorai Mohi Xosaning Sharq tomonida Amir Olimxon hukmionligi davrida qurilgan bosh qarorgoh alohida me'moriy ahamiyatga ega. Unga koshin va rangli sliisha bilan bezatilgan tantanavor peshtoq — muhtasham toqli daivoza orqali kiriladi. Bu kompleksni tiklaslidan avval Buxoroning eng yaxshi ustalari Rossiyaga ms me'morlarining tajribasini o' rganish uchun yuborilgan. Shundan keyin Xoja Hofiz rahbarligidagi buxorolik ustalar kuchi bilan hovlining janub tomonida ansamblning birinclii binosini tiklashga kirishgan. Qurilish rus injenerlarinig nazoratida bo'lgan. Bosh binoni baipo etish jarayonida Yevropa bilan Isfagan saroylari arxitekturasi va Buxoroning boy turar-joylari binolarining me'moriy yechimlaridan foydalanilgan. Bino chiroyli me'moriy yecliimga ega, biroq sintez ishi sohasida uncha tajribaga ega bo'hnagan ustalar uchun murakkab bo'lganligi sababli, binodagi tron zali antresol va arkalar bilan tig'izlashtirib yuborilgan. Ushbu binoga kiraverishda eshikning ikki tarafiga o'sha vaqtda hali unchalik tajribaga ega bo'hnagan nuratolikustalar tomonidan marmardan tayyorlangan sheming haykah o'matilgan. Biroq keyinchalik katta tajriba ega bo'lgan o'sha ustalar kompleksdagi hovuzning suv tusliislii uchun mo'ljallangan mamiar novalami kamko' stsiz tayyorlab berganlar. Hovlining ikkinchi tomoniga, bu bino bilan yonma-yon, unga tik qilib g'arb tomonda 1912-1914-yillarda katta badiiy ahamiyatga ega bo'lgan noyob Oq zal qurilgan Bu zal va uning dahlizi buxorolik ustalar tomonidan milliy uslubda ko'rkam ishlangan. Oq zal ganchkorlik va ganch o'ymakorligi san ' atining eng so'nggi yutuqlari asosida usta Shirin Murodov rahbarligida 25-30 ta qo'li gul ustalar tomonidan ikki yil davomida ajoyib qilib ishlangan. Bino ichi noyob me'moriy yechimga ega. Oq zahiing intererini bezatishda o'sha davrgaclia ma'lum bo'lgan eng yaxshi tajribalar O' z aksini topgan. Devor va shiftlarda paimo ko'rinishidagi oynalar ustida ishlangan ganchkorhk mahsuli kislii ко' zini qamaslitirib yuboradi. Ishlatilgan oynalar devor va shiftda bejirim bezaklar ostidagi fon vazifasini bajargan. Yangi saroy "P” shaklida bunyod etilgan. Saroy rejasida, bezak va jihozlarida Sharq va yeviopacha uslublar ma'lum darajada uyg'unlashgan. 1917-1918-yillarda zinali hovuz baipo etilgan, u ansambl me'morchiligida katta ahamiyat kasb etgan. 1917-1918-yillarda hovlining ucliinchi — shimol tomonida hovuz oldida yeviopacha uslubda ishlangan peshayvonli bino qurilgan. Demak, me'moriy kompleksni baipo yetishda aralash, milliy va yeviopacha usullardan foydalanilgan. Sitorai Molii Xosaga kiraveri shda tashqi hovli, uning j anubiy-g'arbiy tomonida kicliik hovlili xazinaxona, janubiy-sharqdagi qai ama-qarshi burchakda yozgi dam olish joyiga kiriladigan daivoza bor. Yozgi dam olish joyi bog'ning to'rida bo'lib, bino kichik hovli va hovuzchaga ega. Dam olish joyining atrofi baland imorat bilan o'ralgan bo'lgan. Bino assimetrik yechimda milliy tusda chiroyli islilab chiqilgan. Saroy Buxoro amiri Olimxonning yozgi qarorgohi bo'lgan. Amir bu yerdan yozgi dam olish maskani sifatida foydalangan Bundan tashqari Amir chet el elchilarini varus vakillarini shu yerda qabul qilgan. Me'moriy inslioot g'arb va Sharq me'morcliiligi asosida qurilgan. Oq zahiing qurilisliida yeviopacha qurilisli uslubi ustunlik qiladi. Bugungi kimda insliootning ta'mir talab qismlari qayta rekonstniksiya qilingan. hishootning kirish joyida xalq amaliy san'ati namunalaii bo'lgan buyumlar savdo astasi mavjud. Hovlida esa tovuslar, Oq zalda amirlik huzurida bo'lgan chet el elchilarining billin' vaza, qimmatbaho gilamlar, guldonlar kabi sovg'alaridan iborat. O' zbekiston hukumati tomonidan berilayotgan e'tiborga to'xtaladigan bo'lsak, 1997-yil Buxoro shahrining 2500 yilligi munosabati bilan Buxorodagi barcha me'moriy inshootlar qatorida Sitorai Mohi Xossa saroyi ham qayta ta'mirdan chiqdi. YUNESKO tashkilotining Butun Jahon yodgorliklari ro'yxatiga kiritildi.

