D a V l a t k a d a s t r L a r I a s o s L a r I

ҚЎРИҚЛАНАДИГАН ТАБИИЙ ҲУДУДЛАР
ДАВЛАТ КАДАСТРИ
ҚЎРИҚЛАНАДИГАН ТАБИИЙ ҲУДУДЛАР
ДАВЛАТ КАДАСТРИ
 
5.2. QO‘RIQLANADIGAN TABIIY HUDUDLAR DAVLAT KADASTRI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  davlat  kadastri  O‘zbekiston 
Respublikasi  Ekologiya  va  atrof  muhitni  muhofaza  qilish  davlat  qo‘mitasi 
tomonidan Fanlar akademiyasi ishtirokida yuritiladi va tabiiy muhitning muhofaza 
etiladigan  toifalariga  kiritilgan  obyektlari  bo‘yicha  birxillashtirilgan  ma’lumotlar 
to‘plamidan iborat bo‘ladi, u O‘zbekiston Respublikasi Davlat kadastrlari yagona 
tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  davlat  kadastri  ana  shunday  hududlar 
tarmoqlarini  rejalashtirish,  ularni  muhofaza  qilishni  ta’minlash,  ilmiy  tadqiqotlar 
o‘tkazish, tegishli tartibga rioya qilinishi ustidan davlat nazorati darajasini oshirish, 
muhofaza  qilinadigan  tabiiy  hududlarning  asosiy  tavsiflari  bilan  tezkorlik  bilan 
tanishish,  shuningdek  ularning  ishlab  chiqaruvchi  kuchini  va  joylashtirishni 
rivojlantirishdagi rolini hisobga olish uchun mo‘ljallangan.  
Quyidagilar  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  davlat  kadastrini  hisobga 
olish obyektlari hisoblanadi: 
-  davlat  qo‘riqxonalari,  kompleks  (landshaft)  zakazniklar,  tabiiy  bog‘lar, 
davlat  tabiat  yodgorliklari,  tabiat  pitomniklari,  tabiiy  kurort  hududlari,  dam  olish 
hududlari,  suvni  muhofaza  qilish  zonalari  va  qirg‘oqbo‘yi  polosalari,  yer  usti  va 
yer osti suvlari hosil bo‘ladigan hududlar (daryo vodiylari, surilma konuslari, tog‘ 

---

186 
 
etaklari) baliqchilik xo‘jaligi hududlari, alohida tabiiy resurslarni boshqarish uchun 
hududlar,  davlat  biosfera  rezervatlari  hamda  qonun  hujjatlari  va  xalqaro 
shartnomalar bilan muhofaza etiladigan toifaga kiritilgan boshqa tabiiy hududlar.  
Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar o‘zining faoliyat ko‘rsatish maqsadi va 
rejimiga ko‘ra quyidagi toifalarga bo‘linadi: 
- davlat qo‘riqxonalari; 
- kompleks (landshaft) zakazniklar; 
- tabiiy bog‘lar; 
- davlat tabiat yodgorliklari; 
-  alohida  tabiiy  obyektlar  va  komplekslarni  saqlash,  ko‘paytirish  va  tiklash 
uchun hududlar; 
- muhofaza etiladigan landshaftlar; 
- alohida tabiiy resurslarni boshqarish uchun hududlar.  
Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  bo‘ysunishi,  muhimligi,  shuningdek 
tabiiy  obyektlarning  noyobligiga  ko‘ra  mahalliy  va  umumdavlat  ahamiyatiga  ega 
bo‘lishi  mumkin.  Faqat  qonunchilikda  belgilangan  tartibda  tashkil  etilgan 
obyektlargina  ro‘yhatdan  o‘tkaziladi  va  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar 
kadastriga kiritiladi. Obyektlarni kadastrga kiritish uchun zarur bo‘ladigan hujjatlar 
ro‘yhati  Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi tomonidan 
belgilanadi. 
Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  davlat  kadastri  ushbu  hududlarning 
huquqiy  maqomi  va  tartibi,  ularni  geografik  holati,  miqdori  va  sifatiga  oid 
tavsiflari,  ekologik,  ilmiy,  ma’rifiy,  tarixiy  va  boshqa  qiymatlari,  idoraviy 
mansubligi,  yer  egalari  va  yerdan  foydalanuvchilar,  shuningdek  hisobga  olingan 
har  bir  obyekt  bo‘yicha  ushbu  hududlardagi  tabiiy  resurslardan  foydalanish 
xarakteri to‘g‘risidagi ma’lumotlardan iborat bo‘ladi. 
Kadastr  hujjatlari  kartografiya,  fotografiya,  hisobot,  hisobga  olish 
materiallarini  va  boshqa  materiallarni,  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlarning 
holati  to‘g‘risidagi,  kadastr  shakllarini  tuzishda  hisobga  olinadigan  ma’lumotlarni 

