Bajardi: 104-19-guruh talabasi sherqulov abdulloh

Teodolit bilan priyemlar usulida gorizontal burchak oʻlchash.

Bajardi:104-19-guruh talabasi SHERQULOV ABDULLOH

Tekshirdi: Islamova.Z
Reja:
1. Kirish

2.Teodolit bilan priyemlar usulida gorizontal burchak oʻlchash.

3. Teodolitda yo’l planini burchak usuli

4.Xulosa

ABC burchakni oʻlchash kerrak boʻlsin. Buning uchun dastlab teodolit burchak uchi boʻlgan V nuqtaga oʻrnatiladi.Teodolitni nuqtaga oʻrnatishda quyidagi ishlar bajariladi:

1. Asbob markazlashtiriladi. Buning uchun oʻrnatgich vint uchidagi ilgakka shovun

osiladi. Shtativ nuqta uchiga shunday oʻrnatiladiki, uning uchi gorizontal holda,shovun esa taxminan nuqta uchida boʻlsin; keyin shtativ oѐqlarining uchi yerga botiriladi. Soʻng oʻrnatgich vintini boʻshatib, asbob shtativ uchida shunday soʻriladiki, shovun joidagi nuqtaning markaziga tugʻri kelsin; nixoyat oʻrnatgich vint mahkamlanadi.

2. Asbob aylanish oʻqi verrtikal holatga keltiriladi. Bu ish shtativni nuqtaga

oʻrnatishda taxminan bajarilgan boʻladi. Asbob aylanish oʻqini verrtikal holatga

keltirish uchun adilakning oʻqi taglikning ikkita koʻtargich vintiga paralerl kilib

qoʻyiladi va bu koʻtargich vintlarni qarama-qarshi tomonga boʻylab adilak pufakchasi naycha oʻrtasiga kerltiriladi. Agar teodolitning gorizontal doirasida ikkinchi adilak boʻlsa, taglikning uchinchi koʻtargich vintini burib uning pufakchasini ham naycha oʻrtasiga kerltiriladi. Agar bitta adilak boʻlsa, u vaqtda uning pufakchasi ikkita koʻtargich vint bilan oʻrtaga keltirilgach, alidadani 90°ga burab, adilakning oʻqi uchinchi koʻtargich

vint uchiga quyiladi, soʻng bu koʻtargich vintini burab adilak pufakchasi oʻrtaga

keltiriladi. Asbobning aylanish oʻqini virtikal holatga keltirish uchun Bu ish ikki-uch qayta takrorlanadi. Teodolitni nuqtaga oʻrnatib boʻlgach burchak quyidagi tartibda oʻlchanadi:


1. Asbob oʻrnatilgan nuqtadan (V-nuqtadan) truba orqali oʻng tomondagi nuqta (S) ga qaraladi. Bu vaqtda gorizontal doiraning Maxkamlagich vinti maxkamlangan, Alidada va trubaning mahkamlagich Vintlari esa boʻshatilgan boʻlish kerak.Nuqtaga oʻrnatilgan verxa trubadan koʻringach alidada va truba maxkamlanadi. shu yoʻnaltirgich vintlari ѐrdamida iplar setkasining kesishgan nuqtasi verxaning tagiga toʻgʻirlanadi va limbdan sanoq olinadi.


Bunda birinchi vernerdan gradus, minoʻt va sekunt ikkinchi vererdan faqat minoʻt va sekunt qiymatlari olinadi. M: S-nuqtaga qarab gorizontal doiraning birinchi

verneridan olingan. Sanoq (a) 168° 261 ikkinchi verneridan olingan sanoq esa 271

boʻlsin. Birinchi vernerdan olingan sanoq jurnalning 3-grafasiga,ikkinchi vernerdan

olingan sanoq esa 4-grafasiga ѐziladi.Jurnalning birinchi grafasiga -asbob oʻrnatilgan nuqtaning, ikkinchi grafasiga- asbob orqali kuzatilgan nuqaning nomeri ѐki nomi ѐziladi.