3. 
   Ahmad Donish hayoti va faoliyati.
   

Yozuvchi, faylasuf, musawir, ma'rifatparvar Alunad Donish (1827-1897) Buxoro amiri Nasrulloning elchilari bilan 1857-yilda Moskva,Peterburg va boshqa Rossiya shaharlari bo'ylab sayohat qilgan. U «Buxorodan Peterburgga sayohat», «Buxoroi sharif mang'it amirlari muxtasar tarixi», «Navodir ul- vaqoe'» («Nodir voqealar») asarlarining muallifidir.Ahmad Donish 1865yilda amir Muzaffar taklifi ЬДап «Manozir ul-kavokib» («Sayyoralaming joylanishlari») nomli astronomiyaga oid kitob yozgan. U faqat Buxoro amirligi emas, balki O'lta Osiyoning boshqa xonliklarida ham eng ко' zga ko'ringan madaniyat arbobi sifatida ta-nilgan edi U 20 yil mobaynida Buxoro saroy kutubxonasida xattot va rassom bo'lib ishlagan. U astronomiya, tibbiyot, riyozat, me'morchilik Va musiqadan tashqari xattotlikni, rassomlik hamda rang berish san'atini ham o'rgangan edi. Alimad Donish ko'cliirgan, bezagan yoki rasm ishlagan qo'lyozmalar ichida -Shohi darvesh",,Ajoyib at-tabaqot” va boshqa asarlar buning dalilidir.
28-BILET
1. 00 ’qon xonligining tashkil topishi.
Norbo'tabiyning o'g'li Olimbek hukmronligi davrida Qo'qorming siyosiy mavqei yanada kucliaygan, harbiy islo-liot o'tkazilgan, Ohangaron voliasi, Toshkent, Chimkent va Sayram tobe etilgan, tashqi savdoga ham e'tibor kuchaytirilgan. 1805 yil davlat rasman Qo'qon xonligi deb e'lon qilinib, Olimbek ”xon" unvonmi Olgan. Olimxonning markazlashgan kuchli davlat tuzish borasida qilayotgan liarakatlari ayrini mansabparast zodagonlar guruhida norozilik kayfiyatlarini vujudga keltiradi. Natijada ular Olimxonning safardaligidan foydalanib 1810 yil Qo'qonda "Olimxon Toslikentda o'ldi", degan mish-mish tarqatishadi va lining ukasi Umarbekka toj kiygizadilar. Olimxon bundan xabar topib, Qo'qonga yo'l oladi, biroq u Oltiqush mavzeida otib o'ldirilgan
Umaixon davrida xonlik hokimiyatini mustalikamlash va kengaytirish choralari ko'rilgan. 1815 yil Buxoro xonligiga qarashli Tuikiston, 1817 yil esa O'ratepa bosib olingan. Sirdaryo bo'yida bir qancha harbiy istehkomlar barpo etilgan; sug'orish inshootlarini kengaytirish, kanallar qazish, masjid va madiasalar qurisliga e'tibor berilgan. Xususan, Qo'qon, Toshkent, Tiukiston, Chimkent, Sayram, avliyoota (liozirgi Jambul)da masjid va madiasalar qurilgan. Mozorlar tartibga solingan. Umaixon hukmronligi davrida Qo'qon xonligida fan, adabiyot, san 'at nisbatan yuksalgan. Bimda uning sevimli xotini — mashhur o'zbek shoirasi Nodirabegimning xizmati katta bo'lgan. Umarxonning o'zi ham "Amiriy" taxallusi bilan o' zbek va tojik tillarida g' azallar yozgan. Umaixon vafotidan so'ng lining 12 yoshli o'g'li Muhammad Alixon taxtga o'tirgan Xon yosh bo'lganligi uchun davlatni dastlabki davrda onasi Nodi-rabegim boshqargan.
