Bo`lim: Оchiq urug`lilar yoki qarag`aytоifa – Gimnospermae yoki Pinophyta; Ajdod (sinf)

Sarvdoshlar 
(Archadoshlar) 
oilasi 
- 
Cupressaceae 
ga 19 ta turkum, 130 ga yaqin tur 
kiradi. Ular Shirnoliy va Janubiy yarimsharlarda 
tarqalgan. Oila vakillari bir yoki ikki uyli daraxt va 
butalar bo`lib, ularda smola yo`llari bo`lmaydi. 
Barglari ninasimon yoki tangasimon, novdada qarama-
qarshi 
yoki 
halqasimon 
o`rnashgan. 
Changchi 
qubbalari yakka holda bo`lib, mikrosporofillari 
qaiqonsirnon, mikrosporangiylari 2-6 ta. Erkaklik 
gametofiti reduksiyalangan. Urug`chi qubbasida 
qoplag`ich tangacha barg va urug` tangachasi qo`shilib 
o`sib bittaga aylangan, qoplag`ich tangacha bargi 
yog`ochlangan yoki yumshoq etli (archalarda). 
Oilaning Kiparis (Cupressus), Tuya (Thuja), Archa 
(Juniperus) 
kabi turkumlari 
bo`lib, 
yurtimizda 
manzarali o`simlik sifatida o`stiriladi.
Archalar ikki uyli, ayrimlari bir uyli o`simliklardir. Ularda changchi qubbalari kichik bo`lib, 
mikrosporofillarida 2-6 ta mikrosporangiylar hosil bo`ladi. Bir yil daraxtda bo`lib, ikkinchi yilning bahorida 
pishib yetiladi va changlari (mikrosporalar) atrofga tarqaladi. 
Urug`chi qubbalari qisqargan novdalarning qo`ltig`ida kuzda hosil bo`ladi. Ular dastlab vegetativ 
kurtaklarga o`xshash bo`lib, ikkinchi yili bahorda kattalashib, ularda qubbalar yetiladi. Urug`lanishdan keyin 
yumshoq etli urug`chi qubbalarda urug` hosil bo`ladi. Urug`i ko`pincha ikkinchi yili yetiladi. 

---

Archalar tog`li tumanlarda eroziyaga qarshi muhim ahamiyat kasb etadi. Ular o`zidan fitonsid 
ajratish bilan havoni mikroblardan tozalaydi. Ulardagi efir moylari ham muhirn ahamiyatga ega. Archalar 
qurilish uchun xomashyo, manzarali osim1ik1ar sifatida ham katta ahamiyatga ega. 
Archa turkumiga 14 ta tur kiradi. Shundan 3 ta turi: Zarafshon archasi (J. zeravschanica), 
Yarimsharsimon (J. semiglobosa) va Turkiston archasi (J. turkestanica) O`zbekistonning tog`li hududlarida 
tarqalgan. Bundan tashqari, Virgin archasi (J.virginiana) manzarali o`simlilk sifatida respublikarniz 
shaharlarida o`stirildmoqda. 
Zаrаfshоn qizil аrchаsi bo`yi 20m gа yaqin yoki ba`zan yеr bаg`irlаb butа shаklidа o`sаdigаn ikki 
uyli dаrахt. Bu dаrахt аrchа o`rmоnlаrning qo`yi zоnаsidа, dеngiz sаthidаn 2500 m bаlаndlikkаchа bo`lgan 
jоylаrdа o`sаdi. Tоshkеnt, Farg`onа, Sаmаrqаnd va Surхоndаryo viloyatlаridаgi tоg`lаrning tоshlоq va 
tuprоqli jоylаridа uchrаydi. 
Bu dаrахtning tаnаsi qizil po`stlоq bilаn qoplanganidаn qizil аrchа dеb yuritilаdi.