Boshlang’ich sinf darslarida milliy istiqlol g’oyasini singdirish

---

 

 

 

 

 

Quvasoy shahar  25-maktab o'qituvchisi 

Abduvaliyeva Lazokatning 

 “

Boshlang’ich sinf darslarida milliy istiqlol 

g’oyasini singdirish” mavzusida tayyorlagan

 

 

 

 

 

         

 

 

 

 

---

 

 

            

Reja: 

I. 

Kirish. 

II. 

Asosiy qism.  

1) Ma`naviyat nima? 

 

2) O`tmishni o`rganish- burchimiz. 

 

3) 

O`qish 

darslarida 

Vatan 

tuyg`usini 

singdirish. 

 

III.  Xulosa. 

IV.  Foydalanilgan adabiyotlar. 

     

---

 

Ma`naviyat insonga ona suti,ota namunasi ,ajdotlar o`giti bilanbirga singadi. Ona 

tilining buyuk ahamyatishundaki, ajdodlar o`giti bilanbirga singadi. Ona tilining buyuk 

ahamyati  shundaki,  u  ma`naviyat  belgisisifatida  kishilarni  yaqin  qilib  jipslashtiradi. 

Ma`naviyat  insonga  havodek,  suvdek  zarur.Sahrodagi  sayyoh  har  doim  buloqdan 

chanqog`ini bosadi. Xuddi shunigdek, inson ham necha necha azoblar va qiyinchiliklar 

bilan  ma`naviyat  chashmasini  izlaydan.  Tabiatga  yaqinlik,  jonajon  o`lkaning  benihoya 

go`zalligidan  bahramant  bo`lish  ma`naviyatiga  oziq  beradi,ku8chaytiradi.  Ma`naviyat 

o`z halqining tarihini,uning madanyatini va vazifalarni chuqur bilishva tushunib yetishga 

suyangandagina qudratli kuchga aylanadi.  

  

 

 Inson o`zini xalqning bir zarrasi deb sezgandagina, u haqta o`ylab, mehnat 

qilib yashagandagina ma`naviyat bilan tutashadi…. 

  

Erkin fuqoro ongli yashaydigan  mustaqil fikrga ega bo`lgan shaxs  ma`naviyatni 

shakllantirish bizning bosh milliy g`oyamiz bo`lishi zarur . 

  

 Boshlang`ich  ta`limda  o`quvchilar  nutqini  o`stirish  o`quv  dastur4ining  muhim 

talabalardan  biridir.”Ta`lim  to`g`risida”gi  qonunda  ham  bu  sohada  katta  ahamyat 

berilgan. 

 

 O`quvchilar  nutqini  o`stirish  o`stirishvositalari  asosan  ona  tili,o`qish, 

tabiat,matematika va boshqa fanlarni o`qitish orqali amalga oshiriladi. 

 

 

 O`quvchilar 

nutqini 

o`stirish 

ko`proq 

o`qish 

darslarida 

ertak, 

hikoya,sher,rasmlar  va  boshqa  kichik  mashqlarni  o`rgatish  yo`li  bilan  erishiladi.  Biz 

o`qutuvchlar  har  bir  sinf  o`qituvchlarining  nuqtalarini  tekshrganda  biror  rasimga  qarab 

yoki berilgan mavzuga bog`lab nechta gap tuza olishlari , bir daqiqada nechta so`z o`qiy 

olishlari , qarab aniqlaymiz .  

 

 

 

Bu  usul  ham    bizning  nazarimizda  darisga  o`hshaydi.  Ammo,  hozirgi8  biz 

o`qituvchilarning og`zaki nutqi DTS talabiga  to`la javob beradi deb bo`lmaydi. bu esa 

har bir o`qituvchidan izlanishni talab etadi. DTS bo`yicha Vatan tuyg`sini shakillantirish 

quydagich olib boriladi. 

        Yosh  avlodga  Vatanimizdan  g`rurlanish  hissini  tarbiyalash  har  bir  o`qituvchi  va 

tarbiyachning butchidir. 



Yurtboshimiz  ta`kidlaganidek, o`z tarihini bilmagan xalqning kelajagi bo`lmaydi. 

