Bolalarda emotsional stressni oldini olish usullari

Psixik holat turlari.Stress tuhsunchasi va psixik zo’riqish va uni boshqarish.

• 
  Stress – inson organizmini haddan tashqari zo'riqish natijasida paydo bo'ladigan tanglik jarayonidir.
  
• 
  Stress ko'rinishi ikki turga ajratiladi:
  
• 
  Konstruktiv – biz turidagi (ko'pchilik orasida);
  
• 
  Destruktiv – men turidagi (yakka shahs o'zi bilan) kechadigan jarayon
  

• 
  Stressni fiziologik va psihologik turlari mavjud:
  
• 
  Fiziologik stress – bu o'ta jismoniy zo'riqish, biror og`riq, qo'rquv, kasalliklar natijasida vujudga keladi. Fiziologik stress organizm o'ta zo'riqishi, temperaturaning baland yoki past bo'lishi, nafas olishning qiyinlashishi bilan bog`liq bo'ladi.
  

Stress ko’rinishiga qarab ikkiga turga ajraladi :
Destruktiv – men turdagi(yakka shaxs o’zi bilaan kechadigan jarayon).
1Konstruktiv-biz turdagi (ko’pchilik orasida);
Frustratsiya va bezovtalik emotsional holat sifatida.

• 
  Frustratsiya – tushkunlik, ma’lum maqsadga erishishda umidlarning parchalanishi bilan kechadigan inson muvaffaqiyatsizligining emotsional og’ir kechinmasi. Frustratsiya ko’p hollarda frustratorga qarshi qaratilgan tajovuzkorlik hulq-atvor bilan bog’liq. Frustratsiya sabablari bartaraf etilmaganida, psixikaning davomli izdan chiqishi bilan bog’liq bo’lgan chuqur depressiv holat yuzaga kelishi mumkin (xotira, mantiqiy tafakkurga bo’lgan layoqatlarning susayishi). Frustratsiya holati inson biror chiqib ketish yo’llarini izlaydi, shirin xayol olamida beriladi, ba’zida esa tubanlashadi, ya’ni, psixik rivojlanishning dastlabki bosqichlariga qaytadi.
  

Yuksak hislar
Intellektual hissiyotlar
Praksik hislar
Estetik hislar
Ahloqiy hislar
Emotsional xossalar individning psixik ko’rinishini belgilaydilar, shaxs emotsional tipini tashkil etadilar. Odamlar emotsional, o’ta ta’sirchan, ehtirosli va frigid mijozlilarga bo’linadilar. Birinchisi oson qo’zg’aluvchan, emotsional ta’sirchan, impulьsiv; ikkinchisi – o’z sezgilarini mushohada qilish, ulardan zavqlanishga moyil; uchinchisi – emotsional intiluvchan, o’ta faol, maqsadga erishishda sabotli; to’rtinchisi – aql bilan ish ko’radilar, qayg’urish hissi ularga yot.

• 
  Emotsional xossalar individning psixik ko’rinishini belgilaydilar, shaxs emotsional tipini tashkil etadilar. Odamlar emotsional, o’ta ta’sirchan, ehtirosli va frigid mijozlilarga bo’linadilar. Birinchisi oson qo’zg’aluvchan, emotsional ta’sirchan, impulьsiv; ikkinchisi – o’z sezgilarini mushohada qilish, ulardan zavqlanishga moyil; uchinchisi – emotsional intiluvchan, o’ta faol, maqsadga erishishda sabotli; to’rtinchisi – aql bilan ish ko’radilar, qayg’urish hissi ularga yot.
  
• 
  Biror ob’ektga nisbatan ishlab chiqilgan sezgilar ma’lum darajada bir jinsli ob’ektlar sinfiga ko’chirib o’tkaziladi. SHunday qilib, sezgilar qonuniyatlaridan biri ularning umumlashtirilganligi va ko’chirib o’tkazish imkoniyati hisoblanadi. Boshqa qonuniyat – sezgilarning davomli seskantiruvchilar ta’sirida sustlashishi. Xuddi shunday sevimli qo’shiq hadeb tinglansa, yoqmay qolishi mumkin; juda ko’p marta takrorlanadigan hazil kulgili bo’lmay qoladi.
  

XISSIYOT
Emotsiya
affekt
Ambivalentlik
xissiyton
Turli seskantiruvchilar ta’sirida yuzaga keladigan turli segilar o’zaro taqqoslanadi va bir-biriga ta’sir ko’rsatib, o’zaro ta’sirlashadi. Biror shaxsning xunuk harakatidan, xuddi shunday vaziyatdagi boshqa shaxsning oliyjanob harakati solishtirilganida taassuf hissi kuchayadi, qoniqish hissi qoniqmaslik hissidan so’ng kuchliroq seziladi. Insonning taqdiri, azob-uqubatlari qanchalik og’ir, muvaffaqiyatsizliklarining yakun topishi shunchalik quvonch bilan idrok qilinadi – bu sezgilarning keskin qarama-qarshiligi.