---

187 
 
o‘z  ichiga  oladi.  Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  kadastri  quyidagi  asosiy 
shakllarni o‘z ichiga oladi: 
1-shakl (yig‘ma) - "Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar ro‘yhati"; 
2-shakl  -  "Davlat  qo‘riqxonalari,  kompleks  (landshaft)  zakazniklar,  tabiiy 
bog‘lar, davlat biosfera rezervatlarining yer-suv resurslari"; 
3-shakl  -  "Davlat  qo‘riqxonalari,  kompleks  (landshaft)  zakazniklar,  tabiiy 
bog‘lar, davlat biosfera rezervatlarining o‘simlik dunyosi"; 
4-shakl  -  "Davlat  qo‘riqxonalari,  kompleks  (landshaft)  zakazniklar,  tabiiy 
bog‘lar, davlat biosfera rezervatlarining hayvonot dunyosi"; 
5-shakl  -  "Davlat  tabiat  yodgorliklarini,  alohida  tabiiy  obyektlar  va 
komplekslarni saqlash, ko‘paytirish va tiklash uchun hududlarni umumiy tavsifi"; 
6-shakl  -  "Muhofaza  etiladigan  landshaftlarni,  alohida  tabiiy  resurslarni 
boshqarish uchun hududlarning umumiy tavsifi"; 
7-shakl  -  "Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  tabiatni  muhofaza  qilish 
faoliyatining asosiy natijalari". 
Shakllarning  tuzilishi  va  mazmuni    Ekologiya  va  atrof  muhitni  muhofaza 
qilish davlat qo‘mitasi tomonidan belgilanadi.  
7-shakldan tashqari, barcha shakllar bo‘yicha ma’lumotlar tuman ("T" literli 
shakl),  viloyat  ("V"  literli  shakl)  va  respublika  (litersiz  shakl)  darajasida  ishlab 
chiqiladi.  7-shakl  bo‘yicha  ma’lumotlar  faqat  tuman  darajasidagina  beriladi. 
Barcha  shakllarga  (tuman,  viloyat  va  respublika  darajasida)  muhofaza  etiladigan 
tabiiy  hududlarning  hozirgi  holati  va  uning  o‘zgarishi  darajasi  tahlil  qilingan 
holdagi qisqacha izohnoma beriladi. 
Tuman  darajasida  -  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  kadastri  tarkibiga 
"T"  literi  bilan  barcha  shakllar  bo‘yicha  ma’lumotlar,  muhofaza  etiladigan  tabiiy 
hududlar  rahbarlarining  hisobotlari,  tadqiqotlar,  izlanishlar  materiallari,  hisobga 
olish ma’lumotlari va boshqa birlamchi kadastr hujjatlari kiritiladi.  
Viloyat  darajasida  -  alohida  "muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  kadastri 
tarkibiga "T" va "V" literlari bilan barcha shakllar bo‘yicha ma’lumotlar kiritiladi. 