---



Bu  o`rinda  ko`pchiklik tarixi adabiyotlarda va o`rin yilnomalarida ataylab, Temurni,, 

savodsiz ‘, 



,,zolim’shoh sifatida tasvirlanishi  haqiyqatga zid ekanligini alohida takidlab o`tish ham 

o`rinliydir.  Amir  Temurdek  buyuk  shas  tarixda  zarhal  hariflar  bilan  yozilgan.  uning  ,, 

Kuch 



adolatdadir’’ degan hikmatlariga amal qilib kelinmoqdo.  

 Hatto  uning  shahsi  bosshlang`ich    siniflarda  ham  o`rganilishi  fikrimizning  daliylidir. 

Shu bois madaniy merosimizni o`rganish, o`tmishdagi ulug` siymolar hayoti va ijodiga 

bo`lgan    munosabatini  qayta  ko`rib  chiqish,  donisshmanlarimiz  o`gitlaridan  ta’lim-

tarbiya jarayonida foydalanish hozirgi davirning eng dolzarb masalalaridan biridir. 

         2- sinfda ,, Ona yurtim –oltin beshigim ‘’ bo`limini boshlashladan oldin ,,Shahzod 

‘’guruhi  ijro  etgan  ,,Ey,aziz  yurtim  ‘’  H.  Xjliyqov  ijrosidagi  ,,O`zbekistonim’’ 

qo`shiqlarini eshitirish bolalarda o`z  o`lkasiga  bo`lgan qiziqishlarini o`stiradi. 



 O`zbekiston Respubilikasi Konistitutsiyasida takidlagaanidek: 



        ‘’Vatanimiz nomi – O`zbekiston: 



U-suverin  demokratik  respubilika  ‘’ekani  1-moddada  keltirilgan.  Bu  yurtda 

yashayotgan  har  bir  inson  o’z  yurtini  sevishi  ,  fahirlanishi,  gullab-yashnashiuchun  bor 

imkonyatlarni  ishga  solishi  kerakligini  sherlar  va  hikoyalar  orqali  tushinib  yetadi. 

Quydagi sahna ko’rinishi orqali ularda yana bir bor g’urulanish hissiaks etadi. 

 Sahna 

     Tahtda Bobur  Mirzo g’amgin holda o’tiribdi: 

     Boshlovchi:  Buyuk  bobomiz  Zahiriddin  Muhammad  Bobur  Andijonda  tug’ulganlar. 

Bir umur yurt sog’inchi bilan yashaganlar. 

                                  Shakarpalak 

 Rivoyat 

 

 

Falakning  gardishi  bilan  Mirzo  Bobur  Hindiston  degan  yurtga  borib  u 

yerning sultoni bo’libdi.Bobur bu yerda bir bog’ yaratibdi.Halq boqqa “Bog’i Boburiy “ 

deb nom qo’yibdi. Bog’da faqat qobun pishmay qurib qolaveribdi Bog’bonlar o’ylab –

o’ylab ,shohga bildirmay uzoq farg’onadan bir qovun keltiribdi. 

 Bobur iztirobi  

 Andijondan qobun keldi, 

---

 Bag’rim kabi tilib so’ydim.  

 Yuragimday o’rtasidan  

 Teng ikkiga bo’lib so’ydim. 

    

 

   Yo rab, yurda yoz bo’libdi  

 

 

    Hasrat bilan kulib qo’ydim 

 

 

    Qovunni yeb, kosasisa 

 

 

    Ko’z yoshimni quyib qo’ybim . 

Andijondan qobun keldi , 

Bag’rim kabi tilib so’ydim . 

Ko’zga surtib po’chog’ini , 

Saroyimga ilib qo’ydim. 

                                                                Muhammad Siddiq.  

Qovunlar ichida to`ldi eru ko`r, 

Armonim osmonu falakda giryon, 

Sarsondir Hindiston yo`lida bir ruh: 

,,Mozorim bo`lsaydi , ketsam, Andijon… 

  

So`ng:-Qayerda bitgan?-deb so`rabdi. 

  

Bog`I Boburiyda bitgan,-javob beribdi bogbon. 

 

Yo`q,  hidi  boshqacha.Bunday  hidki  qovun  bu  erlardabitmaydi  ,  faqat  bir  o`lrada 

yetishadi  holos  .Sen  meni  aldayapsan,  -debde  shoh.  To`g`risini  aytsang  gunohingni 

kechaman. 

