|
4 -MA`RUZA.
Mavzu: Ekologik monitoringning asbob-uskunalari.
Reja:
1. Ekologik monitoring uchun asbob-uskunalarning tasnifi.
2.Ifloslantiruvchi zararli moddalarni tahlil qiluvchi asosiy
uskunalar.
3.Ko'chma va stasionar (turg'un) laborotoriya uskulari.
Tayanch iboralar: indikasiya, o'lchash diapozoni, ko'chma va turg'un asbob uskunalar, ko'chma va turg'un laborotoriyalar, gazanalizatorlar.
1. Ekologik monitoring va nazorat qiluvchi asbob-uskunalarni quyidagi guruhlar bo'yicha tasnif qilish mumkin:
- qayd etilayotgan ifloslanishlarning turlari bo'yicha;
- o'lchash usullari bo'yicha;
- o'lchash diapozoni va aniqligi bo'yicha;
- o'lchash natijalarini tahlil turlari bo'yicha; (indikasiya).
- o'lchash uskunalarning turg'unligi bo'yicha;
- ekspluatasiya sharoitlari bo'yicha.
ATM ifloslanishlari tavsiflari o'lchash natijalarini indikasiya qilish usullari bo'yicha:
- strelkali uskuna
- tovushli yoki yorug'likni indikasiya;
- fotodiod yoki suyuqkristalli matrisalar yordamida sonli
hisoblash;
- indikatorlar sifatida turli kom`pyuter tizimlaridan
foydalanish, ular yordamida gslchash natijalarini qayta
ishlash va natijalarni qayt etish.
O'lchash uskunalarini turg'unligi bo'yicha tasnifi:
- ko'chma;
- ko'chiriladigan turg'un va turg'un bo'lmagan, er usti, dengiz,
daryo va kosmik trameport vositalariga o'rnatilgan
labaratoriyalar.
- Ekalogik nazorat uchun turli avtomabillarga o'rnatilgan ko'chma labaratoriyalar havo bosimini, suvlvrni sifatini,tuproqlarni kimyoviy, radiaktiv va bialogik ifloslanishlarni nazorat qilishga mo'ljallangan nazorat qilishga mo'ljallangan.
- Uchuvchi labaratoriyalar, ekalogik nazorat va monitoringi uchun, bunday labaratoriyalar uchun del`taplanlar, dirjablar,vertalotlar, paet va yuqori (2-15 km gacha) uchuvchi samalotlar hatto raketalardan foydalaniladi. Uchuvchi labaratoriyalarda havo muhitini nazorat qilish uchun to'g'ridan- to'g'ri o'lchovchi masofadan turib o'lchovchi o'lchash uskunalaridan foydaniladi.
Bunday labaratoriyalar barcha maxsus jixozlar bilan hamda aerofotosyomka uchun telvizion va fotakameralar bilan jihozlangan. (An-2, An-24, Il-18, Tu-134, Tu-154, Su-24vax)
Ularda infira qizil radiometirlar, radiolosiya stansiyalar, magnitometr` va boshqa zamonaviy uskunalar bilan jixozlashgan. Bunday samalyotlarga o'lchash aparatlari to'plami o'rnatilgan bo'ladi. Er yuzasini issiqlik rejimini infiraqizil radiometirlar, namlik rejimini esa mm.li va sm.li dipazondagi radiometirlar yordamida aniqlab turiladi.
Erning uchuvchi sun`iy yo'ldoshlarida hozirda zamonaviy kamp`yutir tizimlari bilan jihozlangan avtomatik radiolokasion tizimlar ("Almoz", "KAOAK.8AT", "Kosmos"va b.sh) dan foydalinmoqda.
2. O'zimizda va xorijda ishlab chiqarilgan ko'pgina nazorat praborlari tizimlarini tavsiflovvchi bera olmaydi. Shunday bo'lsada ularni foydalanilayotgan ba`zi bir gurihlari bilan tanishib chiqamiz.
