Бекзод умаров

Хайвонлар хулқини уларнинг қайси турга мансублиги белгилайди. Бир турга мансуб индивидлар хулқидаги фарқлар, одатда, жуда кам бўлади. Хайвонлар хулқи, асосан, ирсият ёрдамида белгиланади.

• Хайвонлар хулқини уларнинг қайси турга мансублиги белгилайди. Бир турга мансуб индивидлар хулқидаги фарқлар, одатда, жуда кам бўлади. Хайвонлар хулқи, асосан, ирсият ёрдамида белгиланади.
• Одамлар хулқи эса турга мансублик билан белгиланмайди. Ер юзида бир неча миллиард одам яшайди. Уларнинг барчаси бир турга мансуб бўлса ҳам, хулқи бир - биридан кескин фарқ қилади. Хайвонлар хулқи туғма хулқ бўлса, одамлар хулқи жамиятда шаклланадиган хулқдир. Хайвонлар хулқи ирсий кодлар ёрдамида авлоддан - авлодга ўтса, одамлар хулқи жамиятда тил, тарбия ва намуна ёрдамида шаклланади.
• Жамиятда ҳам хулқ нормалари авлоддан - авлодга ўтади. Хулқ нормаларининг бундай ворислиги антропология ва этнография фанларида маданият деб аталади. Маданият фақатгина жамиятга хос бўлиб, хулқнинг шаклланишида хал қилувчи ролни ўйнайди.

• www.aim.uz

Маданият ҳар бир одам хулқи ва фаолиятида намоён бўлиши билан бирга, турли типдаги жамиятларда турли хусусиятларга эга бўлади. Жамият эса муайян қонуниятларга бўйсунадиган мураккаб организмдир. У одамларнинг оддий йиғиндисидан иборат эмас. Индивидларнинг оддий йиғиндисини жамият деб аташ мумкин бўлганда, арилар, асаларилар, чумолилар ва бошқа бир қатор хайвонларнинг ҳам ўз жамиятлари борлигини тан олиш керак буларди, чунки улар ҳам йиғилиб, жамланиб яшашади. Хайвонлар йиғиндиси пода, тўда, гала бўлиши мумкин, лекин жамият бўла олмайди. Бундай пода ва галаларда инстинктлар, жуда нари борса, «ижтимоий» инстинктлар хукмронлик қилади.

• Маданият ҳар бир одам хулқи ва фаолиятида намоён бўлиши билан бирга, турли типдаги жамиятларда турли хусусиятларга эга бўлади. Жамият эса муайян қонуниятларга бўйсунадиган мураккаб организмдир. У одамларнинг оддий йиғиндисидан иборат эмас. Индивидларнинг оддий йиғиндисини жамият деб аташ мумкин бўлганда, арилар, асаларилар, чумолилар ва бошқа бир қатор хайвонларнинг ҳам ўз жамиятлари борлигини тан олиш керак буларди, чунки улар ҳам йиғилиб, жамланиб яшашади. Хайвонлар йиғиндиси пода, тўда, гала бўлиши мумкин, лекин жамият бўла олмайди. Бундай пода ва галаларда инстинктлар, жуда нари борса, «ижтимоий» инстинктлар хукмронлик қилади.
• Кишилик жамияти махлуқлар тўдаси ва галасидан яна шуниси билан ҳам фарқ қиладики, у биологик бутунлик эмас. Хайвонлар галаси эса биологик бутунлик хисобланади. Шунинг учун ҳам галасидан ажралиб қолган чумоли ёки оиласидан ажралган асаларига ҳар қанча шароит яратиб, озиқ-овқат билан таъминлаб турилса ҳам, улар қисқа вақт ичида ҳалок бўладилар. Чумоли ва асалари мансуб бўлган турлар уларни гала ва оилага бирикиб яшашини тақазо қилади. Биологик турнинг талабидан четга чиқиш эса ўша жонзотнинг ҳалок бўлишига олиб келади.

• www.aim.uz