1.4.Boshqaruv tahlili fanining boshqa fanlar bilan aloqasi, boshqaruv
tahliliga qo‘yiladigan asosiy talablar.
Boshqaruv tahlili bir qator iqtisodiy va boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘liq.
Bu fanlarni mukammal egallash boshqaruv tahlilini sifatli darajada o‘tkazishda
muxim axamiyatga ega.
Birinchi o‘rinda boshqaruv tahliliga aloqador fanlar orasida iqtisodiy
qonunlarni, ularni ishlash mexanizmini o‘rganuvchi va barcha iqtisodiy fanlar rivoji
uchun nazariy asos hisoblanuvchi fan — iqtisodiyot nazariyasini alohida ajratish
kerak. Tahliliy hisoblarni amalga oshirishda yuqoridagi qonunlarni e’tiborga olish
zarur.
Boshqaruv tahlili o‘z navbatida tarmoq iqtisodiyoti bilan ham aloqadordir.
Tarmoq iqtisodiyotini, ishlab chiqarishni tashkil qilish, mehnatni tashkil qilish,
me’yorlash va shu kabilarni bilmay turib, boshqaruvini chuqur tahlil qilib
bo’lmaydi. Tahlil aniq bir korxona yoki butun tarmoq iqtisodini yuksalishiga
yordam beradi.
Boshqaruv tahlili “Biznesni rejalashtirish” fani bilan chambarchas bog‘liqdir.
Tahlilda rejaviy materiallardan keng foydalaniladi. Shuning uchun tahlil qiluvchi
iqtisodiyotni boshqarish asoslari va tahlil qilinuvchi korxonaning ishlab chiqarishini
rejalashtirish uslubini bilishi zarurdir. Ayni bir paytda boshqaruv tahlili natijalaridan
keng foydalanmay turib, ilmiy asoslangan rejalashtirish va milliy iqtisodiyot hamda
korxonalar boshqaruvini amalga oshirib bo‘lmaydi.
Tahlilning buxgalteriya hisobi bilan aloqasi ikki tomonlama bog‘liqlik
xarakteriga ega. Bir tomondan, buxgalteriya hisobi ma’lumotlari boshqaruv
tahlilida asosiy axborot manbasi hisoblanadi. Buxgalteriya hisobi uslubini va
hisobot ma’lumotlarini bilmay turib, tahlil uchun zaruriy materiallar to‘plash va
ularning yaxshi sifatliligini tekshirish o‘ta qiyindir.
Boshqaruv tahlili korxonalarni moliyalashtirish va kreditlash bilan ham
bevosita bog’liqdir. Milliy iqtisodiyot tarmog‘ini moliyalashtirish va kreditlashning
joriy tajribalarini, moliyaviy va kredit organlari va tashkilotlarini o‘zaro
bog‘lovchilarini bilmay turib mukammal boshqaruv tahlilini amalga oshirib
bo‘lmaydi.
Boshqaruv tahlilining samaradorligi, foydaliligi, ta’sirchanligi va undan
olinadigan qaytim quyidagi talablarning bajarilishiga bog‘liq:
1. Tahlilning ilmiy xarakterga ega bo’lishi, dialektik anglash nazariyasiga
asoslanishi, korxonaning rivojlanishida iqtisodiy qonun va qonuniyatlar talabini
e’tiborga olishi, ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalanishi, ilg‘or tajriba va
iqtisodiy tadqiqotni yangi usullaridan foydalanishi.
2. Tahlil kompleks bo’lishi lozim, ya’ni korxonaning barcha, texnika- iqtisodiy
ko‘rsatkichlari, sex va uchastkalari chuqur tahlil qilinib, unga ta’sir qilgan sabablarni
aniqlash.
3. Tahlil ma’lum tizimga asoslanib o’tkazilishi lozim, ya’ni har qanday
o‘rganilayotgan obyekt bir necha o‘zaro bir-biri bilan bog’liq bo’lmagan mayda
tizimchalardan iborat murakkab dinamik tizim deb qaralishi kerak. Har bir obyekt
barcha ichki va tashqi aloqalarining, uning alohida elementlarini o‘zaro bog’liqligi
va tobeligini e’tiborga olgan holda o‘rganish kerak.
4. Xo'jalik faoliyatini tahlili obyektiv, aniq, ishonchli va tekshirilgan axborot
ma’lumotlariga asoslangan, obyektiv haqiqatni real ko’rsatuvchi bo’lishi kerak.
Uning xulosalari esa aniq tahliliy hisobotlarga asoslanishi kerak.
5. Tahlil ta’sirchan bo’lishi lozim, ishlab chiqarishni borishiga, uning natijasiga
tez ta’sir qilishi kerak. Tezlik bilan tahlil natijalaridan kelib chiqqan holda iqtisodiy,
tashkiliy va texnikaviy chora-tadbirlar ishlab chiqilib, unga tayangan holda rejani
asoslash, unga o‘zgarishlar kiritish lozim. Aks holda tahlil o‘z oldiga qo‘ygan
maqsadga erisha olmaydi.
6. Tahlil rejaga asosan tizimli ravishda o’tkazilishi kerak. Bundan ko‘rinib
turibdiki, tahlil faqat ishlab chiqarish rejasi bajarilmagandagina emas, balki texnika-
iqtisodiy ko‘rsatkichlarni ortig’i bilan bajarilganda ham o’tkazilishi shart. Sababi,
yaxshi natijalar ostida ba’zi bir iqtisodiy ko’rsatkichlar, sex va uchastkalarda
muammo, xato va kamchiliklar mavjud va yashirilgan bo’lishi mumkin. Bunday
holatlarda o’tkazilgan tahlil korxonani oqsoq tomonlarini ochib tashlaydi.
7. O’tkaziladigan tahlil tez va aniq bo’lib, qisqa vaqt ichida qaror qabul qilinib,
uni hayotga tatbiq qilishi lozim.
8. Tahlilning muhim talablaridan biri - ilg‘or korxonalarning ichki xo‘jalik
imkoniyatlarini ishlab chiqarishga tatbiq qilish uchun tahlil jarayoniga keng
ommani, mutaxassis va ilg'or ishchilarni taklif qilishdir.
9.
Tahlilning eng muhim tomoni tahlil jarayonida aniqlangan yutuq,
imkoniyatlarni hayotga tatbiq qilish, xato-kamchiliklarni bartaraf qilish maqsadida
har tomonlama asoslangan chora-tadbirlarni ishlab chiqishdan iboratdir.
10.
Tahlilning yana bir muhim tamoili ishlab chiqilgan tashkiliy- texnikaviy va
iqtisodiy tadbirlar bajarilishini tizimli ravishda nazorat qilish va zaruriyatga qarab
ularni qayta ko‘rib chiqish, kerakli o‘zgartirishlar kiritishdir.
Shunday qilib, tahlilning asosiy talablari bu ilmiylik, komplekslilik, tizimlilik,
ob’yektivlik, aniqlik, tezkorlik va samaradorlik bo’lib hisoblanadi.