Ko'chma praborlar avvalom bor ifloslantiruvchi moddalarning suvdagi, havodagi, tuproqdagi, oziq-ovqatlardagi, sanoat va q 1 xo'jalik ham ashyolaridagi ifloslanishlarni tezkor tahlil qilishga mo'jallangan. Bu praborlarning barchasi shaxsiy elektir manbalariga (botareya va akkumlyatorlar), hamda ko'chma kamp`yuterlarni ulash uchun elektir uzatkichlarga ega bo'ladi.
Bu praborlarning ko'pchiligi kimyoviy va radiasion ifloslanishlarni o'lchash uchun ishlatiladi, ozroq qismi esa shovqinli, elektira magnit va yorug'likdan ifloslanishlarni o'lchaydi.
Havo muhitini, suvlarini va tuproqlarini kimyoviy ifloslanishlarini o'lchovchi probelariga quydagilarini kiritish mumkun:
Oo8 - chiqindi gazlar (O2,SO,J)1,8O2) akamizator;
RA-15-suvdagi, havo va tuproqdagi simob analizatori;
NAT-1,1-azot aksidlari (KO]MO2) gazanalizatori;
Avtotest- avtomabillar (SO]SN|O2) gazanalizatori;
SMOG-1-qurumni o'lchovchi (S) pribor;
KID-2- dizel IYOD chiqindi gazlarni o'lchovchi pribor.
Minika koidukatomer- suv eritmasidagi tuz miqdorini o'lchovi pribor.
Havodagi, suvlvrdagi va tuprokdagi radioktiv ifloslanishlarni o'lchovipraborlarg quydagilar kiradi;
DRBP-03- a/3 ,} nurlanishlarini o'lchovchi dozimentr- radiometr;
DKS-96B- (3 nurlanishlarni o'lchovchi radiometor;
DKS-96P- ]- nurlanishlarni hududda rasmga oluvchi radiometor;
DKS-96G-}- va rentegn nurlanishlarni qayt qiluvchi radiometir-dozimetr.
Turg'un labaratoriya priborlari
Turg'un o'lchovchi priborlar tizimini tavsiflovchi ko'proq parametirlarni ko'chma priborlarga nisbatan aniqroq o'lcham imkonini beradi. Yana bunday priborlar yordamida ko'chma priborlar o'lcham mumkun. Bunday priborlarga nisbatan anqroq o'lchash imkonini beradi. Yana bunday priborlar yordamida ko'chma priborlar o'lcham mumkun. Bunday priborlarga spektrometrlar, foydametirlar va suvli eritmalardagi O2 ni bialogik va kimyoviy hosil bo'lishini o'lchovchi uskunalar kiradi (BPK va XPK).
RN-220- sanaot ishlatiladigan RN-metr;
ANION-40- ko'p kanali ionomer-salomer;
Ekoteet- 110 XPK- suv eritmalardagi, aqva suvlaridagi, tuproqdagi XPK o'lchaydi;
AQUA-OXU- suvdvgi O2 konsentrasiyasini o'lchaydi;
KFK-3- suv eritmalaridagi og'ir metallarni aniqlovchi fotoeektrik-fotometir;
3. Er usti ko'chma labaratoriyalar uchun priborlar.
Ko'chma labaratoriyalar qo'yilgan vazifaga qarab kerakli asbob-uskunalar bilan jihozlanadi.
- havoni ifloslanishini nazorat qilish uchun (meteopriborlar,
gazanalizatorlar hamdaproba olish uchun uskunalar bilan jihozlangan);
- ochiq suv havzalari va suv ta`minlash tizimlarini ifloslanishlarini
nazorat qilish uchun (kimyoviy va bialogik ifloslanishlarni nazorat uchun,
hamda BPK va XPK lar bilan jihozlangan).
- radioktiv ifloslanishlarni nazorat qiluvchi va u - nurlanishlarni
suratga oluvchi. Bunday labaratoriyalarda ko'chma keng harorat, namlik va
mexanik og'irlik (zarba, titrash) dipazonida ishlay oladigan priborlardan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
