Bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashda nutqini rivojlantirish va savodga o‘rgatish Mundarija

II. Bob. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda faoliyatlarni tashkil etishning ahamiyati
2.1Maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh xususiyatlari
Maktabgacha davr-bu bolada motivasiya, o’z-o’zini namoyon etish, barpo qilsh, o’z-o’zini tadbiq eta olish, nimanidir bajarish xoxish-istagi, intilishi rivojlanadigan ajoyib davrdir.Ushbu davrda bola shaxs sifatida rivojlanishi uchun poydevor yaratiladi. Ta’lim strategiyasi maktabgacha ta’limning yuqori sifatini kafolatlashi kerak. Aynan maktabgacha davrda bolaning kelajakdagi barcha faoliyat turlarida va umuman xayotda muvaffaqiyatli bo’lishiga yordam beruvchi umuminsoniy xislatlari shakllanadi. Bularning barchasi bolaning shaxsiy faolligi orqali mashg’ulotlarda, markazlarda faoliyat turlarida rivojlanadi.MTT tarbiyalanuvchilariga “Maktabgacha ta`limga qo`yiladigan Davlat talablari” va maktabgacha ta`lim muassasalari tayanch dasturi, “Bola shaxsiga yo`naltirilgan ta`lim” asosida bilimlar beriladi. “Maktab ta’limiga tayyorlosh“ Bolaning to’laqonli rivojlanishi, tarbiyalanishi va o’qishini , uning maktabda ta’lim olishga samarali tayyorlanishini ta’minlashga qaratilgan, bolalarni maktabga tayyorlash bo’yicha xalqaro tajribalarning hisobga olinib ishlab chiqilgan.” Chunki unda: Bolaning turfa imkoniyatlariga yo’naltirilgan, uning qiziqish istaklari bilan optimal darajada hisoblashadigan pedagogik shart-sharoitlarni yaratish; -Ta’lim jarayonida har bir bola bilan uning tilida so’zlanish, uni tushunish va unga ishonish;
-Bola va pedagog o’rtasida o’zaro faol do’stona munosabat o’rnatilishini ta’minlashga ahamiyat qaratiladi. -Bolalarni majburiy bir yillik maktab ta’limiga umumiy psixologiktayyorlash, -bolaga yo’naltirilgan ta’limga yondashuv, --MTT da faoliyatning yetakchi turi- o’yin asosida ta’lim berish ko’zda tutilgan. Ta’lim jarayonida zamonaviy yondoshuvlardan, faol usullardan, axborot texnologiyalaridan keng foydalanish kabi vazifalar ustuvor hisoblanib, vaqt, inson, moddiy, zahiralarning barcha imkoniyatlari shunga yo’naltiriladi. Shu o’rinda bolani maktab ta’limiga tayyorlash o’z nomi bilan ta’lim jarayoni markazida bola turishi bilan tavsiflanadi.Bola shaxsiga yonaltirilgan ta’lim jarayonida bola shaxsining har tomonlama, ya’ni ham xuquqiy, ham ma’naviy, ham ijtimoiy himoyasi ta’minlanadi. Bolaning ta’limi, tarbiyasi, jismoniy, ruhiy va ma’naviy kamolini ta’minlash kabi umummilliy maqsadning ro’yobga chiqishida uning ta’limga qiziqishini oshirish asosiy omil hisoblanadi.
Maktabgacha ta’limda bolalarni Maktab ta’limiga tayyorlashning maqsadi: Bolalarni maktab ta'limiga sifatli tayyorlash maqsadida guruhiy mashg’ulotlarga, rivojlanish markazlarida bolalar ta’lim- tarbiyaviy faoliyatini tashkil etishga tayyorlanish va o’tkazishni o’rgatish. Haftalik ish rejasi asosida bolalar faoliyatini tashkil etish. Bolalarni individul extiyojlarini hisobga olgan holda variativ dasturlarni qo’llay olish, innovatsion texnologiya metodlarini qo’llash, ko’rgazmali jihozlar, didaktik vositalar, tayyorlash va foydalanish ko’nikmalarini shakllantirishdan iboratdir. Maktabgacha ta’limda bolalarni Maktab ta’limiga tayyorlashning vazifasi: “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari” da bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashning asosiy sohalarini; “Ilk kadam” davlat o’quv dasturini taxlil qila olish va ishlarni rejalashtirishni; MTTga qamrab olinmagan bolalar bilan ishlash, maktab ta'limiga sifatli tayyorlash yo’llarini; MTTda maktabga tayyorlov guruxlarda ta'lim jarayonini rejalashtirishni; ta'lim faoliyati mazmunini kompleks ravishda tashkil etib rejalashtirishni; ta'lim-tarbiya jarayonni rejalashtirishda metodik yondoshishni, nazariy egallagan bilimlaridan foydalanishni; MTTda bolalarning hayoti va sog’lig’ini muhofaza qilishni tashkil etish tartibi to’g’risidagi nizomni, yong’in xavsizligi va mexnatni muhofaza qilish qoidalarini; maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda sodda yo’riqnomalarni tushuna olish va ularga amal qilishni; ta'lim jarayonida mavzularga mos pedagogik texnologiyalarni qo’llash, didaktik va audiovizual vositalardan foydalanishni; bolalarni individul extiyojlarini hisobga olgan holda variativ dasturlarni qo’llay olishni bilish. Maktabgacha ta`lim muassasalari yoshidagi bolalarga ta`lim berish jarayonini takomillashtirish, bo`lajak tarbiyachining ilmiy va uslubiy ta`minlanganligini, uning kasbiy tayyorgarligini oshirish kabi vazifalardan iborat.