Farg`na viloyatidan keltirdik. 

Rost  aytdingiz  shohim.  Bunaqa  qovun  siz  aytgandek,  o`sha  yog`lardabo`ladi. 

Shakarpalak  degani  shu…  ko`ziga  jiqqa  yosh  to`libdi  bogbon.  Qovunni  bu  erdan 

emasligini qayerdan bildingiz? 

Hidi 

oichoq 

tegar-tegmas 

yorilib 

ketishidad 

ona-yurtim 

qovunni 

ekanini 

angladim…Uzoq  Hindu  yurtida  turib  yurtim  shakarpalagi  bilan  siylaganing  uchun 

in’om-ehsonga loiqsan, -deb sarpo beribdi va ushbu ruboiyni o`qibdi: 

         Tole yo`qkim jonimg`a baloliqbo`ldi, 

         Har ishniki ayladim hatoliq bo`ldi 

         O`z yerni qo`yib, Hind sari yuzlandim, 

---

         Yo rab, netayin, ne yuz qaroliq bo`ldi. 

  

 

Bobomiz  to`g`risidagi  sahna  ko`dinishini  muhtasar  qilsak-da,  fikrlarimiz 

ushbu she’r orqali bayon qilsak :  

            Buyuklarni dahosi, 

            Ibratga yo`q bohosi, 

            Vatan uchun tikkan jon  

            Rahmat, aziz, bobojon.    

Olimlar uchun hikmat, 

Fozillar uchun ibrat, 

Biz uchun u jahon – 

Rahmat, aziz, bobojon  

            ,,Bjburnoma’’ yagona, 

              G`azallari durdona, 

              Zaq olodi kirobhon- 

              Rahmat, aziz, bobojon ! 

Urushlarning qurboni, 

Millatning qahramoni, 

Vatan uchu to`kkan qon- 

Rahmat, aziz, bobojon! 

                Ruhingizni etib shod,  

                Millat ozod, yurt obod 

                Unitmaymiz hech qachon. 

                Sizni-Bobur bobojon! 

                Sizni-Bobur bobojon!  

O`zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi 

Mutal Burhonov                  Abdulld Oripov 

MUSIQASI                            S`O`ZI 

Serquyosh, hur o`lkam, elga baxt, najot, 

Sen o`zing do`slarga yo`ldosh, mehribon. 

Yashnagay toabat ilmu fan ijod, 

Shuxrating porlasin toki bor jaxon! 

---

 

Oltin bu vodiylar –jon o`zbekiston, 

Ajdodlar mardona ruhi senga yor. 

Ulug` xalq qudrati jo`sh urgan zamon  

Olamni mahliyo aylagan diyor. 

Bag`ri keng o`zbekning o`chmas iymoni, 

Erkin yosh avlodlar senga zo`r qanon. 

Istiqlol mashali, tinchlik posponi, 

Xalqsevar ona yurt, mangu bo`l obod. 

Oltin bu vodiylar –jon o`zbekiston, 

Ajdodlar mardona ruhi senga yor. 

Ulug` xalq qudrati jo`sh urgan zamon  

Olamni mahliyo aylagan diyor. 

 

 

 

O`zbekiston  Respublikasining  Davlat  Gerbi  O`zbekiston  RespublikasiOliy 

kengashining X-sessiyasida 1992 yil 2-iyul kuni tasdiqlandi. Gerbda gullagan vodiy uzra 

porlagan 

quyosh, 

o`ng 

tomonda 

bug`doy, 

so`l 

tomonda 

oshilgan 

paxta, 

mustaqilligimizni  ifodalovchi  yuqorida  yulduz  va  yarim  oy.  Gerb  markazida  himmat, 

oliy  janoblik,  fidoiylik    timsoli  afsonaviy  Humo  qush  joylashgan.  Pastdagi  bayrogimiz 

ichida «O`zbekiston» so`zi bitilgan.    



Moviy rang-tinchlik mazmuni.  



Oq rang-muqaddas tenglik ranzi.  



Yashil-tabiatning yangilanish ramzi. 



 Qizil chiziqlar-Vujudimizdagi qon ramzi. 



