B. Keldiyev toshkent 2014

J a v o b.
19- rasmda ot va chananing o‘zaro ta’sir kuchlari (F=F
1
), ot va yer orasidagi ishsalanish 
kuchlari (Q = Q
1
), chana va er orasidagi ishqalanish kuchlari
 (P=P
1
tasvirlangan. Q va F
1
kuchning 
otga bo‘lgan teng ta’sir etuvchisini F va P kuchning chanaga bo‘lgan teng ta’sir 'nuvchisini 
topganimizda ular bir tomonga, ya’ni otning tortish tomoniga yo‘nalishi rasmdan ko‘rinib turibdi 
22. Ikki bo‘lak tunuka yoki yog'ochdan tuxum yasaymiz. Tuxum markaziga ipga 
perpendikulyar qilib po‘kak mahkamlaymiz (20-rasm). Ipning bir uchini devorga 
mahkamlaymiz, pkkinchi uchini ho‘limiz bilan ushlaymiz. Ipni sekin cho‘zganda tuxum 

---

12 
tez pastga sirpanadi. Ipni cho‘zib uni istagan joyda to‘xtatish mumkin. Bu asbobning 
tuzilish «sirini» o‘ylab toping. 
J a v o b.
Ip cho‘zilganda uning po‘kakka bo‘lgan ishsalan kuchi ortadi va tuxum to‘xtaydi. 
23. Shtativga bifilyar qilib ikkita mayatnik osamiz. (21- rasm). Qaiday 
qilib mayatniklarga tegmasdan uladan birini intensiv tebranma harakatga 
keltirish mumkin? 
Javob
. Ma yatniklardan birini tebra na digan qilib, shtativga ozgina turtki beramiz. 
Har bir turtkida u yan gi energi ya zapasi olib sekin-asta tebranadi (rezonans). Bu 
turtki ikkinchi mayatnikni qattiq tebrantirmaydi, chunki u boshqa tebranish davriga 
ega. 
21-rasm
.
24.Yer atrofida orbita bo‘ylab h rakatlanayotgan sun’iy yo‘ldoshda 
mayatnikli va toshli devoriy soatdan foydalanish mumkinmi 
Javob.
Orbita bo‘ylab harakatlanayotgan yo‘ldosh ichida hamma narsalar, muallaq 
vaziyatda bo‘ladi. Shuning uchun tosh za jirni tortmaydi va mayatnik harakatlana olmaydi. 
Yo‘ldosh ichida prujina va balansir bilan yuradigan soatdan foydalanish mumkin.