Vernerlardan olingan sanoqlar uchiga burchak oʻlchaѐtganda virtikal doyra trubaga nisbatan kaysi tomonda boʻlsa ,usha tomon, yaʼni doyra ung (R) ѐki doyra chap ( L ) derb ѐzib quyiladi.

Chizmada doyra oʻng tomonda boʻlganligi uchun R derb ѐzilgan.

2. Alidadaning maxkamlagich vintini boʻshatib trubani A-nuqtaga tomon buriladi va trubadan A- nuqtadagi verxa koʻringach , alidada va truba mahkamlanadi. Yoʻnaltirgich

vintlar ѐrdamida iplar setkasining kesishgan nuqtasini verxa tagiga toʻgʻirlanadi va yuqoridagi kabi xar ikkala vernerdan sanoq olib, uni jurnalning 3 va 4 - grafalariga Anuqtaning qarshisiga ѐziladi. M: birinchi vernerlardan olingan sanoq 94° 521, ikkinchi vernerdan olingan sanoq 521.

3. Vernerlardan olingan sanoqlarning oʻrta arifmertik mikdori chikarilib, u joʻrnalning 5-grafasiga ѐziladi. Bunda fakat minoʻtli kiymatlarning oʻrtachasi chikariladi, graduslar esa kuchirilib ѐziladi. M: S-nuqtaga qarab birinchi vernerdan

olingan sanoq 168° 261, ikkinchi vernerdan olingan sanoq 271. shunda oʻrtacha sanoq 168° 261 3011 boʻladi.

4. Ung tomondagi nuqtaga qarab olingan oʻrtacha sanoq (a) dan, chap tomondagi nuqtaga qarab olingan oʻrtacha sanoq (v) ni ayrib burchakning qiymati topiladi, yaʼni a-v. M: S-nuqtaga qarab olingan oʻrtacha sanoq 168° 261 30ʻ , A-nuqtaga qarab olingan oʻrtacha

sanoq esa 94°521 . Sʼhunda burchakning kiymati boʻladi 168° 261 3011 q 94°521 q73°341

30ʻ. Agar oʻng tomonga qarab olingan oʻrtacha sanoq chap tomondagi nuqtaga qarab olingan oʻrtacha sanoqdan kichik boʻlsa, burchak kiymatini chikarish uchun ung tomondagi sanoqka 360

kushiladi va xisoblab chikarilgan burchak joʻrnalning 6-grafasiga ѐziladi. Gorizontal

burchaklarni oʻlchashning bu usoʻli yarim priѐm deyiladi.

Teodolit bilan burchak oʻlchash jurnali

Teodolit bilan plan olishda asos boʻlib xizmat kiladigan nuqtalarni birin - kertin

birlashtirish natijasida hosil boʻladigan siniq chiziqlar sistemasiga teodolit yoʻllari

deyiladi.Teodolit yoʻllarini oʻtkazishdan maqsad plan olishda bevosita asos boʻlib xizmat

qiladigan nuqtalarning bir-biriga nisbatan toʻtgan oʻrnini, yaʼni tugʻri burchakli

koordinatalarini aniqlashdan iborat. Teodolit yoʻllari faqat teodolit bilan plan

olishdagina emas, balki geodezik tayanch shaxobchalarini zichlashtirishda, shuningdek ,boshqa xil plan olishlarda, (M: menzoʻla bilan plan olishda taxeromertrik plan olishda)hamda kanal yoʻl trassalarini aniqlashda, gaz quvurlari, elektr liniyalari oʻtkazishda va boshqa ishlarda ham keng qoʻllaniladi. Teodolit yoʻllari ochiq ѐki ѐpik poligon hosil qilishi mumkin. Ochiq poligon, odatda, ikkita geodezik tayanch nuqtalar oraligʻida oʻtkaziladi.