Yarim oy shakli-mustaqilligimiz ramzi. 



O`n ikki yulduz- barcha dunyo xalqlarining birdamlik ramzi hisoblanadi. 

 

Egningizdagi ko’ylaklar paxta tolasidan matoga aylanib matodan liboslar tikiladi. So’ng 

un  iota-onangiz  sizga  sotib  olib  beradilar.  Bunday  tarbiya  orqali  O’zbekiston  dunyoga 

paxta  yetishtirish  bo’yicha  yetakchi  o’rinlarda  turishi  va  uning  ham  tolmas  bilakli 

---

paxtakorlarga  hurmat  bilan  qarashga,  yetishtirilgan  hosil paxta  tabiatning  in’omi  ekani 

va bu in’omni ko’z qorachig’idak asrash kerakligini uqtiriladi.  

 

Muhtaram  Prezidentimiz  Islom  Abdug’aniyevich  Karimov  janglarda  halok 

bo’lganlar  xotirasiga  barpo  ettirganlar.  Bu  qanday  ezgu  va  faxrli  savob  ish  ekanligini 

o’quvchilarga yetkazish kerak.  

 

Sababki,  ekolologik  madaniyatnig  bir  ko’rinishi  desa  bo’ladigan  bu  harakat 

zaminida  qurbonlar  xotirasiga  hurmat  va  bunyod  etilgan  hiyobonlarga  ekilgan  dov-

daraxtlar fayzli ziyoratchilar uchun hushmanzara, bahri dilni ochuvchi o’sha yurt xalqiga 

hurmatini ochiqruvchi omil ekanini ta’kidlanadi.  

Ya’ni  har  qanday  madaniyat  zaminida  atrof  muhitga  hurmat  ustun  bo’lsagina 

kishilik jamiyatining ongida bu borada o’zgarish yasalgan bo’ladi.  

Har  tomonlama  mukammal  shaxsni  kamol  toptirish  uzoq  davom  etadigan 

murakkab  jarayon  bo’lganidek,  o’quvchilarga  ekologik  tarbiya  berish  juda  muhim 

ta’limiy vazifa sanaladi. Shu sababli bu faoliyatni o’quvchi maktabga ilk qadam qo’ygan 

chog’idan – birinchi sinfdan boshlashimiz zarur.  

I-IV-sinf o’quvchilarining tabiat qo’yniga uyushtirgan sayr va sayohatlar vaqtida 

dov  daraxtlarning  turli-tumanligiga,  ularning  tana  po’stloqlariga,  barglardagi 

tafovutlarga diqqatini jalb qilish lozim.  

Masalan: Bolalar bahor faslida tabiatni uyg’onishi daraxtlarning kurtak chiqarish 

gullashi, barg yozishi, maysalar, o’t-o’lanlarning sabzi o’rishi, tabiatning yashil libosga 

burkanishi  yozga  har-xil  mevalarnig  pishib  yetilishi,  kuzda  esa  daraxt  barglarining 

sarg’ayishini biladilar.  

O’quvchilar  tabiat  qo’yniga  sayr  qilish  bilan  daraxtlarning  soyalari,  gullarning 

muattar,  mayn  va  nihoyat  yashil  do’stlarimizning  havoni  tozalab  berishi  haqidagi 

tushunchalarga ham ega bo’ladilar.  

Sayrga chiqishdan oldin o’quvchilar, tabiat hodisalari, oy quyosh haqidagi she’rlar 

va topishmoqlarni takrorlaydilar.  

Masalan:  

U yoqqanda dala qir,  

Kuladi qiqir-qiqir  

(yomg’ir)  

---

Qo’lsiz oyoqsiz eshik ochar  

(shamol)  

Tilla sandiq ochildi  

Ichidan zar sochildi  

(quyosh)  

She’rlar ham aytadilar  

Tabiat – Yerimizdir  

Asramoq burchimizdir  

Suv bor joyda bordir hayot  

Uni teja, qil ehtiyot 

Inson  olamga  kelgandan  so’ng  tabiat  ehsonidan  bahramand  bo’ladi.  Ona-bolani 

tarbiyalasa tabiat uni o’stiradi. Voyaga yetkazadi. Ona tabiat deb bejiz aytilmaydi.  