Nodirabegim madaniyat va san'atni rivojlantirishga intilgan.
1826 yil Sharqiy Turkistonda xitoylarga qarslii bosh ko'targan musulmon aholiga yordam berish uchun qo'shin tor-tib borilgan. Natijada Xitoy huku-mati Sharqiy Tiukistoiuiing 6 ta shahri (Oqsuv, Qashqar, Yorkend, Xo'tan va bosliqalar) dan soliq olish huquqini Qo'qon xonligiga berishga majbur bo'lgan.
Muhammad Alixon xonlik hududini kengaytirishga intilib, Jan. Olay tog' etagidagi Qorategin, Dar-voz, Shug'non, Ro'shon, Vohon bekliklarini bo'ysimdirgan. Bu davrda xonlikda sug'orish ishlari ancha yo'lga qo'yilgan. Toslikent yaqinida Xonariq kanali qazilgan. Tashqi iqtisodiysavdo aloqalari ham ancha yaxshilangan. Buxoro amiri Nasrullo (qarang Nasmllaxon) bilan yuz bergan urushda (1840 yil) Muhammad Alixon yengilib, Xo'jandni amir Nasmlloga topshirishga va o'zini lining noibi deb tan olishga majbiu bo'lgan. Ammo Buxoro — Qo'qon mimosabatlari bundan keyin ham kes-kinlashgan. Natijada 1841 yil noyab. oyida Muhammad Alixon o'z ukasi Sulton Mahmud foydasiga taxtdan voz kechgan. Bu voqeadan xabar topgan amir Nasrullo Qo'qonga bostirib kelib, uni talon-toroj qiladi. U shu qirg'in-barot davomida Muhammad Alini, uning ukasi Sulton Mahmudxonni, onasi Nodirabeginuii va boshqa yuqori man-sabdorlami qatl ettiradi. Amir farmoni bilan Qo'qon xonligi Buxoro noibi tomo-nidan boshqarila boshlangan. Amir noibi Qo'qon xonligi aholisiga og'ir soliqlar ynklaydi. Natijada 1842 yil yozida qo'qonliklar qo' zg'olon ko'taradi, amir Nasmlloga sodiq kishilarning ko'pchiligini o'ldiradilar va Norbo'tabiyning ukasi Hojibekning o'gli Sheralini xon qilib ko'tarishadi. Bimi eshitgan Buxoro amiri Qo'qonga qo'shin tortib o'z hukmionligini qayta o'matish uchirn uni qamal qiladi. Biroq qamalning qirqinclii kiuii Xiva xoni Olloqulixoiming Buxoro hududiga qilgan hujumi haqidagi xabami eshitib, orqaga qaytishga maj-bur bo'lgan. Natijada qo'ldan ketgan ko'pgina liududlar (Xo'jand, Toslikent) yana Qo'qon xonligi ixtiyorida qoladi.Sheralixonning (1842—45) taxtga o'tirisliida ko'makchi va xayrixoh bo'lgan qipclioqlardan Musulmonqul mingboslii qilib tayinlangan. Musulmonqul, asosan, harbiy ishlar bilan shug'ullangan va xon qo'shinlaiining tarkibini ko'proq qipchoq yigitlari bilan to'ldirgan. Musulmonqul o'z mavqeidan foydalanib, Sheralixonga o'z ta'sirini o'tkazishga intilgan. Ammo xon bimga yo'l qo'ymaslikka intiladi. Musulmonqul xondan norozi bo'lib, boshqalaming qo'li bilan suiqasd uyushtirishga harakat qilgan. 