---

188 
 
Respublika  darajasida  -  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  kadastri 
tarkibiga "V" literi bilan va litersiz barcha shakllar bo‘yicha ma’lumotlar kiritiladi. 
Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar kadastri Ekologiya va atrof muhitni muhofaza 
qilish davlat qo‘mitasining uchchala darajalardagi organlari tomonidan yuritiladi: 
-  tuman  (shahar)  darajasida  -  tuman  ekologiya  va  atrof  muhitni  muhofaza 
qilish  inspeksiyasi tomonidan; 
-  viloyat  (Qoraqalpog‘iston  Respublikasi)  darajasida  -  Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar Ekologiya va atrof muhitni muhofaza 
qilish boshqarmalarining inspeksiya xizmati tomonidan; 
- respublika darajasida -  Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish davlat 
qo‘mitasi respublika inspeksiya xizmati tomonidan. 
3  va  4-shakllar  bo‘yicha  ma’lumotlarni  tayyorlashda  O‘zbekiston 
Respublikasi Fanlar akademiyasi ishtirok etadi. 
Yer  osti  chuchuk  suvlari  manbalarining  hamda  noyob  va  qimmatbaxo 
metallar  konlari  va  nishonalarining  shakllanish  hududlari  bo‘yicha  kadastr 
ma’lumotlari  O‘zbekiston  Respublikasi  Davlat  geologiya  va  mineral  resurslar 
qo‘mitasi tomonidan tuziladi. Belgilangan shakldagi yakuniy ma’lumotlar umumiy 
kadastrga kiritish uchun nazarda tutilgan muddatlarda  Ekologiya  va  atrof  muhitni 
muhofaza qilish davlat qo‘mitasiga taqdim etiladi. 
Kadastr  tadrijiy  ravishda  yuritiladi,  shakllar  bo‘yicha  ma’lumotlar,  hisobot 
yilidan  keyingi  yilning  1  yanvaridagi  holat  bo‘yicha,  har  yili  bir  marta  taqdim 
etiladi.  Tuman  darajasida  -  2-t,  3-t,  4-t,  5-t,  7-t  shakllari  bo‘yicha  ma’lumotlar 
(hisobotlar)  tuman  (shahar)  Ekologiya  va  atrof  muhitni  muhofaza  qilish  (obyekt 
joylashgan  erdagi)  inspeksiyasiga  muhofaza  etiladigan  hududlar  rahbarlari 
tomonidan hisobot yilidan keyingi yilning 1 fevraligacha taqdim etiladi. (O‘zR VM 
01.04.2005  y.  95-son  Qarori  taxriridagi  xat  boshi).  6-t  va  7-t  shakllari  bo‘yicha 
ma’lumotlar  yerlarni  hisobga  olish  hujjatlari  asosida  tuman  tabiatni  muhofaza 
qilish inspeksiyasi tomonidan tayyorlanadi.  
Tuman inspeksiyalari taqdim etilgan ma’lumotlar (hisobotlar)ni to‘g‘riligini 
aniqlaydilar,  tuman  (shahar)  bo‘yicha  muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar 

---

189 
 
ro‘yhatini  tuzadilar  (1-t  yig‘ma  shakl)  barcha  kadastr  materiallarini  tuman 
hokimligi bilan kelishib oladilar va 1-t, 2-t, 3-t, 4-t, 5-t, 6-t, 7-t shakllari bo‘yicha 1 
martgacha  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar 
Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmalariga taqdim etadilar. 
Viloyat  darajasida  -  olingan  materiallar  viloyat  inspeksiya  xizmati 
tomonidan  umumlashtiriladi  va  tahlil  qilinadi,  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi 
Vazirlar  Kengashi,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  hokimliklari  bilan  kelishib 
olinadi  hamda  1  aprelgacha  1-"V",  2-"V",  3-"V"  4-"V",  5-V",  6-"V"  shakllari 
bo‘yicha    Ekologiya  va  atrof  muhitni  muhofaza  qilish  davlat  qo‘mitasiga 
jo‘natiladi. 
Respublika darajasida - muhofaza etiladigan tabiiy hududlar davlat kadastri  
Ekologiya 
va 
atrof 
muhitni 
muhofaza 
qilish 
davlat 
qo‘mitasining 
"Boshersuvnazorat" boshqarmasi tomonidan yuritiladi. 
1. Tuman (shahar) Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish inspeksiyasi 
Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  bo‘yicha  kadastr  axborotlarini  to‘playdi  va 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar Ekologiya  va  atrof 
muhitni muhofaza qilish boshqarmasining inspeksiya xizmatilariga taqdim etadi. 
2.  Qoraqalpog‘iston  Respublikasi,  viloyatlar  va  Toshkent  shahar  Ekologiya 
va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmalarining inspeksiya xizmatilari hamda  
Ekologiya  va  atrof  muhitni  muhofaza  qilish  davlat  qo‘mitasining  respublika 
inspeksiya  xizmati  ("Boshersuvnazorat"  boshqarmasi)  Muhofaza  etiladigan  tabiiy 
hududlar 
bo‘yicha 
kadastr 
axborotlarini 
umumlashtiradilar 
va 
Davyergeodezkadastr  qo‘mitasining DKYAT ma’lumotlar bazasiga beradi. 
3.  Vakolatli  tashkilotlar  -  O‘zbekiston  Respublikasi  Ekologiya  va  atrof 
muhitni  muhofaza  qilish  davlat  qo‘mitasi  "Boshersuvnazorat"  boshqarmasi  va 
boshqalar  so‘rovi  bo‘yicha  Davyergeodezkadastr    qo‘mitasining  DKYAT 
ma’lumotlar  bazasidan  Muhofaza  etiladigan  tabiiy  hududlar  bo‘yicha  kadastr 
axborotlarini olishlari mumkin. 
 
 

---

190