Maktab gulzoriga sayr davomida o’quvchi mehri turli gullarga tushib go’zallikni 

his qiladilar. Sayohat darslarining va ta’sirchan bo’lishi uchun didaktik o’yinlardan keng 

foydalanish maqsadga muvofiqdir.  

Masalan: “Gul bazmi” o’yini.  

O’quvchilar  gul  haqida  she’r  aytib  o’yinni  davom  ettiradilar.  Har  bir  o’quvchi 

navbat bilan gul haqida she’r aytadi.  

Gul, gul, gul, gulag qarab kul  

Ona bilan lola – gul bilan bola  

O’qituvchi  turli  barglardan  yasalgan  shakllarni  tartib  raqami  bo’yicha  terib 

chiqadi.  Kichik  guruhlarda  taqdimot  o’tkaziladi.  O’quvchilar  tabiat  haqidagi  hikmatli 

so’zlarni bilib oladilar.  

 

O 

N 

A 

 

T 

A 

B 

I 

A 

T 

 

Q 

U 

S 

H 

L 

A 

R 

 

---

B 

I 

Z 

N 

I 

N 

G 

 

D 

O’ 

S 

T 

I 

M 

I 

Z 

 

Kabi gaplar hosil bo’ladi.  

Dars  davomida  o’quvchilar  bilan  quyidagi  savol  javoblarni  o’tkazishimiz 

mumkin:  

Danakli mevalar nomini ayting  

Danaksiz mevalar nomini ayting  

So’ngra tabiatga doir topishmoqlar beriladi.  

Yerda asta unadi,  

Ilk bahorda kuladi  

(boychechak) 

Ikki yaproq bir tanda  

Kezar yozda chamanda 

(kapalak)  

Bu  o’yinlar  o’quvchilarni  mantiqiy  fikrlashga  o’rgatishga  va  og’zaki  nutqni 

o’stirishda  katta  ahamiyatga  ega  bo’lib,  o’quvchilar  qalbida  tabiatga  mehr-muhabbat 

uyg’otishga  yordam  beradi.  Tabiat  qo’ynida  bo’lgan  sayr  o’quvchilarning  mustaqil 

fikrlashga o’rgatadi.  

O’qish darslarida ko’rgan eshittirganlarini his etib o’z kuzatishlari haqida hikoya 

tuzadilar.  

Ona tili darslarida ijodiy ishlar yoza boshlaydilar. Rasmlar asosida tabiat qo’ynida 

mavzusida insho va bayonlar yozishlari zarur.  

Bolalar  ijodi  behosdan  tarbiyalanmaydi,  ijod  qilishni  o’rgatish  maqsadida 

mustaqil  ravishda  bayon  yozishga  o’quvchilarga  yo’llanmalar  berish  maqsadga 

muvofiqdir.  

Masalan, Bahor keldi o’quvchilar o’zlarining ko’rgan bilganlarini yozma ravishda 

ta’riflaydilar.  

---

Mana  o’lkamizga  bahor  kelishi  bilan  hamma  yoq  ko’m-ko’k  libosga  burkandi. 

Ariqlarda  suvlar  to’lib  oqa  boshlaydi.  Tog’larda  qip-qizil  lolalar  ochildi.  Dalalarda  ish 

qizg’in tus oldi. Odamlar turli gul va meva ko’chatlarini o’tkazadilar.  

Hikoyalarni ijod qilish muhim ahamiyatga ega. Bu ishlar o’quvchilarni og’zaki va 

yozma nutqlarini muntazam o’sib borishiga yordam beradi.  

Ona Vatanimning bir parchasi bo’lgan bu zamin bizning kindik qonimiz tomgan 

tuprog’imizdir. Biz uni har bir zarrasini ko’z qorachig’idak asrashimiz kerak.  

Bitta  daraxtni  kessak,  albatta  o’rniga  o’nta  ko’chat  ekishimiz  kerak.  Shundagina 

atrof muhit go’zalligini inson salomatligiga zamin hozirlagan bo’lamiz.  

Biz  mahallada  olilamizda  maktabda  doimo  obodonchilik  ishlarini  amalga 

oshirishimiz  kerak.  Daraxt  ko’chatlarini  nafaqat  ekishimiz,  balki  uni parvarishlashimiz 

sug’orishimiz qurishi va sinishiga yo’l qo’ymasligimiz kerak.  

