Berdaq atindag’i qmu qasindag’i Qon’irat sanaat texnikumi 08-20 buxgalteriya topari 2-kurs tema: Buxgalteriya balans du’ziw ta’rtibi

Berdaq atindag’i QMU qasindag’i
Qon’irat sanaat texnikumi
08-20 buxgalteriya topari 2-kurs


TEMA: Buxgalteriya balans du’ziw ta’rtibi
Tapsirg’an: __________________
Qabillag’an: __________________
TEMA: Buxgalteriya balans du’ziw ta’rtibi
Joba:
1. Buxgalteriya balansı haqqinda túsinik
2. Buxgalteriy balansi du’zilisi
3. Buxgalteriya balansi elementleri
Xojalıq subiektlerin basqarıw ushın, bárinen burın, olardaǵı aqshalar haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa ıye boliw kerek. Usınıń menen birge olar, aqshalardıń qanday túrlerine iye jáne bul aqshalar qanday dereklerden shólkemleskenligin biliw kerek boladı. Bunday maǵlıwmatlar ulıwmalastırılǵan jag’dayda pul kórsetkishlerinde málim bir sánege beriliwi kerek. Aqshalar quramı hám qanday maqsetlerge mólsherlengenligin úyreniw ushın olardı ekonomikalıq tárepten gruppalaw zárúr. Mine sol maǵlıwmatlar buxgalteriya balansı járdeminde alınadı.
Buxgalteriya balansı xojalıq qarjların olardıń túrleri hám sho’lkemlesiw dárekleri boyınsha arnawlı bir dáwir pulda ańlatılıp, ulıwmalastırıp sáwlelendiriw hám ekonomikalıq gruppalaw usılı bolıp tabıladı.
Aqshalar túrleri hám olardıń dáreklerin ajıratıp kórsetiw maqsetinde Ózbekstan Respublikası Finans ministrliginiń 2002 jıl 7 fevralda 31-sanlı buyrıǵı menen qabıl etilgen balans eki bólekten ibarat bolǵan keste formasında dúzilgen. Onıń shep tárepinde aqshalar túrleri hám olardıń jaylasıwı keltiriledi hám ol aktiv bólim dep ataladı, passiv bólim dep atalatuǵıninda aqshalar derekleri hám olardıń qanday maqsetlerge qaratilg’anlig’i kórsetiledi.
«Aktiv» termini latınsha iskerlikli, ámel etiw, bar bolıw degen sózlerden kelip shıqqan. Sol sebepli aktiv degende aqshalar qanday ámel qılıp atırǵanlıǵın, islep atirǵanlıǵın kórsetiwshi aqshalar gruppalanıwın túsiniw kerek.
Aktivler aldınǵı ámelge asırılǵan mashqalalardi yamasa aldın júz bergen waqıyalar nátiyjesinde kárxanaǵa kelip túsken hám olar keleshekte payda keltiretuǵın ekonomikalıq resurslar bolıp tabıladı. Aktivler úsh qıylı ózgeshelikke ıye boliwi kerek:
a) keleshektegi ekonomikalıq paydanin’ ózinde sáwleleniwi, tikkeley hám tikkeley bolmaǵan pul qarjları yamasa olardıń ekvivalentlerin kóbeytiw múmkinshiligi;
b) bul ekonomikalıq paydalardı baqlaw qabilyetin sáwlelendiriw;
v) aldınǵı pitimler yamasa basqa waqıyalardıń nátiyjesi bolıwı.
«Passiv» termininiń túbiri de latınsha aktivsiz, qalıs turiw, túsindiriw sıyaqlı sózlerdiń túbirinen alınǵan. Tariyxan bul termin daslep tek qarızǵa alınǵan aqshalarǵa salıstırǵanda, yaǵnıy úshinshi shaxslar aldındaǵı minnetlemelerge salıstırǵanda qollanılar edi. Bunıń menen múlk iyesi qarızǵa alınǵan aqshalarǵa bolǵan munasábette óz basımshalıqtan ózin tutıwı kerekligi aytıp ótken edi. Keyinirek «passiv» termini dereklerdiń basqa elementlarıne de qollanilip, tek kárxana minnetlemelerin xarakteristikalap g’ana emes, aqshalar túrlerin qanday maqsetlerge mólsherlengenligin de xarakteristikalaw ushın isletiletuǵın boldı.
Dereklerdiń strukturalıq bólegin minnetlemeler quraydı. Subiekttin’ minnetlemeleri bul aldınǵı ámelge asırılǵan operatsiyalardıń nátiyjesi yamasa keleshekte ózinde sáwlelengen ekonomikalıq paydanin’ shıǵıp ketiwi yamasa jańa minnetlemelerdin’ payda bolıwı menen juwmaqlanadı. Minnetlemeler úsh qıylı ózgeshelikke ıye boliwi kerek:
a) aktivlerdin’ shıǵıp ketiwi yamasa xizmet kórsetiw jolı menen tólewdi payda etetuǵın ámeldegi turaqlı minnetlemeni ózinde birlestiriliwi;
b) subyekt ushın minnetlemeniń atqarılıwı shártligi hám derlik anıqlıǵı ;
v) aldınǵı pitim yamasa waqıyalar nátiyjesi bolıwı.
Onda aktivinde de passivinde de balans elementları ekige bolıp kórsetiledi. Aktivde: I bólim. Uzaq múddetli aktivler hám II bólim. Ámeldegi aktivler.
Passivda: I bólim. Óz qarjlarınıń dárekleri hám II bólim. Minnetlemelerge bólinedi.
Balans kórsetkishlerinen tómendegi ekonomikalıq kórsetkishlerdi anıqlap alıw múmkin. Aktivler aylanba hám uzaq múddetli kapitalları jıyındısına teń. Xojalıq jurgiziwshi subyektning óz qarjları aktivlerinen minnetlemelerin ayirmasina teń.
Aktiv hám passivdin’ ha’r bir elementi aqshalar túri yamasa olardıń dáregi balans statyası dep ataladı. Aktivde, mısalı, tómendegi elementlar keltiriledi: «Tiykarǵı qurallar», «Tamamlanmagan islep shıǵarıw», «Tayın ónim», «Esap -kitap schyoti» hám basqalar ; passivda «Ustav kapitalı (fondı ) », «Esap beriw jılınıń bólistirilmegen paydası, «Bank kreditleri», «Buyım jetkezip beretuǵınlardan qarızlar» hám basqa elementlar.
Buxgalteriya balansınıń ózgesheligi aktiv hám passivlar pullıq juwmaqlarınıń teńliginen ibarat. Bul talap hár qanday kárxana balansı ushın májburiy bolıp tabıladı. Bul talap aktivde de, passivda da aqshalardıń birdey kólemde, tek hár túrlı gruppalaniwda kórsetiledi, yaǵnıy aktivde - túrleri boyınsha, passivda - dárekleri boyınsha. Balanstıń atı da soǵan tiykarlanǵan, sebebi «balans» sózi teńlik, barabarlıqtı ańlatadı. Sol sebepli de balans aktivi hám passivi «balans» sózi menen belgilenedi.
Balans kárxananıń xojalıq qarjların málim bir sánege xarakteristikalap, onıń ótken dáwirdegi barlıq iskerlik nátiyjesin qanday jaǵdayǵa alıp kelgenligin kórsetedi. Sonday etip, balans kárxana qarjlarınıń túrleri hám olardıń dárekleri haqqındaǵı zárúrli informaciyaǵa iye bolǵan xojalıq júrgiziw subektleri jumısınıń juwmaqları tuwrısındaǵı esabat bolıp tabıladı.