1845 yil O'shda xonning soliq siyosatiga qarshi qo'zg'o-lon boshlanadi. Musulmonqul qo'zg'o-louni bostirishga ketganida, uning sheriklari Olimxonning o'g'li murodbekni Qo'qonga taklif qilib taxtga o'tqazganlar. Sheralixon o'ldirilgan. Taxtni saqlab qolish uchun Murodxon o'zini Buxoro amirining noibi deb tan olishga majbur bo'lgan. Musulmon-qulni mingboshi lavozimida qolganligi haqida farmon chiqaradi va uning Qo'qonga qaytishini talab qiladi. Musulmonqul esa O' shdan Namanganga kelib qizini Sheralixonning o'g'li Xudoyorga turmushga beradi va u bilan Qo'qonga kelib, Murodxonni o'ldirib, yo'sh Xudoyomi xon deb e'lon qiladi (qarang Xudoyoixon). Musulmonqul xonning yoshligidan foydalanib xonlikni deyarli mustaqil ravishda o'zi boshqaradi, katta lavozimlar qipchoqlarga ulashib beriladi. Natijada Musuhnon-qulga qarslii xonlik hududida norozilik harakati kuchaydi va u mingboshilikdan bo'shatiladi. Musulmonqul o'z mavqeini tiklamoqclii bo'lib, ruslar bilan aloqa o'rnatishga intiladi va ruslaming vakili V.V.Velyaminov-Zemov bilan 1853 yil baliorida maxfiy uchrashadi. Musulmonqulning ms qo'mondoni vakili bilan uchrashgani va hokimiyatni o'z qo'liga olmoqchi bo'lganligidan xabar topgan o'zbek va qirg'iz zodagonlari (MuliammadNiyoz Qushbegi, muliammadRajab Qo'rboslii, Muhammad Yoqubbek qushbegi va boshqalar) qipclioqlardan qutulish yo'lini axtarib Xudoyorxonni o' Zlari tarafga og'dirib, 1853 yil qipclioqlar qirg'inini boslilab yuborisligan. Musulmonqul asirga olinib, qatl qilingan.
Biroq Qo'qon xonligida o'zaro taxt uchun kurashlar tinchimagan, yuqoridagi harbiy amaldorlar Xudoyorxonga qarshi fitna tayyorlaganlar, biroq u muvaffaqiyatsiz cliiqqan (qarang Yoqubbek). Qisqa vaqt ichida xonlar bir necha maria almashgan (1852—62 yillarda Sheralixonning o' g'li Mallaxon, 1862—63 yilda Sliolimu-rodxon, 1863 yil may-iyunda yana xudoyorxon,
1863 yil iyul — 1865 yillarda Mallaxonning o'g'li Sulton Sayidxon xon bo'lgan).
!2. Buvuk Xitov devori haqida ma 'lumot bering.
Sin Shixuandi o'z davlatini ко' chmanchi xunnlaming hujumlaridan himoya qilisli uchun Shimohy Xitoy bo'ylab qurilgan mudofaa devorini yanada mustahkamlashni buyurgan. Devomi qurish ishlari dastlab mil. awalgi IV asrda boshlangan. Bu devor tarixda Buyuk Xitoy devori deb atalgan. Uning balandligi 6-10 metr, qalinligi 5-8 metr, uzunligi esa qariyb 4000 kilometmi tashkil etadi U qadim zamonlarda dushman qo'shinlari uchun jiddiy to' Siq bo' lib xizmat qilgan. Otliq qo'shinlar undan oshib o' ta Olmas, qal’alarni hujum bilan zabl etislmi esa ko'chmanchilar liali uddalay olishmasdi. Podslio va amaldorlar devor qurilishida minglab dehqonlami majburan ishlatganlar.
3^ Imom Buxonvnmg havoti va faolivati.
Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (8 10—870) islom ta' limotiga oid yigirmadan ortiq asarlar yozdi Uning birgina "Al-jome' as-sahih” asariga 7275 hadis kiritilgan. 1998-yil oktabrda buyuk mutafakkir Imom al-Buxoriy tavalludining 1225 yilligi nishonlandi. Samarqand yaqinidagi Xartang qishlog'ida "Imom al-Buxoriy yodgorlik majmuyi” barpo etildi. 4 jildli "Al-jome' assahih” kitobi ilk bor o' zbek tilida nashr etilib, kitobxonlarga taqdim etildi.

29. 
    BILET
    

1. 
   Xiva xonligining tashkil topishi.