Biz daraxtlar daraxtlar 

Tabiatning shifosi  

Havoni tozalaymiz 

Sizga sog’lik tilaymiz  

Sindirmang shoximizni  

Eshiting ohimizni  

Tabiatning  shifosi  va  jilosi  daraxtlar  hisoblanadi.  Ular  bizga  havoni  tozalab 

beradilar.  Bizning  ekologiyamizni  zararlantirayotgan  omillarga  zavod  va  fabrikalardan 

chiqayotgan zaharli tutun va gazlar, oqava suvlar ham kiradi.  

Xususan  Tojikistondagi  alyuminiyni  qayta  ishlaydigan  zavoddan  chiqayotgan 

zaharli  tutun  va  gazlar  Suxondaryoning  tabiish  sharoitiga  juda  yomon  ta’sir 

ko’rsatmoqda.  

Natijada  insonlar  sog’ligi  havf  ostida  qolmoqda.  Ko’plab  noyob  jonivorlar 

hayvonlar, qirilib ketmoqda. Yuqoridagilar bois ko’plab respublikamizda qo’riqxonalar 

tashkil qilingan.  

“Qizil  kitob”  haqida  o’quvchilarga  to’liq  bilim  berish  kerak.  Ya’ni  nima  uchun 

qilil  rang  tanlangan,  bu  rang  ogohlantirish  ta’qiqlash  belgisi  ekanligini  yana  bir  bor 

eslatadi.  

---

Bu  kitob  jahon  miqyosida  shuningdek,  bizning  O’zbekistonimizda  ham  joriy 

etilgan.  Kitobga  noyob  yo’qilishi  havfi  bo’lgan  o’simlik  va  hayvon  turlari  kiritilgan 

bo’lib, ularni nobud qilish man etilgan.  

- Qushlar bizning do’stimiz 

Ekanini bilamiz  

Shuning uchun qushlarga 

Mehribonlik qilamiz 

Suvsiz hayot bo’lmas  

Suvni qadrlashimiz kerak. Suv bo’lmasa ekin dov-daraxtlar ham bo’lmaydi.  

Tabiatimiz yashnamaydi.  

Suvdan  xo’jasizlarcha  foydalanishimiz  tufayli  Orol  dengizi  qurib  qoldi.  Bu  esa 

atrof  muhitning  buzilishiga  juda  katta  ta’sir  etdi.  Natijada  Orol  butun  dunyo 

muammosiga aylandi.  

Shildir-shildir oqaman  

Sizni hursand qilaman  

Agar axlat to’ksangiz  

Juda hafa bo’laman  

Agar  biz  ariqlarga,  sayrlarga  oqayotgan  suvlarga  axlat  va  chiqindilarni,  iflos 

suvlarni to’kadigan bo’lsak, turli kasalliklar tarqalishiga sababchi bo’lamiz. Bu esa inson 

salomatligiga yomon ta’sir ko’rsatadi.  

Buni aslo unutmang  

Suvning bir tomchisi gavhar  

Suv zar suvchi zargar 

Suvni asrang, azizlar  

Suv bu ulug’ ne’matdir 

Suvni asrang, azizlar  

Olloh bergan ne’matdir 

Suv bilan ekinchilik  

Suv bilan to’kinchilik  

Suv bilan mo’l-ko’lchilik  

Suv bilan bor borchilik  

---

Buni biling azizlar  

Esda tuting azizlar 

Ha,  o’quvchilar  biz  ona  tabiatimizni,  uning  ne’matlarini  ko’z  qorachig’idak 

asrashimiz  lozim. Uning ne’matlaridan isrof qilmasdan  foydalansak o’zimi uchun  ham 

yaxshi  bo’ladi.  Suvimizni  yerimizni,  osmonimizni  yashnab  turgan  tabiatimizni 

Vatanimizni asragan bo’lamiz.  

 

 

 

 

 

. 

 

 

 

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar. 

 

1. Boshlang’ich ta’lim .2007 yil 3-son. 

2. Boshlang’ich ta’lim 2005 yil 5-son.  

3. Farg’ona ziyosi.2011 yil 4-soni.