Biologik evolyutsiya nazariyasi haqidagi qarashlar

BIOLOGIK EVOLYUTSIYA NAZARIYASI HAQIDAGI QARASHLAR

Inson tarix davomida o‘zini o‘rab turgan barcha narsalarga shubha bilan qaragan va uni tushuntirish uchun turli g‘oyalarni o‘ylab topgan.

Ajdodlarimiz atrofni ko‘rgan hayvonlar va o‘simliklar haqida ham hayron bo‘lishlari ajablanarli emas. Ular doimo shunday edimi yoki ular vaqt o‘tishi bilan o‘zgarib turadimi? Agar o‘zgarib tursa, ushbu o‘zgartirishlarni amalga oshirishda qanday mexanizmlar ishlagan?
Bular biz bilgan biologiya evolyutsiyasi nazariyasi orqali hal qilishga urinilgan asosiy noma’lum narsalardir.
Biologik evolyutsiya nazariyasi biologik evolyutsiya deb ataladigan haqiqat qanday ishlashi haqida ilmiy ishlab chiqilgan tushuntirishlar to‘plami. Ya’ni biologik evolyutsiya haqiqatda kuzatiladigan jarayon va evolyutsiya nazariyasi bu tabiiy hodisani tushunish uchun o‘rnatilgan qadamlar majmuidir.
Shuni esda tutish kerakki, ilmiy nazariya-bu o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ilmiy qonunlar hamda gipotezlar tizimi ko‘p marotaba muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazilganda va ularni tushunishga yordam beradigan narsalarni matematik tarzda ifodalash mumkin bo‘lmaganda qabul qilishi mumkin bo‘lgan maksimal qiymat maqomi hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, evolyutsiya nazariyasi faqat nazariya bo‘lsa-da, uni rad etish uchun yana bir muqobil nazariyani yaratish kerak bo‘ladi. Bugungi kunda ushbu taxminiy ikkinchi nazariya mavjud emas va shuning uchun ham, u Biologiya va umuman hozirgi biotibbiyot fanlari asosi bo‘lib turibdi.
Boshqa tomondan, bugungi kunda biz tushungan evolyutsiya nazariyasini Charlz Darvinning tadqiqotlari va kashfiyotlaridan ajratib bo‘lmaydi, ammo bular bilan ham cheklana olmaymiz. Bugungi kunda ilmiy hamjamiyat Darvinning takliflaridan tashqariga chiqmoqda, garchi uni to‘la inkor qilmagan bo‘lsa ham.
19-asrga qadar turlarning kelib chiqishi haqidagi g‘oyalar kreatsionizm edi. Ushbu ta’limotga ko‘ra, qudratli kuch mavjud bo‘lgan. U har bir jonzotni yaratgan va ular vaqt o‘tishi bilan o‘zgarmagan. Ushbu turdagi e’tiqodlar qadimgi Yunonistonga borib taqaladi. Garchi ular Evropada hech qachon gegemonlik qilmagan bo‘lsalar-da, ba’zi nazariyotchilar va ziyolilar fikrida o‘z izlarini qoldirdilar.
Ammo ma’rifat davri bilan Evropada yanada murakkab, haqiqatga yaqinroq nazariyalar paydo bo‘la boshladi. 
19-asrning boshlarida eng hayratlanarli narsa Jan-Batist Lamark tomonidan taklif qilingan. Ushbu fransuz tabiatshunosining ta’kidlashicha, barcha turlarning o‘zgarishi uchun irodasi bor va ularning harakatlari natijasida hosil bo‘lgan ushbu o‘zgarishlarni o‘z avlodlariga o‘tkazish qobiliyati, ya’ni “sotib olingan belgilarning merosxo‘rligi” mexanizmi mavjuddir.
Albatta, shuni ta’kidlash kerakki, Lamarkning g‘oyalari ajdodlarda mavjud bo‘lgan xususiyatlarning merosiga asoslangan emas va ular dunyo bilan o‘zaro aloqalari orqali rivojlangan. Bu aniqroq edi. Ushbu nazariyaga ko‘ra, olingan xususiyatlar, xususan, faol ravishda amalga oshirilgan harakatlar natijasida yuzaga keladi.
Lamark, kreatsionistlarga qarama-qarshi bo‘lib, turlarning evolyutsiyasi g‘oyasini himoya qildi, ammo turlarning o‘z-o‘zidan paydo bo‘lishini va umumiy kelib chiqishi yo‘qligini qabul qildi. Ya’ni, uning nazariyasi tirik mavjudotlarning paydo bo‘lishi haqida emas, balki vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi mexanizmi haqida gapirgan.
Tarixan o‘rganib chiqadigan bo‘lsak, barcha ilmiy nazariya asoschilari argumentatsiyaga, ya’ni ilmiy faktlarga tayanishga harakat qiladilar. Ularning ko‘pchiligi turlarning kelib chiqishida hech qanday qudratli kuchning ta’siri yo‘qligi haqidagi nazariyalarni ilgari surishadi. Lekin uning yo‘qligini isbotlaydigan ilmiy dalil ham topa olganlaricha yo‘q.