Bog'liq Siydik-tanosil a’zolari sistemasi. Siydik a’zolari
Bachadon naylari (tuba uterina, salpinx) bachadon tubining ikki yonboshidan boshlangan (10– 12 sm uzunlikdagi) naydan iborat bo‘lib, tuxumdondan ajralgan tuxumni bachadonga o‘tkazib beradi. Naylarda to‘rt qism (bachadon devori ichidagi qism – pars uterina, siqilgan – isthmus va kengaygan – ampulla qismlar hamda oxirgi voronkasimon – infundibulum kengaygan qism) tafovut qilinadi. Shokilalar tuxumdondan ajralgan tuxumni tutib nay ichiga yo‘naltiradi. Naylar bachadonning keng boylami ichida joylashgan. Naylarning ikkita teshigi bo‘lib, biri bachadon bo‘shlig‘iga – ostium uterinum tubae, ikkinchisi voronkasimon kengaygan qism orqali qorin bo‘shlig‘iga – ostium abdominale tubae ochiladi. Shu yo‘sinda ayollarning qorin bo‘shlig‘i bachadon nayi, bachadon va qin orqali tashqi muhitga ochiladi.
Naylar devori uchta pardadan iborat: 1. Ichki shilliq parda uzunasiga ketgan burmalar hosil qiladi. Shilliq parda tunica mucosa – kiprikli epiteliy bilan qoplangan. Epiteliy kipriklari faqat bachadon tomonga harakat qilib, tuxumni bachadon tomon yo‘naltiradi. 2. Ichki halqasimon, tashqi uzunasiga yo‘nalgan muskul parda – tunica muscularis. 3. Seroz parda – tunica serosa va uning ostida joylashgan tela subserosa o‘zaro farq qiladi.
Bachadon (lot. uterus, yunoncha metra yoki hystera) kichik chanoq bo‘shlig‘ida, qovuq bilan to‘g‘ri ichak o‘rtasida joylashgan nokka o‘xshash a’zo bo‘lib, unda homila rivojlanadi. Bachadon qizlarda, farzand ko‘rmagan ayollarda 50 g bo‘ladi .
B a ch a d o n b o‘ y n i – cervix uteri 156- ) tanasi (corpus uteri) va tubi (fundus uteri) tafovut qilinadi. Bachadon tanasi va tubi oldinga qovuq yuzasi bilan qovuq ustida bir oz bukilib, orqa yuzasi esa to‘g‘ri ichakka yuzma-yuz joylashgan. Bachadon bo‘ynining bir qismi qin ichiga – portio vaginalis kirib turadi. Shu yerda bachadon teshigi – ostium uteri qinga ochiladi.
Bachadon devori qalin bo‘lib, uch qavatdan iborat:
1. I ch k i sh i l l i q q a v a t – endometrium bachadon naylari shilliq pardasining davomidir, bachadon tanasi ichida burmalar bo‘lmaydi. Shilliq qavatda mayda bachadon bezlari – glandulae uterinae uchraydi. Shilliq qavat bachadon bo‘yni qismida yanada qalinlashib, bir necha burmalarni hosil qiladi, bu yerda mayda bezlardan tashqari shilliq bezlar (gl. cervicales) ham bo‘ladi. Bachadon shilliq qavati balog‘atga yetgan qizlarda va homilasi bo‘lmagan ayollarda har 28 kunda (har oyda) hayz ko‘rish munosabati bilan o‘zgarib turadi.
2. O‘ r t a m u s k u l q a v a t – myometrium silliq muskul tolalaridan iborat va uch qavat bo‘lib joylashgan. Ichki va tashqi muskul tolalari bo‘ylama joylashgan. Odatda, muskul qavati qon tomirlarga boy bo‘ladi.
3. T a sh q i q a v a t – perimetrium seroz pardadan iborat. Bachadonni old va orqa tomondan yopib turadi, uning keng boylami – lig. lata uteri ga aylanib ketgan seroz pardaning ikki varag‘i orasida (bachadon bo‘ynining ikki yonboshida) biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan qatlam – parametrium uchraydi.
Bachadon tanasining ichidagi bo‘shliq uchburchak shaklida bo‘lib, uning tepa tomondagi ikki yon burchagiga bachadon naylari ochiladi, pastki burchagi esa bo‘yin ichidagi kanal – canalis cervicis uteri orqali bachadon tashqi teshigi va qin bo‘shlig‘iga ochiladi. Bachadonning tashqi teshigi bola tug‘magan ayollarda yumaloq, tuqqan ayollarda ko‘ndalangiga cho‘zilgan tirqish holatida bo‘ladi.
Qorin parda bachadonning oldingi yuzasini qoplaydi, so‘ngra orqa yuzasidan to‘g‘ri ichakka o‘tib ketadi. Natijada bachadon bilan qovuq oralig‘ida chuqurlik – excavatio vesicouterina vujudga keladi. Xuddi shunday chuqurlik bachadon bilan to‘g‘ri ichak o‘rtasida (excavatio rectouterina) ham bo‘ladi.
Bachadonni o‘rab turgan qorin parda uning yon tomonidan chanoq devoriga yo‘naladi. Qorin pardaning ana shu bachadon bilan chanoq devori oralig‘idagi qismi bachadonning keng boylami – lig. lata uteri deyiladi. Bu boylamning bachadon nayi bilan tuxumdon o‘rtasidagi qismida bachadon nayi tutqichi – mesosalpinx bo‘ladi.
Bachadon nayining old tomonidan boshlangan bachadon yumaloq boylami – lig. teres uteri chov kanali orqali tashqariga chiqib, katta uyatli lablar terisida tugaydi. Bachadonning homiladorlik davridagi uzunligi 20 sm, og‘irligi 1 kg gacha bo‘ladi.
Qin (lot. vagina, yunoncha colpos) bachadon bo‘yni bilan tashqi tanosil a’zolari oralig‘ida joylashgan. Uzundigi 8 sm gacha bo‘lgan qin devorining ichki shilliq qavatida juda ko‘p ko‘ndalang burmalar ko‘rinadi. Devorning ikkinchi muskul qavati tolalari ko‘ndalangiga va uzunasiga yo‘nalgan. Muskul qavat tashqi tomondan fibroz parda bilan o‘ralgan. Bachadon bo‘yni qinning tepa qismi ichiga ancha kirib joylashganidan uning atrofida chuqurliklar paydo bo‘ladi. Qin orqa devori (paries posterior) ning yuqori qismi qorin parda bilan o‘raladi, qolgan qismi to‘g‘ri ichakka yaqin turadi. Oldingi devor – paries anterior ning ustki qismi qovuqqa, pastki qismi siydik chiqarish kanaliga yaqin turadi. Qizlarda qinning tashqi teshigi halqa shaklidagi shilliq (qizlik) parda – hymen bilan bekilib turadi. Pardaning o‘rtasida kichkina teshik bo‘ladi.