Teodolit yoʻllari oʻtkazilaѐtgan joyda geodezik tayanch nuqta boʻlmasa,qoʻshimcha teodolit yoʻllari oʻtkazilib, poligon biron geodezik tayanch nuqtaga bogʻlanadi.

Teodolit yoʻllarini oʻtkazishda quyidagilarga rioya kilinadi:

A) Teodolit yoʻllaridagi burchak uchlarini (nuqtalarni ) shunday tanlash kerrakki,

oʻlarda turib burchak oʻlchash qulay boʻlsin, atrofdagi joy yaxshi koʻrinadigan hamda plan olinaѐtganda ulardan maksimal foydalanish mumkin boʻlsin. Shuning uchun bunday nuqtalar uchun odatda ochik joydagi baland nuqtalar tanlanadi

B) poligon tomonlari 50 m dan kiska va 400 m dan uzun boʻlmasligi kerrak. Odatda poligon tomonlarning uzunligi 200-300 m dan kilib olinadi. Undan tashkari, poligln tomonlari oʻlchash koʻlay boʻlgan joylar (M: yoʻllar, terkis joydagi oʻtloklar va x.k.) buylab oʻtishi kerrak. Poligon burilish nuqtalari kilib tanlangan nuqtalarning

joydagi oʻrni kozik kokib berlgilab quyiladi. Kozikka nuqtalarning tartib nomerri

ѐzib quyiladi. Nuqtani terz topib olish uchun uning atrofi doyra shaklida koziladi ѐki atrofiga tosh uyib quyiladi. Poligon nuqtalaridan keryinchalik boshka plan olishlarda ѐki biron inshoot kurishda foydalaniladigan boʻlsa, burilish nuqtalari maxsus solb, termir truba va boshka belgilar bilan berlgilab quyiladi. Poligon nuqtalari tanlanib,oʻlarni oʻrni berlgilangandan sung oʻlchash ishlari boshlanadi.Odatda, teodolit yoʻlining

ung tomondagi burchaklar oʻlchanadi. Burchak oʻlchash teodolit bilan toʻlik priѐmda bajariladi. Xar gal gorizontal burchak oʻlchangandan soʻng teodolit bussoli bilan poligon tomonlari yoʻnalishning magnit azimuti ѐki rumbi ham oʻlchanadi va ular asosida burchakning kiymati xisoblab chikariladi. Bu burchak teodolit bilan oʻlchanganda

qoʻpol xatoga yoʻl kuymaslik uchun oʻlchangan burchakni terkshirib kurish uchun xizmat qiladi.poligon tomonlarining uzunligi 20 m li poʻlat lernta bilan ikki marta (toʻgʻri va terskari yunalish buyicha) oʻlchanadi. Agar poligon tomoni nishab ѐki pas-balandlik joylardan oʻtsa, bu yerdagi kiyalik burchaklari ham oʻlchanadi. Oʻlchash natijalari maxsus jurnalga ѐzib boriladi. Teodolit yoʻli ѐpik poligon shaklda boʻlsa, uning urtasidan

diogonal yoʻllar oʻtkazilishi mumkin. Bunda diogonal yoʻl poligonning biron nuqtasidan boshlanib ikkinchi bir nuqtasida boglanadi. Bir necha yoʻllarning kushilish nuqtalari uzerl nuqtalarderyiladi. (M: ѐpik poligondagi 50va 2 nuqtalar uzerl nuqtalardir.)

Odatda teodolit yoʻllari geodezik tayanch nuqta oraligida oʻtkaziladi. Bunda teodolit

yoʻllarini tayanch nuqtaga boglash uchun boglanish burchaklari oʻlchanadi.


XULOSA
Teodolitda burchaklarni o‘lchash uning qismlarining o‘zaro joylashishini burchak o‘lchashdan kelib chiqadigan qator geometrik shartlar bo‘yicha tekshirilgandan so‘ng boshlanadi. Agar geometrik shartlar bajarilmayotganligi aniqlansa, asbob tuzatiladi. Teodolitni tekshirish va tuzatish quyidagi tartibda bajariladi