   

Temuriylar tasairufida bo'lgan Xorazm hududini Sliayboniyxon 1505 yilda bosib Olgan . Shayboniyxon vafoti (1510 yil) dan keyin Xorazm Eron safaviylari qo'l ostiga o'tdi. Ularga qarshi xalq qo'zg'oloni bo'lib, unga Vazir qal 'asi qozisi Umar va Baqirg'on qishlog'idan mulla Sayd Hisomiddin boshcliilik qildi. Ikki yil davom etgan kurashlar natijasida eroniylar mamlakatdan quvib chiqarilgan va xorazmliklar taklifi bilan 1511 yilda Vazir shalirini egallagan shayboniylardan Elbarsxon Xorazm hukmdori deb tan olingan.
1512 yilga kelib xonlik liokimiyati ko'chmanchi o'zbeklaming boshqa urug'i (shajarasi) rahbari Ilbarsxon qo'liga o'tadi. Shu vaqtdan boshlab Xiva xonligi yuzaga keladi, uning poytaxti turli yillarda Vazir, Qo'hna Urganch va Xiva shaharlari bo'lgan. Xonlik tarkibiga Xorazmdan tashqari Mang'isliloq, Balxan tog'lari, Dehiston, 0'zboy(Uzboy) va O'rta Xuroson hududlari kirgan. Elbarsxon (1511—16) bilan birga Dashti Qipclioqdan Xorazmga kelgan qabilalar o'troqlashganlar. Uning davrida xorazmliklar Turkmanistonning janubiy qi smi, Eron shimolidagi Saraxs, Orol va Mang'ishloqni egallashgan. Yangi yerlarni Elbarsxon o'g'illari va ukasi, qarindoslilariga bo'lib berislii natijasida mayda hokimliklar paydo bo'lgan. Elbarsxon vafotidan keyin uzluksiz o' zaro nizolar sababli xonlar tez-tez ahnashib turgan. 16-asrda Xiva xonligini Sulton Hojixon (1516), Husaynqulixon (1516), So'fiyonxon (1516—22), Bujaqaxon (1522— 26), Avaneshxon (1526 38),
Alixon (1538—47), Akatoyxon (1547 56), Yunusxon (1556 57), Do'stxon (1557 58), Hoji
Muhammadxon (1559—1602) lar boshqarganlar. Bu davrda xalq, Elbarsxon avlodlari o'ltasidagi o'zaro qirg'inlaridan tashqari Buxoro va Xiva xonligi o'rtasida umshlar azobini ham tortishga majbur bo'lgan. Buxoroliklar Ubaydullaxon va Abdullaxon II hukmronlik davrlarida (1537—38; 1593; 1595—98) Xorazmga hujumlar qilib, qisqa vaqt Xiva xonligini Buxoroga bo'ysimdirganlar. Bu urushlar va 16-asming 70-yillarida Amudaryo o'zanining O' zgarib, Kaspiy dengiziga oqmay qo'yganligi ham Xorazni iqtisodiyotiga salbiy ta' sir ko'rsatgan

2. 
   Buxoro arki haqida ma 'lumot berine.
   

Eng ko'hna madaniy meros obyektlaridan biri Ark qal’asi bo'lib, u qadimda Buxoro shahrining markazi hisoblangan. Buxoro arki milodning boshlarida qiuila boshlanib, XVI asrda Shayboniylar sulolasi davrida ansambl holiga kelgan. Ark qal’asining barpo etilishi Eron podshosi va tiuk ayolining farzandi Siyovusli nomi bilan bog'liqdir. Ma'lumotlarda keltirilishicha, Siyovush Samarqand podshosi Afiosiyobdan yengilgach, shu yerda — Zarafslion daiyosining quyi innoqlaridan birining sohilida to'xtagan va shahaming yaratilishiga asos solgan. Siyovush Afrosiyob tomonidan o'ldirilganidan keyin Buxoroning Sharq daivozasiyonida ko'milgan degan nvoyatlar bor. VII asrda Buxoro hokimi Bidun vayrona holiga kelgan arkni qayta tiklatgan. O' slia davrda ark oldida katta maydon — registon, iming atrofida savdogar va zodagonlarning yuzlab qo'rg'onlari bo'lgan. Hokim va uning qarindoshlari qo'rg'oni yonida asosiy shahar — shahriston joylashgan. Ko'plab me'moriy yodgorliklami o'zida jamuljam etgan ko'hna Ark qal’asi ko'p asrlar mobaynida amirlikning qarorgohi bo'lib kelgan. Bu yerda amir, uning bosh vazirlari, harbiy bosliliqlar, amirning ko'p sonli xizmatchilari yashaganlar. Aik qal 'asida hukmdorlar uchun saroy, ko'rinishxona, masjid va turar-joy binolari bunyod etilgan. Aik qal’asi baland mustahkam peshtoq bilan ulug'langan. Registon maydonining salobati hokimiyatning buyukligini ko'rsatgan, uni bosib olish mumkin emaslik belgisini bildirgan. Uning devorlarl tevaragida shahriston joylashgan Shahristonni savdo-hunarmandchilik maskani — rabot qurshab turgan. Ark qal’asida Rudakiy, Firdavsiy, Abu Ah ibn Sino, Farobiy, Umar Xayyom singari iilug' insonlar yashab ijod qilganlar , Ark to' g'risida Abu Ali ibn Sino quyida keltirilgan fikmi bildirgan: ’’Men bu yerdagi kutubxonada shunday kitoblami topdimki, ularni avval ko'rmaganman va umrimda boshqa ko'rmadimham Men ulami o'qidim va shimdan keyin har bir olimning O' z fani bo'yicha o'mini angladim. Mening oldimda fanlaming tubidagi shunday eshiklari ochildiki, men ulami tasavviu ham qilohnasdim. Arkdagi kutobxonaning keyingi taqdiri sir bo'lib qolgan. Kutubxona janglardan birida talab ketilgan bo'lsa ajab emas”, degan ma'lumotlar bor. Ark qal’asi to'g'risida birinchi yozuvlar Abu Baxr Narshaxiyning (899-939-yillar) ’’Buxoro tarixi” kitobida ham ucluaydi. Buxoro podshosi Bidun bu qal’ani qurdi, ammo u tezda buzildi, yana yangidan qurdi, u yana buzildi. Shundan keyin uzoqni ko'ra biladigan dono kishilami chaqiradi. Donishmandlar arkni katta ayiq yulduzi shaklida baipo etishni maslaliat berdilar. Aik qal' asi ana shu shaklda quriladi, keyin esa u buzilmadi degan ma'lumotlar bor. Ark qal’asi yer ustidagi katta balandlik, u balandligi 20 m Cha bo'lgan tepalik ustiga qurilgan. Ark g' arbdan sharqqa cho' zilgan noto'g'ri to'rtburchak shakliga ega. Janubi-sliarq burchagi biroz kesilgan. U qadimiy va hamisha navqiron Buxoro shahrining g'arb tomonida joylashgan. Qal’a devorining uzunligi 789,6 m., balandligi 16-20 m., yer maydoni 3,96 ga ni taslikil etadi. Ark qal’asi bir necha mana ta'mirlangan va qayta qurilgan. Ko'tarila bomvchi yo'l (pandus) orqali arkning g'arb tomonidan ulkan yog'och darvoza (XVI asr) orqali ichkariga kiriladi. Pandusning uzunligi 20 m ni taslikil etadi. Uning ikki yoni massiv toshli piramida bilan o'ralgan. Ark qal'asi peshtoqining ikki tarafidagi burchaklardagi minorachalar — ’’guldastalaf konstruksiyasi va ular oralig'idagi uch qavatli bino yaxshi saqlangan. Ark ichkarisiga olib kiradigan uzun dolon yo'lakxiing Chap devorida 12 ta va o'ng devorida 13 ta taxnion-tokcha joylashgan. Chap tomondagi tokclialaming ba'zilarida zindonga kiradigan eshikclialar bor.