• 
  Turli seskantiruvchilar ta’sirida yuzaga keladigan turli segilar o’zaro taqqoslanadi va bir-biriga ta’sir ko’rsatib, o’zaro ta’sirlashadi. Biror shaxsning xunuk harakatidan, xuddi shunday vaziyatdagi boshqa shaxsning oliyjanob harakati solishtirilganida taassuf hissi kuchayadi, qoniqish hissi qoniqmaslik hissidan so’ng kuchliroq seziladi. Insonning taqdiri, azob-uqubatlari qanchalik og’ir, muvaffaqiyatsizliklarining yakun topishi shunchalik quvonch bilan idrok qilinadi – bu sezgilarning keskin qarama-qarshiligi.
  
• 
  Sezgi qonuniyatlaridan biri – ularning jamlanishi. U yoki bu ob’ekt tomonidan muntazam ravishda hosil qilinadigan sezgilar to’planib, jamlanadi.
  

Bolalikdagi stressni oldini olish uchun bola hayotini tashkil etadigan ko'plab turli jihatlarni, ayniqsa biz hozirda muhokama qilgan uchta yo'nalish bilan bog'liq bo'lgan narsalarni nazorat qilishni talab qiladi.
Birinchi navbatda, ota-onalar o'zlarini farzandlari uchun o'rnak sifatida ko'rsatishlari kerak, shuning uchun ular o'zlarining tashvish holatlarini va bolaning oldida stress holatlarini etarlicha boshqarishlari kerak.
Agar ushbu birinchi talab bajarilmasa, bola tashqi omillarga avvalroq ota-onasi singari javob berishni o'rganishi mumkin, bu esa uni stressga ko'proq moyil qiladi.
Xuddi shunday, sabr-toqat, quvonch, xotirjamlik, xotirjamlik va ota-onalarning o'z farzandiga nisbatan aks ettirish qobiliyati kabi ijobiy munosabatlar bolada tashqi omillarga o'xshash munosabatni shakllantirishga yordam beradi va stress holatlaridan qochish uchun ko'proq resurslarga ega bo'lishiga imkon beradi.
Bolalikdagi stressni oldini olishning yana bir muhim jihati ularni kundalik va oilaviy muammolarni hal qilishda ishtirok etishlari, bu kabi qiyinchiliklarni engishning sodda, realistik va optimistik usullarini ilgari surishdir. Shu tarzda, bolada muammolarni qabul qilish va izchillik bilan boshqariladigan xatti-harakatlar uslubi rivojlanadi.
Agar bola stressni boshdan kechira boshlaganida yoki azoblanishni boshlashi mumkin bo'lgan vaziyatda bo'lsa, ularni tinglash va ularning fikrlarini qadrlash muhimdir.
Garchi kichik bolalar qanday faoliyatni amalga oshirishi va to'liq bajarmasligi to'g'risida qaror qabul qilmasliklari kerak bo'lsa-da, ularning fikrlarini bilish ularni stress qilishi mumkin bo'lgan joylar va hodisalarni aniqlashda juda foydali bo'lishi mumkin.
Boshqa tomondan, "bolaning ritmini" hurmat qilish, uning aka-ukalari yoki do'stlari bilan taqqoslashdan qochish, uning fazilatlarini kamsitish yoki uning qobiliyatlari va mahoratini kamsitish ham muhimdir.
Va nihoyat, ushbu yo'nalishda ota-onalar farzandlari uni qilayotgan ishlarida mukammal ijro etishlari uchun uni qadrlashi, hurmat qilishlari va sevishlari uchun ishonishiga yo'l qo'ymasliklari kerak.
Ushbu omil bolada katta stressni keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun ular kuch sarflashlari va o'zlari erisha oladigan ko'rsatkichlarni talab qilishlari kerak, ammo hech qachon ota va bolalar o'rtasidagi munosabatlarni to'ydirmasliklari va ushbu shartlarga asoslanishlari kerak.
Bolalardagi ushbu umumiy muammolarning sabablari va belgilarini qanday aniqlash kerakligini biling
Anksiyete, bugungi kunda bolalar bilan yuzma-yuz keladigan keng tarqalgan muammo. Katta yoshdagidek, bolalar yoshiga, shaxsiy shaxsiyatlariga va mudofaa qobiliyatlariga qarab stressga turli xil ta'sir ko'rsatadi. Bolalarda tashvishga tushganda, yosh o'quvchilar o'zlarining his-tuyg'ularini to'liq tushuntira olmaydilar, ammo katta yoshdagi bolalar ularni nima bezovta qilayotganini aniq aytishlari mumkin va nima uchun (garchi bu ma'lumotni Mom yoki Dad).
Ko'pgina hollarda bolalardagi qo'rquv va tashvish va stress yoshga qarab o'zgarib yoki yo'qoladi. Misol uchun, ajratish tashvishini boshdan kechiradigan bog'chani keyingi sinflarda maktabga bog'laydigan ijtimoiy kelebekga aylantirishi mumkin. Qorong'i yoki hayvonlardan qo'rqqan ikkinchi sinf o'quvchisi ruhiy hikoyalarni sevadigan bolaga aylanishi mumkin.
Ota-onalar o'z farzandlari boshdan kechirayotgan narsalarning vaqtinchalik yoki ko'proq chuqur ildiz otgan anksiyete buzilishi ekanligini aniqlashgach, ular bolaning stress va tashvishlarni boshqarishda yordam beradigan yo'llarini topishlari mumkin.