Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

12-mashg'ulot.  Mavzu:  Tayanch trofik tóqimalari. Qon. 
Nazariy  tushuncha.  Mezenximadan  hosil  bólib,  tayanch-trofik  vazifani 
bajaruvchi,  lekin  tuzilishi  bilan  farqlanuvchi  tóqimalar  tayanch  trofik  tóqimasi 
nomi  bilan  ifodalanadi.  Tayanch  trofik  tóqima  hamma  joyda  mavjud,  doimo 
epiteliy  tagida  yotadi,  genetik  va  funktsiya  jihatidan  bog‘liq  bólgan  tomirlarni 
óraydi (tóqimaning trofik ta‘sirini tomirlar komponentisiz qarab bólmaydi).  
     Tayanch-trofik  tóqima funksiyalari:  
1)trofik-modda almashinuvidagi ishtiroki,  
2) himoya-biriktiruvchi tóqima hujayralarining fagositoz qilish va immunitet hosil 
qilish xususiyati,  
3)  mexanik  (tayanch)-biriktiruvchi  tóqima  bog‘lamlar,  paylar,  tog‘ay,  suyak  va 
tomirlar bo‘ylab kóp organlarning asosini hosil qiladi.  
Biriktiruvchi  tóqimaning  retikulyar  tóqima  turi  qon  yaratuvchi  organlar 

---

asosini  hosil  qilib,  qon  yaratilishi  jarayonida  mug‘im  rol  óynaydi.  Biriktiruvchi 
tóqima jarohatlarning bitishida ishtirok etadi.  
Qon  shaklli  elementlardan  va  oraliq  modda-plazmadan  iborat.  qon  odam 
organizmida tana massasining 7 % ga yaqinini tashkil etadi. Órtacha og‘irlikdagi 
odamda 4,5- 5,5  l qon bóladi. Sog‘lom organizmda shaklli elementlarning ma‘lum 
miqdori va plazmaning kimyoviy tarkibi muayyan doimiylikda saqlanib turadi. 
Eritrotsitlarning  soni  turli  fiziologik  va  patologik  holatlarga  qarab  ózgarib 
turadi.  Eritrotsitlar  ikki  tomoni  botiq  disksimon  shaklga  ega,  lekin  qon  surtma-
larida  ular  oynada  tekislanib  ketadi,  shuning  uchun  tóg‘ri  dumaloq  shaklda 
kórinadi.  Ular  óz  shaklini  ózgartirishi  mumkin.  Evolyusiya  jarayonida 
sutemizuvchilarda eritrotsitlar yadrosi va organellalari yóqolgan. 
Eritrotsitlar sitoplazmasida gemoglobin pigmenti joylashgan. 
Leykositlar yoki oq qon hujayralari yadro va organellalarga ega. 
Leykositlar  sonining  ortishi  leykositoz,  kamayishi  esa  leykopeniya  deyiladi. 
Leykositlar fagasitlar hisoblanib, organizmni tóqima va qonga tushgan mikrob va 
yot  tanachalardan  himoya  qiladi.  Ba‘zi  bir  leykositlar    (limfositlar)  immun 
tanachalar hosil bólishida ishtirok etadi. 
Granulositlar  eozinofil,  bazofil  va  neytrofillarga  bólinadi.  Eozinofillar 
toksinlarni zararsizlantirib, organizmni himoya qilish qobiliyatiga ega. Neytrofillar 
ham  himoya  vazifasini  bajaradi.  Bazofillar  qon  tomirini  tark  etib,  siyrak 
biriktiruvchi tóqimada semiz hujayralar (labrositlar) ga transformatsiya qilinadi.