”Guldasta”lar tagida xavfli jinoyatchilar saqlanadigan zax va dim yerto'la — kanaxonalar bo'lgan Dolonning o'ng tomonidagi o'rta tokchada afsonaviy qahramon Siyovusli aivohiga Navro'z bayramlarida Chiroq yoqilgan. Amir saysxonasiga (otxonasiga) ham shu yerdagi zinadan kirilgan (otxona mahbuslar joylashgan xonalar ustida bo'lgan). Dolondan cliiqaverishda to'pchi bosliiniiig mahkamasi, shu yerdagi ayvon tagidagi yerto'lada esa qiynoqxona bo'lgan. Undan sal narida (g'arbiy burchakda) XVIII asrda peshayvonli Juma masjidi qurilgan. Masjid devorlarini icliki tomonidagi naqshlar orasiga Qur'on oyatlaridan bitilgan. Peshayvon sliipi murakkab ginix naqshlar bilan bezatilgan. Ark qal’asining shimoli-g'arb burchagida to'pclii boshining uyi joylashgan. Masjidning sharq tarafida oslixona, orqa tarafida zarbxona (Oltin, kumush va chaqa tangalar zarb qiladigan xona) joylashgan. Zarbxonaning shimoli-sharqida zargarxona, janubida devonbegining mahkamasi va qushbegiga qarashli binolar bo'lgan (ba' zi binolar hozir ham bor). Juma masjididan boshlangan tor yo'lak qushbegi hovlisi orqali chorsuga tutashgan. Chorsiming chap tomonida tosh yotqizilgan katta hovli — ko'rinishxona o'rnashgan. U yerda elchilar qabul qilingan va amirlaming taxtga o'tirish marosimlari o'tkazilgan. Hovliga kiraverishdagi naqshli peshtoq 1605-yilda qurilgan. Hovlining uch quyosh tushar tomoni peshayvon bilan o'ralgan , Oldingi peshayvonda ikki qator naqshli ustunlar bo'hb, ulaming qoslii pastdan yuqoriga yo'g'onlashib bomvchi muqarnaslar bilan bezatilgan. Nurota maimaridan qilingan taxt ana shu ayvondagi taxtiravon tagida turgan. Hovlining janub tomonida Melimonxonai Rahimxoniy va qorixona qurilgan (XVIII asr). Bu binolar tagida yerto'lalar bo'hb, ularda xazina saqlangan . Arkning g'arb tomonidagi hovlida mirzalar va xizmatchilar uchun ikki qavatli binolar qiu ilgan Sal narida salomxona, undan Sharq tomonda mehmonxonalar, mansabdorlarga qaraslili boshqa binolar (miyon hovli) joylashgan. Janubroqda hammom, uning Sharq tomonida kiclikina masjid qurilgan, ular liozirgacha saqlangan. Arkning markazida o'rda (amiming xotinlari turadigan uylar), sliimolida qushbegi xotinlari turadigan uylar joylashgan. Hammomning sharqida duxtaixona — amir haramidagi qizlar uylari o'rnashgan. Shimoli-sharqiy burchakda Chil duxtaron masjidi va Baltol g'ozi mozori bo'lgan. Arkning sharqiy devori bo'ylab g'ulombachchalar (soqchilar) xonasi, janubi-sharqiy burchakda dorixona (o'q-dorilar xonalari) joylashgan. Hozirgi paytda bu binolaming taxminan 20%i saqlangan. Arkning g'arbiy devoridan boshqa hainma devorlari va ulaming burchaklardagi minoralar buzilib ketgan. Aik ansambli mustaqillik yillarida so'nggi bor restavratsiya qilingan.

3. 
   Xoia Bahouddin Naqshbandiv hayoti va faoliyati.
   

Baliouddin Naqshband 1318-yilda Buxoro yaqinida Qasri Hinduvon qislilog'ida matolarga naqsh bosuvchi hunarmand oilasida dunyoga keladi. Yosliligida ta'lim Olish bilan bir qatorda kimxob maloga gul bosishni puxta o'rganib, ota kasbi naqqoshlikni egallagan.Xoja Bahouddin < 'Hayotnoma” va "Dahl al-oshiqin” nomli asarlaryozib, o'z tariqatini yaratadi. Naqshbandiya tariqati Movarounnahr, Xuroson va Xorazmda keng tarqaladi. Naqshbandiya tariqati insonlarni halol va pok bo'lishga, o' z melmati bilan kun kechirishga, muhtojlarga xayr-ehson berisliga, sofdil va kamtar bo'lishga chaqiradi. Uning "Dil ba yor-u dast ba kor” ("Ko'ngil Allohda bo'lsin-u, qo'l mehnat bilan band bo'lsin”) degan hikmati Naqshbandiya tariqatining hayotiy moliiyatini ifodalaydi. U tarkidunyocliilikni rad etib, melmatsevarlik, odillik va bilimdonlikni targ'ib etadi. Naqsh bandiya ta'limoti taraqqiyotiga keyingi asrlarda Alisher Navoiy, Abdiualimon Jomiy, Xoja Aliror kabi buyuk allomalar katta hissa qo'shadilar.