Биринчи ўзбек археологи, академик Я.Ғуломов ҳаёти ва илмий мероси

Биринчи ўзбек археологи, академик Я.Ғуломов ҳаёти ва илмий мероси
ҒУЛОМОВ Яҳё Ғуломович (1908.1.5 — Тошкент — 1977.10.1) — тарихчи-археолог олим. Узбекистон ФА акад. (1966), Узбекистонда хизмат кўрсатган фан арбоби (1958), тарих фанлари д-ри (1950), проф. (1955). Тошкентдаги Узбекистон эрлар билим юрти (инпрос)ни (1926), Самарқанддаги Узбекистон Пед. академиясини (1930) тугатган. Тошкент пед. техникумида ўқитувчи (1931— 32). Илмий фаолияти 1933 й.дан бошланган. Узбекистоннинг қад. ва санъат ёдгорликларини муҳофаза қилиш комитети (Узкомстарис)да илмий ходим, илмий котиб (1933— 40). СССР ФА Узбекистон филиали, Тарих, тил ва адабиёт ин-ти архео­логия бўлими мудири (1940—43). 1943 й.дан Узбекистон ФА Тарих ва археология ин-ти қад. ва ўрта асрлар тарихи бўлими мудири, айни вақтда ин-т директори вазифасини бажарувчи (1956— 59). Шунингдек, у Тошкент педаго­гика ин-тида «Узбекистон тари­хи ва археологияси»дан махсус маърузалар ўқиган, 1936 й.дан бир неча археологик экспедициялар (Тош­кент, Бухоро, Самарқанд, Фарғона ва б.) га раҳбарлик қилган. 1938 — 50 й.ларда Хо­рам археология-этнография экспедиция бошлиғининг ўринбосари сифатида қатнашиб, Хоразмнинг суғорилиш, деҳқончилик ва шаҳар маданиятининг шаклланиши ҳамда ривожланиш та­рихи бўйича и.т. ишлари олиб борган. F. Узбекистонда тарих ва археоло­гия соҳалари бўйича ўзига хос байналмилал илмий мактаб яратган. Унинг Зарафшон ва Фаргона водийларида, шунингдек, Тошкент воҳасида олиб борган и.т.лари Узбекистонда, тош, энеолит ва жез даври, унинг моддий-маданият ёдгорликларини ўрганишга катта ҳисса бўлди. У, айниқса, Тош­кент тарихи ва унинг ёдгорликларини тадқиқ этишга алоҳида аҳамият берган. Тошкент канали бўйлаб, Тўйтепада мах­сус археологик тадқиқотлар ўтказган. 1966 й.даги Тошкент зилзиласи оқибатларини тугатиш бўйича шаҳарда бош­ланган улкан қурилишлар муносабати б-н Тошкентнинг археологик обидаларини қайд этиш ва ўрганиш мақсадида махсус Тошкент археология экспедициясишл ташкил этган. «Хива шаҳрининг ёдгорликлари» (рус тилида, 1941 й.), «Қуйи Зарафшон водийсида ибтидоий маданият ва сугорма деҳқончиликнинг пайдо бўлиши» (рус тили­да) каби асарлар ёзган. «Узбекистон та­рихи» (4 ж.ли), «Самарқанд тарихи» (2 ж.ли), «Бухоро тарихи»нинг асосий муаллифларидан. Вафотидан сўнг «Буюк хизматлари учун» ордени б-н мукофот­ланган (2002). Республикада F. хотирасига бағишланган «Акад. Я. Ғуломов ўқишлари»ни ўтказиш илмий анъанага айланган. Тошкентдаги кўчалардан бири ҳамда Узбекистон ФА Археология ин-тига Ғ. номи қўйилган. Ас: Хоразмнинг суғориш тарихи, қадимги замонлардан ҳозиргача, Т., 1959; История оро­шения Хорезма с древнейших времен до на­ших дней, М., 1957. Ад.:Яҳё Ғуломович Ғуломов, Т., 1979; Муҳаммаджонов Абдулаҳад Рахижонович., Яҳё Ғуло-мовни хотирлаб (Ўқувчиларга устозим ҳақида), Т., 2000.