B ozor munosabatlari sharoitida ijtimoiy xayotimizning barsha soxalarida shu jumladan ma’naviyat, ma’rifat va ilm-fan soxalarida ham inqilobiy o‘zgarishlar sodir bulmokda

T ransformatorlar kuchlanishini avtomatik rostlash
Elektr energiya iste’molshilari aniq bir nominal kuchlanishda normal ishlaydi. Kuchlanishni nominal qiymatdan kamayib yoki ortib ketishi ishlab chiqarilayotgan maxsulot sifatini pasayishiga, elektrotexnik qurilmalarini ishlash muddatini kamayishiga olib keladi. Shuning ushun kuchlanishni nominal qiymatda ushlab turish extiyoji tugiladi
Hozirgi vaqtda podstansiya transformatorlarni yuklama ostida rostlash (YUOR) qurilmasi bilan jihozlangan bo‘lib bu qurilma transformatorni yuqori kuchlanish tomonidagi uramlar sonini avtomatik kayta ulab kuchlanishni rostlaydi. Yuklama ostida rostlanuvshi transformatorlar qo‘shimcha kuchlanishni avtomatik rostlagich KAR bilan jihozlanadi. Transformator (KAR) qurilmasi bilan birgalikda transformatorni transformatsiya koeffitsientini avtomatik rostlash tizimini vujudga keltiradi. Avtomatik rostlash tizimini asosiy xarakteristikalari:

• 
  rostlash pog‘onasi, i_p=1,25-2,5%;
  
• 
  sezmaydigan zonasi (Di_sz)-bunday kuchlanishni o‘zgarish zonasida rostlagich ishga tushmaydi. Har doim Di_sz>i_p bo‘lishi kerak;
  
• 
  rostlash aniqligi-sezmaydigan zona kuchlanishini yarmiga teng kuchlanishni o‘zgarishi bilan xarakterlanadi;
  
• 
  kechiqish vaqti-qisqa vaqtli kuchlanishni o‘zgarishida rostlagichni ishga tushmasligini ta’minlovshi parametr;
  

Rostlagich ustavkasi-rostlagich ta’minlashi zarur bulgan kuchlanish. Grafikda 3 shizik rostlagich ustavkasi, 5 va 1 sezmaydigan zonalar chegarasi (Di_sz) rostlagich xarakatga kelishi zarur bulgan kuchlanish qiymati bilan aniklanadi. Grafikdan ko‘rinadiki, talab etilayotgan kuchlanish qiymati ±Di_sz/2 aniklikda rostlanadi. 1.3-rasmda qaytarish kuchlanishi 2,4 shtrix chiziqlar bilan ko‘rsatilgan. Qayta ulanish-agarda kuchlanishni shetlashish vaqti rostlagichni kechiqish vaqti (1o‘) va yuritma mexanizmini ta’sir vaqti (1;₂) yigindisidan katta bulsa sodir bo‘ladi. Bunda kuchlanish grafigi t nuktadan p nuktaga sakrash bilan o‘zgaradi, ya’ni kuchlanish rostlash pogonasi qiymati (i_p) miqdoriga o‘zgaradi.

3. 
   rasmda kuchlanishni rostlash jarayoni grafigi ko‘rsatilgan.
   

Energotizimda ishlatiladigan transformatorlar kuchlanishini avtomatik rostlash qurilmasini funksional sxemasi 1.4-rasmda ko‘rsatilgan. Funktsional sxema ulshash (U), mantiqiy (M) va bajaruvshi (B) qismlardan iborat.
Ulshash qismidagi EVR qurilmasi rostlagichni statik xarakteristikasini ta’minlaydi. Bu qurilma yuklanish toki qanday qiymatga ega bo‘lishidan qat’iy nazar iste’molshida kuchlanishni belgilangan qiymatda bo‘lishini ta’minlaydi. Kuchlanishni ulshash organi (KUO) kuchlanishni solishtirish elementi (SE) va A1, A2 kuchaytirgichlardan iborat. Solishtirish elementi chiqishdagi kuchlanishni belgilangan kuchlanish bilan solishtiradi va solishtirish farqini ishorasiga (±D) asosan uni tegishli releli kuchaytirgichga tavsiya etadi. KUO ni minimal yoki maksimal kuchlanish relesi, ikki mutloq elektrik qiymatni solishtiruvshi diod sxema asosida yig‘iladi.
Mantiqiy qism vaqtni kutish elementi «EV», «YOKI», «VA» elementlaridan iborat. Kechikish vaqtini yuzaga keltirish rostlagichni qisqa vaqtli kuchlanish o‘zgarishida ishlab ketmasligini ta’minlash ushun zarur.



1.4. rasm. Tuxnologik jarayon struktura sxemasi
Bajaruvshi qism RO1 va RO2 oraliq relelardan iborat bo‘lib, kuchlanish oshib ketganda RO2 rele, kamayib ketganda esa RO1 rele ishga tushadi. Elektroenergetika tizimida ishlatiladigan eng ishonshli rostlagichlardan biri ART-1N tipli rostlagichdir. U podstansiyalarda kuchlanishni uzluksiz ravishda rostlaydi va unda kuchlanishni ustavka qilish imkoniyati mavjud. ART-1N rostlagich bilan parallel ulangan transformator ni guruxli rostlash va xususiy sxema elementlarini tugri ishlashini nazorat qilish mumkin.