Maktabgacha yosh - bu ongli kashfiyotlar va bilim faoliyati davri. Uning o'tishi davomida bolalarning bilimlari va g'oyalari asta-sekin chuqurlashadi va kengayadi va ular umumlashtiriladi. ,,Bolada o'zi va atrofdagi haqiqatning turli sohalari: tabiat, insoniyat madaniyati mahsulotlari, odamlar munosabatlari to'g'risida g'oyalar rivojlanadi. Shuningdek, u bilim olish usullarini o'rganadi. Bolada kattalarni tinglash, savollarga javob berish va ularga savol berish, haqiqat bilan mustaqil ravishda tajriba o'tkazish qobiliyati rivojlanadi. Bunday usullarni o'zlashtirish darajasi bola o'zlashtirgan ma'lumot bilan birga uning aqliy rivojlanishining mazmun tomonini tavsiflaydi.” Katta maktabgacha yoshi, shuningdek, ushbu davrda eng yaxshi bo'lgan o'yin faoliyati, ayniqsa rolli o'yinlarning faol rivojlanishi bilan tavsiflanadi. "Hayotning oltinchi yilidagi bolalar o'yin boshlanishidan oldin o'z rollarini tayinlashlari va rolga rioya qilishlari bilan o'zlarini tutishlari mumkin. O'yinning o'zaro ta'siri tarkibiga va intonatsion jihatdan rolga mos keladigan nutq bilan birga keladi. Bolalarning o'yin harakatlari yanada murakkablashadi, har doim ham kattalarga ma'lum bo'lmaydigan maxsus ma'noga ega bo'ladi. O'yin maydoni yanada murakkablashadi, uning har biri o'z hikoyasini qo'llab-quvvatlaydigan bir nechta markazlarga ega bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, bolalar o'yin maydonida sheriklarning xatti-harakatlarini kuzatib borishadi va ulardagi o'ringa qarab xatti-harakatlarini o'zgartiradilar. Agar o'yin mantig'i yangi rol paydo bo'lishini talab qilsa, u holda bola ilgari olgan rolini saqlab turib, o'yin jarayonida yangi rol o'ynashi mumkin. " Rolli o'yinning guruh xarakteri bolaning harakatlarini boshqa bolalar bilan muvofiqlashtirish qobiliyatini rivojlantiradi. Shuning uchun, katta maktabgacha yoshga kelib, u muloqot qilishni, tengdoshlari bilan muayyan munosabatlarni o'rnatishni, ziddiyatlarni nutq yordamida hal qilishni o'rganadi. Bolaning rivojlanishida katta maktabgacha yosh alohida o'rin tutadi: hayotning ushbu davrida faoliyat va o'zini tutishning yangi psixologik mexanizmlari shakllana boshlaydi. 6 yoshga to'lishi o'sish jarayonining faollashishi bilan tavsiflanadi: bir yil ichida bola 7-10 sm gacha o'sishi mumkin.Tana nisbati o'zgaradi. Harakatlar yaxshilanadi, bolalarning motor tajribasi kengayadi, vosita qobiliyatlari faol rivojlanadi. Muvozanat va muvozanatning barqarorligi sezilarli darajada yaxshilanadi, bu aksariyat harakatlar uchun zarurdir. Shu bilan birga, qizlar o'g'il bolalarga nisbatan ba'zi afzalliklarga ega. Bolalarda magistral va oyoq-qo'llarning katta mushaklari faol rivojlanmoqda, ammo mayda mushaklar, ayniqsa qo'llar hali ham kuchsiz. Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bola jismoniy mashqlarning ko'p qismini texnik jihatdan to'g'ri bajaradi. U boshqa bolalarning harakatlarini tanqidiy baholashga qodir, ammo o'zini tutish va o'zini o'zi qadrlash o'zgaruvchan va vaqti-vaqti bilan paydo bo'ladi. Bolalarning sog'lig'i va sog'lom turmush tarzi, gigiena protseduralarining ahamiyati to'g'risida (buning uchun qo'llarni yuvish, tishlarini yuvish va hokazo), qattiqlashish, sport bilan shug'ullanish, ertalabki mashqlar haqidagi g'oyalari chuqurlashmoqda. Bolalar o'zlarining sog'lig'iga qiziqish bildiradilar, o'z tanalari haqida ma'lumot (sezgi, harakat, ovqat hazm qilish, nafas olish) va unga g'amxo'rlik qilishning amaliy ko'nikmalariga ega bo'ladilar. Yuqori asabiy faoliyatida katta o'zgarishlar mavjud. Hayotning oltinchi yili davomida asosiy asabiy jarayonlar yaxshilanadi - qo'zg'alish va ayniqsa inhibisyon. Bu o'z-o'zini boshqarish imkoniyatlariga foydali ta'sir ko'rsatadi. Ushbu yoshdagi hissiy reaktsiyalar barqaror va muvozanatli bo'ladi. Bola shunchalik tez charchamaydi, aqliy jihatdan chidamli bo'ladi, bu jismoniy chidamlilikni oshirishi bilan bog'liq. Bolalar ko'pincha o'z tashabbusi bilan istalmagan harakatlardan tiyila boshlaydilar. Ammo umuman olganda, o'z faoliyatini ixtiyoriy ravishda tartibga solish qobiliyati hali ham etarlicha ifodalanmagan va kattalarning e'tiborini talab qiladi. Axloqiy rejaning ijtimoiy namoyandalari shakllanmoqda. Qoidalar va me'yorlar vositasida impulsiv, vaziyatli xatti-harakatdan bosqichma-bosqich o'tish mavjud. O'z tengdoshlari bilan munosabatlarni tartibga solishda bolalar qoidalarga faol murojaat qilishadi. Qadimgi maktabgacha yoshdagi bolalar allaqachon yaxshi va yomon ishlarni ajratib turishadi, yaxshilik va yomonlik haqida tasavvurga ega bo'lib, shaxsiy tajriba va adabiyotdan tegishli aniq misollar keltira olishadi. O'z tengdoshlarini baholashda ular juda qat'iy va talabchan, o'zlarining xatti-harakatlariga nisbatan ular ko'proq mensimaydi va etarli darajada ob'ektiv emas. Bolalarning intellektual imkoniyatlari kengaymoqda. Olti yoshli bolaning miyasining xususiyatlari kattalarnikiga yaqin. Bola nafaqat ob'ektlar va hodisalardagi muhim xususiyatlarni aniqlabgina qolmay, balki ular o'rtasida sababiy munosabatlarni, fazoviy, vaqtinchalik va boshqa munosabatlarni o'rnatishni boshlaydi. Bolalar etarli miqdordagi vaqtinchalik chiqishlari bilan ishlashadi: ertalabdan tushdan keyin kechqurungacha; kecha-bugun-ertaga, oldinroq-keyin; har bir fasl bilan bog'liq bo'lgan haftaning kunlari, fasllari va oylari ketma-ketligiga yo'naltirilgan. Ular kosmosdagi va samolyotdagi yo'nalishni ishonchli tarzda o'zlashtiradilar: chapdan o'ngga, yuqoridan pastgacha, old-orqa, yaqin - uzoqroq, balandroq - pastroq va hk. Bolalarning umumiy dunyoqarashi kengaymoqda. Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarning qiziqishlari asta-sekin bolalar bog'chasi va oilaning yaqin atrof-muhitidan tashqariga chiqadi. Bolalarni keng ijtimoiy va tabiiy dunyo, g'ayrioddiy voqealar va faktlar o'ziga jalb qiladi. Ular o'rmon va okean aholisi, kosmik, uzoq mamlakatlar va boshqa ko'p narsalar bilan qiziqishadi. Kattaroq maktabgacha yoshdagi bola olingan ma'lumotlarni mustaqil ravishda tushunishga va tushuntirishga harakat qiladi. Besh yoshdan boshlab Quyosh, Oy, yulduzlar va boshqa narsalar kelib chiqishi to'g'risida "kichik faylasuflar" g'oyalarining haqiqiy gullashi boshlanadi. Tushuntirish uchun bolalar filmlar va televizion dasturlardan olingan bilimlardan foydalanadilar: astronavtlar, oyda sayr qiluvchilar, kosmik sayohatlar, yulduzlar urushi.